سنگ های تخریبی

 سنگ های آواری (Siliciclastic Rocks) 

گروهی متنوع از سنگ های رسوبی هستند که ذرات تشکیل دهنده این سنگ ها از تخریب سنگ های آذرین، دگرگونی و رسوبی بوجود آمده اند. ذرات آواری تشکیل دهنده این سنگها، بر اثر فرایندهای هوازدگی فیزیکی و شیمیایی آزاد شده و به حوضه رسوبی حمل شده اند. این سنگ ها دارای بافت و ساختمان های رسوبی مختلفی می باشند و قطر متوسط ذرات آواری تشکیل دهنده آنها از چند میکرون تا چند سانتی متر متغییر است. این گروه با توجه اندازه دانه های تشکیل دهنده، شامل سنگهای دانه درشت یا کنگلومرا ها و برشها، سنگهای دانه متوسط یا ماسه سنگها و سنگهای دانه ریز مانند گلسنگ ها می باشد.

1- کنگلومراها: این سنگها از گروه رودایتها (پبلها، کابلها و بولدرها ) هستند و اندازه دانه ها بیش از 2 میلیمتر است، که بصورت گرد شده در خمیره یا ماتریکسی از مواد دانه ریز قرار دارند. کنگلومراها بر اساس ترکیب به گروههای زیر تقسیم می‌شوند: بر اساس ترکیب یا جنس ذرات دانه درشت تشکیل دهنده کنگلومرا، آنها را به دو دسته اولیگومیکتیک و پلی میکتیک تقسیم می‌کنند. اگر ذرات دانه درشت گراولی از یک جنس باشد، سنگ را تک منشائی یا اولیگومیکتیک (oligomictic) می‌نامند. در واقع اولیگومیکتیک سنگی مخلوطی است که جنس ذرات آن تقریبا یکنواخت می‌باشد. کنگلومراهایی که ذرات گراول آنها از انواع مختلف خرده سنگها درست شده باشد آن را چند منشائی یا پلی میکتیک کنگلومرا (polymictic) می‌نامند. کنگلومراها از لحاظ منشا شامل انواع زیر هستند. 

​کنگلومرای درون سازندی (intra formational): در کنگلومرای درون سازند بسیاری از  قطعات خرده های گلسنگ یا گلسنگهای آهکی هستند که در اثر فرسایش بلافصل بعد از رسوبگذاری از کف دریا، کانال رودخانه ها و سایر محیطها کنده شده اند، یا اینکه در اثر خشک شدگی در امتداد خط ساحلی، حاشیه دریاچه، پهنه جزر و مدی و جاهای دیگر نیز تولید و سپس در معرض حمل و نقل مجدد قرار گرفته اند. 

کنگلومرای برون سازندی (extra formational): چنانچه ذرات از خارج حوضه به درون حوضه حمل شوند و رسوب کنند آنرا کنگلومرای برون سازندی می‌نامند. چون قطعات برون سازندی از خارج از حوضه ی رسوبی منشاء گرفته اند قدیمی تر از رسوبی هستند که به آن وارد شده اند.

کنگلومراهای قطعه یا دانه پشتیبان ( ارتوکنگلومرا) وکنگلومراهای گل یا ماتریکس پشتیبان (پاراکنگلومرا، دیامیکتایت و در صورتیکه سنگها سیمانی نباشند دیامیکتون نیز نامیده می شوند) نام دارند. دیامیکتایت هر سنگ تخریبی را که غیر آهکی، دارای جورشدگی ضعیف و  مخلوطی از پبل، ماسه، گل باشد را شامل می شود. اصطلاح میکستایت (Mixtite) هم به کاربرده می شود. 

2- بِرش‌ها: مانند کنگلومرا از مواد دانه درشت اما زاویه دار و گرد نشده، در زمینه‌ای از مواد دانه ریز قرار تشکیل شده است. علت گوشه دار بودن برش در این است که قطعات تشکیل دهنده  آنها بوسیله آب یا عامل دیگری حمل نشده‌ و یا انتقال کمی در آنها صورت گرفته است، در نتیجه زوایای آن‌ها محفوظ مانده است. برخی انواع بخصوص برشها شامل برشهای اضمحلالی هستند که به واسطه ی انحلال سنگهای آهکی مانند برشهای تشکیل شده در یک کارست یا تبخیریها حاصل می شوند. برشهای ناشی از اصابت شهاب سنگ، برش آتشفشانی  و برش تکتونیکی نیز از انواع برش هستند.اصطلاح مگابرش زمانیکه رسوب از بلوکهای خیلی بزرگ تشکیل شده باشد به کار می رود.

کنگلومرا ها و برشها در طیف وسیعی از محیطها رسوب می کنند اما مخصوص یخچالها، مخروط افکنه ها و رودخانه های بریده بریده هستند. قطعات در یک رسوب یخچالی، اغلب دیامیکتایتی هستند و احتمالا دارای خط و خش هستند. کنگلومراهای رودخانه ای قرمز رنگ بوده و یا به صورت بین لایه ای با گلسنگها و خاکهای دشت سیلابی می باشند. کنگلومراهای رسوب کرده در سواحل و محیطهای دریایی کم عمق ممکن است محتوی فسیلهای دریایی باشند و پبلها ممکن است آثار حفاری و چسبندگی موجودات آهکی، داشته باشند. 

تصویر سمت چپ یک کنگلومرا با قطعات گرد شده و سمت راست برش با قطعات زاویه دار را نشان می دهد.

سنگهای دانه متوسط:

1- ماسه سنگها: قطر متوسط دانه‌ها در ماسه سنگها، در محدوده 2 میلیمتر تا 64 میکرون است و از پنج جز اصلی خرده سنگها ( دانه های سنگی)، دانه های کوارتز، دانه های فلدسپار، ماتریکس و سیمان تشکیل می شوند. ماتریکس شامل مواد دانه ریزی مانند کانیهای رسی و کوارتز در اندازه سیلت است که همزمان با رسوبگذاری دانه ها را در بر گرفته است. ماتریکس می تواند از تجزیه ی دیاژنتیکی دانه های ناپایدار تشکیل شود. سیمان شامل مواد ی است که پس از رسوبگذاری فضای خالی بین دانه را پر می کند و می تواند سیلیسی، کلسیتی، دولومیتی، ژیپسی و آهن دار باشد. چهار نوع ماسه سنگ متداول شامل کوارتزآرنایت، آرکوز، لیت آرنایت و گری وک می باشد.

• بلوغ ترکیبی (compositional  maturity): ترکیب ماسه سنگها بازتاب زمین شناسی و اقلیم ناحیه منشاء است. برخی دانه ها و کانیها به شکل مکانیکی و شیمیایی خیلی پایدارتر از کانیهای و دانه های دیگرند. کانیها به ترتیب کاهش میزان پایداری عبارتند از: کوارتز، مسکویت، میکروکلین، ارتوکلاز، پلاژیوکلاز، هورنبلند، بیوتیت، پیروکسن و الیوین.  

ماسه سنگهای نابالغ محتوی دانه های ناپایدار زیادی هستند ( خرده سنگها، فلدسپار و کانیهای مافیک). ماسه سنگهای بالغ محتوی کوارتز، کمی فلدسپار و کمی خرده سنگ هستند اما ماسه سنگهای فوق بالغ به طور کلی تقریبا محتوی کوارتز هستند. 

در کل، ماسه سنگهای نابالغ از لحاظ ترکیبی نزدیک به ناحیه منشاء رسوب کرده اند، در حالیکه ماسه سنگهای فوق بالغ ناشی از حمل نقل در مسافتهای طولانی و حمل نقل مجدد زیاد هستند. از اینرو کانیهای موجود در یک ماسه سنگ وابسته به زمین شناسی ناحیه منشاء، میزان هوازدگی در آنجا، و طول مسیر حمل و نقل است.

ماسه سنگ ها در حوضه های تکتونیکی و رسوبی (مانند رودخانه ای، مخروط افکنه ای، دریاچه ها، دلتاها، دریاها و سواحل، بیابانها و یخچالها) مختلفی تشکیل می شوند و خصوصیات بافتی و کانی شناسی مختلفی دارند و سنگ های مقاومی در برابر هوازدگی هستند. ماسه سنگهامی توانند سنگ مخزن نفت باشند. 

طبقه بندی ماسه سنگها بر اساس درصد کوارتز ( چرت)، فلدسپار، خرده سنگ و ماتریکس 

شکل بالا طبقه بندی مخلوط ماسه (S)، سیلت (Z) و رس (C)، که s= ماسه ای، z= سیلتی و c= رسی، و از مخلوطهای ماسه (S)، گل (M) و گراول (G)، که s= ماسه ای، m= گلی، و  g= گراولی است. برای سنگها، M گل سنگ، Z سیلت سنگ و G کنگلومرا است و g به معنایی کنگلومرایی می باشد.