بررسی حساسیت سازندهای زمین شناسی به فرسایش : مطالعه موردی حوضه آبخیز مهارلو

چکیده

حوضه آبخیز مهارلو با مساحتی برابر با 4274 کیلومتر مربع در استان فارس واقع شده است. سری هرمز قدیمی ترین سنگهای موجود در حوضه است (که متعلق به کامبرین است) و جدیدترین سازند نیز متعلق به کواترنر می‌باشد. طیف زمانی برونزدهایی که از کرتاسه تا کواترنر را پوشش می‌دهد، بیشتر شامل رسوبهای آهکی با رخساره ژرف تا کم‌ژرفای دریایی بوده و این ردیف رسوبی، در برگیرنده نبودهای‌‌ چینه‌ای کوچک و بزرگی است که در قالب ناهمسازیهای هم‌شیب و گاه بگونه‌ای همسازنما[1]  در این حوضه نمایان گشته‌اند. پهنه‌های پوشیده شده از رسوبهای کواترنر، مساحتی بیش از 50 درصد از کل گستره  حوزه را شامل گردیده است. حوضه در ردیف مناطق چین خورده قرار داشته و گسلهای فراوانی ساختار آن را تحت تأثیر قرار داده‌اند. درحوضه مهارلو بررسی های زمین‌شناسی، رسوب‌شناسی و چینه‌شناسی در جهت شناخت فرسایش و انواع آن و رابطه آن با سنگ بستر مورد تحقیق قرار گرفتند. منطقه عموماً از سنگهای رسوبی تشکیل شده است. خصوصیات ذاتی سنگها و محیطی از عوامل فرسایش پذیری سنگها محسوب می‌گردند. فاکتورهای اصلی در نظر گرفته شده در فرسایندگی واحدهای سنگی شامل 6 عامل: استحکام‌سنگ، ناپیوستگیها (درزه و شکاف، لایه‌بندی)، اقلیم، پوشش‌گیاهی، شیب و هوازدگی هستند که بر میزان فرسایش‌پذیری، موثر و کارساز می‌باشند. اما از عوامل موثر در فرسایش‌پذیری سازندها شیب دامنه است. برای تعیین شیب از تقسیم بندی Gomez، (1995) استفاده گردید.بمنظور بر آورد حساسیت سازندهای سست به فرسایش نسبت به هم از روش BLM استفاده گردید و نتایج آزمایشات و بررسی‌ها در سامانه اطلاعات جغرافیائی (GIS ) تلفیق شدند و حساسیت هر سازند به فرسایش به دست آمد. تحقیقات صحرایی و آزمایشگاهی نشان می‌دهد که سازندهای هرمز، رازک، 'پابده-گورپی' و آغاجاری از نظر حساسیت در ردیف سازندهای بحرانی در حوضه می‌باشند. سازندهای گروه بنگستان، بختیاری، ساچون، تاربور، پادگانه‌های آبرفتی کهن و پادگانه‌های آبرفتی جوان در ردیف سازندهای با حساسیت متوسط و سازندهای 'آسماری-جهرم' و مخروط‌افکنه‌ها واجد حساسیت کمی نسبت به فرسایش ارزیابی شدند.