بررسی بیوژئوشیمیایی فلزات سنگین در گیاهان و جانوران منطقه عشوند

بررسی بیوژئوشیمیایی فلزات سنگین در گیاهان و جانوران منطقه عشوند

مهرداد موحدی، فوق لیسانس زمین‌شناسی اقتصادی، کارشناس اکتشاف، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، mehrdad.movahedi@gmail.com

مهرناز موحدی، فوق لیسانس بیوشیمی، دانشگاه پیام نور تهران ،Mehrnaz.movahedi@gmail.com

الهام چیت‌گری، فوق لیسانس زمین‌شناسی اقتصادی، کارشناس اکتشاف، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، elham.chitgari@gmail.com

مهرنوش موحدی، لیسانس پرستاری، کارشناس پرستاری، بیمارستان خورشید اصفهان،Mehrnoosh.movahedi@gmail.com

چکیده :

فلزات سنگین از مهمترین ترکیبات آلوده کننده محیط زیست محسوب می‌شوند. با آلوده شدن خاک در اثر فعا‌لیت‌های صنعتی و معدن‌کاوی، این عناصر وارد چرخه خاک-گیاه-انسان شده و در بدن انسان یا حیوان تجمع یافته و به حد سطوح سمی برای حیات حیوان و انسان می‌رسند. از آنجا که پیشرفت‌های صنعتی با اکتشافات و استخراج‌های معدنی ارتباط تنگاتنگ و غیر قابل اجتناب دارند لذا داشتن اطلاعاتی از گسترش فلزات سنگین در خاک، گیاه، آب و همچنین بافت زنده، قبل از استخراج معادن و تعیین سرعت گسترش آلودگی در سال‌های پس از استخراج از معادن می‌تواند تأثیر بسزایی در کنترل بیماری‌های ناشی از گسترش فلزات سنگین در مناطق معدنی داشته باشد. در اسکارن پلی‌متال عشوند این موضوع با توجه به نزدیکی به روستاهای اطراف اهمیتی دو چندان خواهد داشت.

در این تحقیق به بررسی مقادیر عناصر فلزی در خاک، گیاهان بومی و جانوران اهلی منطقه عشوند که پتانسیل تبدیل شدن به معدن در آینده نزدیک را دارد و بررسی روند تغییرات عناصر در خاک، گیاه و احشام این منطقه و مقایسه آن با یک منطقه شاهد که فاقد هر گونه آثار معدنی است پرداخته شده است. به این منظور نمونه‌برداری وسیعی از خاک، گیاه و کلیه و کبد احشام منطقه به‌عمل آمد و از نظر میزان فلزات سنگین مورد آزمایش قرار گرفتند. بر اساس نتایج حاصله تغییرات معنی داری از میزان فلزات سنگین در خاک و گیاهان منطقه از محدوده ماده معدنی به سمت توده نفوذی، آبراهه متأثر از اسکارن، سنگ آهک و در نهایت محدوده شاهد قابل مشاهده است. این تغییرات در بافت کبد و کلیه احشامی که از گیاهان این محدوده‌ها تغذیه می‌نمودند نیز ثبت گردید.

میانگین غلظت فلزات سنگین در خاک، گیاهان و گوسفندان منطقه معدنی با وجود اینکه هنوز معدن به بهره‌برداری نرسیده، بطور معنی داری بیشتر از منطقه شاهد است. از طرفی میانگین سرب در بافت کبد و کلیه گوسفندان منطقه معدنی با µg/g 2/3 و µg/g 8/2 بالاتر از حد مجاز غلظت سرب سازمان بهداشت جهانی در غذا (µg/g 2) است که تهدیدی برای سلامتی انسان به عنوان مصرف کننده اصلی می‌باشد. در پایان پیشنهاد گردید با شروع بهره‌برداری از ماده معدنی، نمونه‌برداری با فواصل منظم زمانی از آب، خاک، گیاه و بافت حیوانات منطقه صورت گیرد تا سرعت گسترش آلودگی‌های فلزی در محیط زیست منطقه تحت کنترل و نظارت قرار گرفته و تمهیدات لازم از قبیل استفاده از سدهای ژئوشیمیایی و بیوشیمیایی مناسب صورت گیرد.

کلید واژه: بیوژئوشیمی، آلودگی فلزات سنگین، عشوند، نهاوند.