پترولوژی، ژئوشیمی و جایگاه تکتونیکی گنبدهای آذرین بیرجند

پترولوژی، ژئوشیمی و جایگاه تکتونیکی گنبدهای آذرین بیرجند

زهرا دلاور، کارشناسی ارشد پترولوژی از دانشگاه صنعتی شاهرود،zahradelavar@yahoo.com

محمود صادقیان، عضو هیأت علمی دانشگاه صنعتی شاهرود،Sadeghian 1386@yahoo.com

چکیده :

در منطقه بیرجند تعداد قابل توجّهی گنبد آذرین نیمه­عمیق وجود دارد که دارای طیف ترکیبی ریولیت تا آندزیت می­باشد. برخی از این گنبدها که در سطوح عمیق­تر جایگزین شده­اند، دارای ترکیب گرانودیوریتی تا سیینیتی می­باشند. این گنبدها در بین سنگ­های آتشفشانی- رسوبی ائوسن و سنگ­های افیولیتی کرتاسه- پالئوسن جایگزین شده­اند و دارای ماهیت کالکوآلکالن و متاآلومین می­باشند و بر اساس ویژگی­های ژئوشیمیایی در زمره آداکیت­ها قرار می­گیرند. بررسی دقیق فراوانی عناصر خاکی نادر و عناصر فرعی نشان می­دهند که گنبدهای رمی، رونشک، مزار، گیوشاد، رچ، دوکوهه رفتار تقریباً مشابهی دارند در حالیکه گنبد میاکوه از ماگمای تفریق­یافته­تری نشأت گرفته است. گنبد سیینیتی لوخی­سیه­وار از عناصر نادر خاکی سنگین به شدت غنی­ می­باشد. این غنی­شدگی با حضور قابل توجّهی زیرکن و احتمالاً مونازیت در آن­ها قابل تفسیر است. کانی­های میزبان عناصر خاکی نادر و فرعی در سنگ­های آندزیتی- تراکی­آندزیتی غالباً هورنبلند سبز- قهوه­ای و اوژیت می­باشد. با توجّه به نمودارهای ژئوشیمیایی مختلف این سنگ­ها حاصل تبلور تفریقی مذاب­هایی هستند که از ذوب ورقه اقیانوسی فرورنده و  گوه گوشته­ای متاسوماتیسم شده روی آن به وجود آمده­اند و سپس در طی صعود و جایگزینی متحمّل آلایش پوسته­ای شده­اند و نهایتاً در یک محیط کمان ماگمایی حاشیه قاره­ای جایگزین شده­اند.

کلید واژه ها:بیرجند، کالکوآلکالن، متاآلومین، گوه گوشته­ای ، آلایش پوسته­ای