تکتونیک استان

 زمین ساخت استان خوزستان:

استان خوزستان براساس تقسیمات زمین شناسی – ساختاری ایران در زون های ساختاری دشت خوزستان، زاگرس چین خورده و زاگرس مرتفع قرار دارد. دشت خوزستان شامل قسمتی از دشت وسیع بین النهرین است که جزئی از پلاتفرم عربی محسوب می گردد. دشت خوزستان از نظر ساختمانی ساده بوده و منحصر به چین خوردگی های بسیار ملایم با محور شمالی – جنوبی است که از محور چین خوردگی کلی پلاتفرم عربی تبعیت می کند و تشکیلات دوران اول تا سوم در آن جای دارد. تشخیص حد دشت خوزستان با منطقه زاگرس چین خورده از نظر تغییرات رخساره ای کاملاً مشخص نیست، زیرا رسوبات کولابی نئوژن که ضخامت آن به طرف غرب بیشتر می شود هر دو قسمت را پوشانیده است. واحد ساختمانی زاگرس چین خورده با پهنای در حدود 150 تا 250 کیلومتر در جنوب غربی ایران واقع شده و روند عمومی آن شمال غرب به جنوب شرق می باشد و درآن رسوبات پالئوزوئیک، مزوزوئیک و سنوزوئیک بطور هم شیب روی هم قرار دارند.

وضعیت لرزه خیزی استان خوزستان:

زلزله حرکت یا لرزش زمین است که بطور طبیعی و در زیر سطح زمین منشاٌ می گیرد و باعث یک تغییر دائمی در سطح زمین می شود. برای تبیین نحوه و فرآیند شکل گیری زلزله نظرات مختلفی ارائه شده است که "نظریه بازگشت ارتجاعی از جامعیت بیشتری برخوردار است. بر اساس این نظریه عامل ایجاد تغییر شکل و شکستگی در سنگها و وقوع زمینلرزه، معمولاً نیروهای افقی جهت دار است که در اثر حرکت و جابجایی صفحات تکتونیکی کره زمین ایجاد می شود. در بسیاری موارد بر اثر انباشته شدن زیاد از حد انرژی در سنگ، در امتداد شکستگی ها و گسلها ی قبلی موجود در سنگ روی می دهد و در ضمن رها شدن انرژی ذخیره شده، زمین لرزه بوجو می آورد.

رشته کوههای زاگرس که بخش از چین خوردگی عظیم آلپ – هیمالیا را تشکیل می دهد در جبهه برخورد سپر یا صفحه عربستان با صفحه ایران قرار دارد و در نتیجه فشاری به سایر مناطق کشور تحمیل می کند. در محدوده دو سپر عربستان و ایران که در منطقه خوزستان، خلیج فارس و دریای عمان قرار دارد، نیروها از نوع فشارشی می باشند. وجود لایه های شکل پذیر تبخیری چون نمکهای هرمز در این منطقه باعث شده است تا زمین لرزه ها اغلب دوره بازگشت کوتاه داشته باشند و در نتیجه به علت فاصله زمانی کوتاه بین رویدادهای زمین لرزه ها انرژی انباشته شده در حدی نباشد که زمین لرزه های با بزرگی بالا را سبب شود .

از نظر نو زمین ساختی ( زمین ساخت جدید)، زاگرس چین خورده در اثر حرکت رو به شمال صفحه عربی و برخورد با صفحه ایران و در راستای شمال خاوری – جنوب باختری فشرده شده است. به همین دلیل در حال حاضر زاگرس تحت تاثیر دگرشکلی ناشی از فشارهای زمین ساختی با روند جنوب – جنوب غربی و شمال – شمال شرقی فرجام همگرایی و برخورد قاره ای است. دگرشکلی ها هم راستا ی ساختارها و شکستگیها آلپی و پیش آلپی هستند. از این رو عملکرد مشترک این دو دگر شکلی برروی هم باعث شده برآیند نو زمین ساختی و لرزه ه زمین ساختی و در نتیجه لرزه خیزی کنونی زاگرس است.

عموم زلزله های زاگرس چین خورده بزرگی کمتر از 7 ریشتر دارند و به ندرت بزرگی آنها از این حد بالاتر و زمین لرزه های زاگرس کم ژرفایند. هرچند که ژرفای برخی زلزله ها تا حدود 60 کیلومتر است ولی بیشتر آنها در ژرفای حدود حدود 30 کیلومتر متمرکزند. بیشتر زلزله های زاگرس در زیر رسوبات چین خورده رخ می دهند و زمین لرزه های مربوط زیر پوسته قاره ای تقریباض وجود ندارد.

گسله ها مهمترین چشمه های لرزشی زمین هستند که در نتیجه فشار وارده بر پوسته زمین ایجاد می شوند. میزان لرزه خیزی زمین تا حدود زیادی از تعداد و میزان فعال بودن گسله ها تاثیر می پذیرد. ویژگی های زمین ساخت رشته کوههای زاگرس و دشت خوزستان سبب فعالیت تعداد زیادی گسله ها شده که منشاء لرزش زمین در این منطقه می شوند.

فعالترین گسله های منطقه خوزستان عبارتند از:

لهباری150 (کیلومتر) - دزفول 50(کیلومتر)، - لالی 32( کیلومتر)، – شوشتر 65(کیلومتر)، - مسجد سلیمان 30 (کیلومتر)– شیرکان66 (کیلومتر) – کوه دز  15 (کیلومتر) – راسوند 80 (کیلومتر) – اهواز (کیلومتر)، 10- رامهرمز 100 (کیلومتر) – سرخبود 45 (کیلومتر) – کیدی 13(کیلومتر) – چال مراد (کیلومتر)16 کیلومتر – میشداغ 50(کیلومتر) – حمیدانیه 15(کیلومتر) – مرده فل 50 (کیلومتر) – سوسن سرخاب 18 (کیلومتر) – شاه نشین 18 (کیلومتر) – باغملک 15(کیلومتر) – رگ سفید 100 (کیلومتر) - آغاجاری 150(کیلومتر) - باغ ملا 20 (کیلومتر) – گلستان 26 (کیلوکتر) - ازرکان 60  (کیلومتر) (پهنه بندی خطر نسبی زلزله 1376).

پیشینه لرزه خیزی استان خوزستان:

در منطقه خوزستان زلزله های متعددی به وقوع پیوسته که برخی از این زلزله ها به دلیل قدمت آنها جنبه تاریخی یافته اند. بخشی دیگر در طول هزارها جدید روی داده اند و همواره موجب خساراتی برای جامعه انسانی منطقه شده اند براساس مطالعات تاریخی در سال 840 میلادی (225 قمری) زمین لرزه ویرانگری در زاگرس روی داده که در اهواز خانه های بسیار و نیز مسجد جامع ویران شده و مردم ترک شهر کرده اند. تپه مشرف به اهواز شکاف برداشته است و پس لرزه های متعددی شکل گرفته است. پس از آن در سال 1052 میلادی (444 قمری ) زمین لرزه ویرانگری ارجان و منطقه پیرامون اهواز را لرزانده که باعث فروریختن باروها و فروافتادن کنگره های دژها شده است. زمین لرزه اصلی در سراسر خوزستان حس شده و از جمله جاههای که آسیب دیدند، ایذه و بویژه منطقه پیرامون بهبهان بود که در آن روستاهای بسیاری ویران شده اند. در سال 1085میلادی (478قمری) نیز زمین لرزه ارجان و مناطق آنرا لرزانده که سبب کشته شدن افراد زیادی و ویران شدن مسجد جامع شهر شده است. انبوهی از مردم و احشام در زیر آوار و ویرانیها مدفون شدند. که بدلیل بزرگی زمین لرزه لرزش آن در خوزستان و در فارس حس شده است.

مهمترین زمین لرزه های که در هزاره اخیر در مناطق خوزستان رخ داده است:

در منطقه اهواز (1052م / 431ش)، ارجان (1085 م / 464ش)، ارتفاعات زاگرس (1929 م/ 1308ش) ایذه – اندیکا (1970م / 1379ش)،- شهباران (1972م /1351)،- مسجدسلیمان – اندیکا (1980م / 1359ش)، - اهواز 1978م /1357ش) اندیکا (1980م / 1359ش)، - و مسجد سلیمان (1991م/ 1370ش) روی داده اند. (مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن کشور 1376).

آمار زلزله های کشور نشان که از سال 1996 تا 2010، مجموعاً 1657 زمین لرزه با بزرگی بیش از5/2 در استان خوزستان ثبت شده است که شدیدترین آنها با بزرگی 2/5 در تاریخ25/09/2002 حوالی مسجد سلیمان و نیز با همین بزرگی در تاریخ 23/02/2010 میلادی در حوالی شهر حسینیه خوزستان به وقوع پیوست. شدیدترین زمین لرزه در این منطقه در طی 35 سال اخیر با بزرگی 3/6 در سال 1979 در شهر ایذه مسجد سلیمان به وقوع پیوسته است. در جریان این زلزله شدید، 76 نفر کشته و تعدادی زخمی شده اند.