بررسی انواع دگرگونی در منطقه «ارجنان»
| دسته | پترولوژی |
|---|---|
| گروه | سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور |
| مکان برگزاری | سومین همایش سالانه انجمن زمین شناسی ایران |
| نویسنده | جواد قانعی اردکانی-علی درویش زاده |
| تاريخ برگزاری | ۱۱ شهریور ۱۳۸۴ |
متن اصلی:
سه نوع دگرگونی موجود در منطقه ارجنان به شرح زیر میباشد:
الف) سنگهای دگرگونی ناحیه ای
سنگهای دگرگونی ناحیه ای بیشتر در غرب منطقه مورد مطالعه رخنمون داشته و پی سنگ این منطقه را تشکیل میدهند. عمیدی (1977) سنگهای دگرگونی ناحیه ای در ناحیه عقدا بنام مجموعه رسوبی – دگرگونی عقدا معرفی کرده که بوسیله یک پنجره تکتونیکی در سنگهای ترشیری بیرونزدگی دارد.
بطور کلی این سنگهای دگرگونی تنوع چندانی نداشته و تنها بر حسب ترکیب سنگ مادر آنها را میتوان به کوارتزاسلیت معمولی و سنگهای کبنات جهت دار با پاراژنزهای زیر تقسیم بندی کرد:
- کوارتزاسلیت: با مجموعه کانیهای کوارتز، سریسیت، کلریت، کمی بیوتیت و اکسید آهن است که تنها بلورهای کوارتز آن کمی حالت پورفیروبلاستی دارد و بعلت وفور کوارتز آن را کوارتز تزاسلیت گفته ایم. کوارتزها خاموشی موجی داشته و مرز بین دانه ها تا حدی ناواضح و خرد شده است که مجموعا نشان دهنده یک دگر شکلی بعدی است.
- اسلیت: این سنگها همان پاراژنزاسلیت ولی با کوارتز کمتر میباشد ضمناً واجد دانه های ریزپلاژیوکلاز با ماکل پاک شده و کمی کلسیت نیز بوده، بنابراین سنگ ما در آن نوع پلیت آهکی است.
- مرمر: مرمرها که رنگ قهوه ای روشن و سرشار از دانه های کلسیت و کمی دولومیت و بمقدار کمتر کوارتز اند و در آن خرد شدگی و جهت یافتگی دیده میشود . در حالت اخیر بلورهای کلسیت در جهت رخ سنگ طویل شدگی خاصی نشان میدهند.
با توجه با پاژانز کانی شناسی، رخساره این سنگها در ناحیه مورد مطالعه از حد رخساره شسیت سبز درجات ضعیف تجاوز نمی کند.
ب) سنگهای دگرگونی مجاورتی
در مجاورت توده های گرانیتوئیدی. سنگهای دگرگونی ناحیه ای ای مورد بحث تحت تاثیر حرارت ناشی از توده های آذرین چاره دگرگونی مجاورتی شده بطوریکه کوازتزاسلیت به کوردیریت هورنفلس شیست تبدیل شده است.
پورفیروپلاستهای کوردیوت با اثاری از ماکل دورانی (Cycliye) و شکل خارجی نا مشخص وغالباً مدور (تخم مرغی شکل). واجد ادخالهای کانیهای سنگ اولیه (کوارتز، میکا، کلریت و کانیهای کدر) میباشد و در اطراف پورفیروپلاستهای کوردیریت تجمعی از کانیهای تیغه های ریز بیوتیت دیده میشود.
مرمرهای دانه ریز دگرگونی ناحیه ای بر اثر دمای توده های مذاب به مرمر گرانوبلاستی دانه متوسط تشکیل از کانیهای کلسیت، دولومیت، اسفن، هورنبلند، پلاژیوکلاز، کوارتز و همچنین در برخی از نمونه ها که در فاصله دورتر قرار داشته اند، آمفیبولهای چوب کبریتی سبز رنگ دیده میشود که با مطالعات سنگ شناختی و تجزیه XRD از نوع ترمولیت تشخیص داده شد. در این مرمرها، علاوه بر کلسیت، دولومیت و ترمولیت مجموعه کانیهای کلریت، اپیدوت و کوارتز هم دیده میشود که رویهم سنگهای دگرگونی مجاورتی در حد رخساره هورنبلند هورنفلس دگرگون شده اند.
بطور کلی هاله دگرگونی مجاورتی در این منطقه بعلت عمق کم توده های نفوذی (زیر آتشفشانی) ضخامت چندانی نداشته و بر اثر عملکرد گسلها و فرسایش شدید، تعیین منطقه بندی در این هاله دگرگرگونی غیر ممکن است.
ج) سنگهای دگرگونی دنیامیکی:
این سنگها در مناطق گسلی دیده میشود و شامل مناریولیت، گرانیتهای میلونیتی شده میلیونیت اند.
- مناریولیت: در متاریولیت های منطقه ارجنان پور فیروکلاستهای درشت کوارتز خرد شده و با خاموشی موجی دیده میشود که همراه با پلاژیوکلازهای به شدت خرد شده در زمینه بسیار دانه ریز پراکنده شده اند. درجه خردشدگی سنگ بسیار متفاوت و از سنگهای به شدت خرد شده تا انواع تقریباً سالم میتوان ملاحظه کرد.
این دگرگونی ها محتملا در ارتباط با فاز کوهزایی میوسن میانی که موجب بالازدگی و چین خوردگی رسوبات اولیگو – میوسن قم شده است، پدید آمده اند.
- میلونیت: سنگی است با برگ وارگی و خط وارگی بسیار ظریف که در یک محیط شکل پذیر قوی تشکیل شود و عناصر فابریکی آن اغلب دارای شکل تقارنی موکلینیک هستند (پشیر، 1996).
فرق بین گرانیتهای میلونیتی شده و میلونیت در منطقه مورد مطالعه آن است که در اولی حدود بلورهای کوارتز و فلدسپات بصورت بیضی و متن کانی بشدت خرد شده و در آن جهت یافتگی دیده میشود به نحوی که میتوان بافت و ترکیب گرانیت را کم و بیش تشخص و در حالیکه در میلونیتها اکثر کانیها بصورت پودر دانه ریز به هم چسبیده بود و در داخل آن کانیهای مقاوم مانند کوارتز بصورت دوکی شکل قابل رویت است.
پورفیروکلاستهای کوارتز با خاموشی موجی و برخی حالت پله ای شکل و واجد ریز گسلهایی هستند که با توجه به علامت گذاری در هنگام نمونه برداری از آن، میتوان راستگرد بودن گسلهای منطقه را اثبات کرد.
در داخل ریزگسلها تجمع ریزدانه های (Subgraine) کوارتز دیده میشوند. و در اطراف برخی از این پورفیروکلاستهای کوارتز پدیده سایه فشاری (رشد در سایه) مشاهده کرد. در کل این دگرگونی بعد از جایگزینی توده های نفوذی و طی فاز کوهزایی آلپ پایانی حاصل شده اند.
سه نوع دگرگونی موجود در منطقه ارجنان به شرح زیر میباشد:
الف) سنگهای دگرگونی ناحیه ای
سنگهای دگرگونی ناحیه ای بیشتر در غرب منطقه مورد مطالعه رخنمون داشته و پی سنگ این منطقه را تشکیل میدهند. عمیدی (1977) سنگهای دگرگونی ناحیه ای در ناحیه عقدا بنام مجموعه رسوبی – دگرگونی عقدا معرفی کرده که بوسیله یک پنجره تکتونیکی در سنگهای ترشیری بیرونزدگی دارد.
بطور کلی این سنگهای دگرگونی تنوع چندانی نداشته و تنها بر حسب ترکیب سنگ مادر آنها را میتوان به کوارتزاسلیت معمولی و سنگهای کبنات جهت دار با پاراژنزهای زیر تقسیم بندی کرد:
- کوارتزاسلیت: با مجموعه کانیهای کوارتز، سریسیت، کلریت، کمی بیوتیت و اکسید آهن است که تنها بلورهای کوارتز آن کمی حالت پورفیروبلاستی دارد و بعلت وفور کوارتز آن را کوارتز تزاسلیت گفته ایم. کوارتزها خاموشی موجی داشته و مرز بین دانه ها تا حدی ناواضح و خرد شده است که مجموعا نشان دهنده یک دگر شکلی بعدی است.
- اسلیت: این سنگها همان پاراژنزاسلیت ولی با کوارتز کمتر میباشد ضمناً واجد دانه های ریزپلاژیوکلاز با ماکل پاک شده و کمی کلسیت نیز بوده، بنابراین سنگ ما در آن نوع پلیت آهکی است.
- مرمر: مرمرها که رنگ قهوه ای روشن و سرشار از دانه های کلسیت و کمی دولومیت و بمقدار کمتر کوارتز اند و در آن خرد شدگی و جهت یافتگی دیده میشود . در حالت اخیر بلورهای کلسیت در جهت رخ سنگ طویل شدگی خاصی نشان میدهند.
با توجه با پاژانز کانی شناسی، رخساره این سنگها در ناحیه مورد مطالعه از حد رخساره شسیت سبز درجات ضعیف تجاوز نمی کند.
ب) سنگهای دگرگونی مجاورتی
در مجاورت توده های گرانیتوئیدی. سنگهای دگرگونی ناحیه ای ای مورد بحث تحت تاثیر حرارت ناشی از توده های آذرین چاره دگرگونی مجاورتی شده بطوریکه کوازتزاسلیت به کوردیریت هورنفلس شیست تبدیل شده است.
پورفیروپلاستهای کوردیوت با اثاری از ماکل دورانی (Cycliye) و شکل خارجی نا مشخص وغالباً مدور (تخم مرغی شکل). واجد ادخالهای کانیهای سنگ اولیه (کوارتز، میکا، کلریت و کانیهای کدر) میباشد و در اطراف پورفیروپلاستهای کوردیریت تجمعی از کانیهای تیغه های ریز بیوتیت دیده میشود.
مرمرهای دانه ریز دگرگونی ناحیه ای بر اثر دمای توده های مذاب به مرمر گرانوبلاستی دانه متوسط تشکیل از کانیهای کلسیت، دولومیت، اسفن، هورنبلند، پلاژیوکلاز، کوارتز و همچنین در برخی از نمونه ها که در فاصله دورتر قرار داشته اند، آمفیبولهای چوب کبریتی سبز رنگ دیده میشود که با مطالعات سنگ شناختی و تجزیه XRD از نوع ترمولیت تشخیص داده شد. در این مرمرها، علاوه بر کلسیت، دولومیت و ترمولیت مجموعه کانیهای کلریت، اپیدوت و کوارتز هم دیده میشود که رویهم سنگهای دگرگونی مجاورتی در حد رخساره هورنبلند هورنفلس دگرگون شده اند.
بطور کلی هاله دگرگونی مجاورتی در این منطقه بعلت عمق کم توده های نفوذی (زیر آتشفشانی) ضخامت چندانی نداشته و بر اثر عملکرد گسلها و فرسایش شدید، تعیین منطقه بندی در این هاله دگرگرگونی غیر ممکن است.
ج) سنگهای دگرگونی دنیامیکی:
این سنگها در مناطق گسلی دیده میشود و شامل مناریولیت، گرانیتهای میلونیتی شده میلیونیت اند.
- مناریولیت: در متاریولیت های منطقه ارجنان پور فیروکلاستهای درشت کوارتز خرد شده و با خاموشی موجی دیده میشود که همراه با پلاژیوکلازهای به شدت خرد شده در زمینه بسیار دانه ریز پراکنده شده اند. درجه خردشدگی سنگ بسیار متفاوت و از سنگهای به شدت خرد شده تا انواع تقریباً سالم میتوان ملاحظه کرد.
این دگرگونی ها محتملا در ارتباط با فاز کوهزایی میوسن میانی که موجب بالازدگی و چین خوردگی رسوبات اولیگو – میوسن قم شده است، پدید آمده اند.
- میلونیت: سنگی است با برگ وارگی و خط وارگی بسیار ظریف که در یک محیط شکل پذیر قوی تشکیل شود و عناصر فابریکی آن اغلب دارای شکل تقارنی موکلینیک هستند (پشیر، 1996).
فرق بین گرانیتهای میلونیتی شده و میلونیت در منطقه مورد مطالعه آن است که در اولی حدود بلورهای کوارتز و فلدسپات بصورت بیضی و متن کانی بشدت خرد شده و در آن جهت یافتگی دیده میشود به نحوی که میتوان بافت و ترکیب گرانیت را کم و بیش تشخص و در حالیکه در میلونیتها اکثر کانیها بصورت پودر دانه ریز به هم چسبیده بود و در داخل آن کانیهای مقاوم مانند کوارتز بصورت دوکی شکل قابل رویت است.
پورفیروکلاستهای کوارتز با خاموشی موجی و برخی حالت پله ای شکل و واجد ریز گسلهایی هستند که با توجه به علامت گذاری در هنگام نمونه برداری از آن، میتوان راستگرد بودن گسلهای منطقه را اثبات کرد.
در داخل ریزگسلها تجمع ریزدانه های (Subgraine) کوارتز دیده میشوند. و در اطراف برخی از این پورفیروکلاستهای کوارتز پدیده سایه فشاری (رشد در سایه) مشاهده کرد. در کل این دگرگونی بعد از جایگزینی توده های نفوذی و طی فاز کوهزایی آلپ پایانی حاصل شده اند.