زونهای کانی شناسی در سنگهای دگرگونی ناحیه ای شرق الوند(همدان):اشاره ای بر نقش توده های نفوذی در توزیع ایزوگرادها
| دسته | پترولوژی |
|---|---|
| گروه | سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور |
| مکان برگزاری | سومین همایش سالانه انجمن زمین شناسی ایران |
| نویسنده | علی اکبر بهاری فر-حسین معین وزیری |
| تاريخ برگزاری | ۱۳ شهریور ۱۳۸۴ |
متن اصلی:
در منطقه مطالعه شده که در شرق باتولیت الوند و در امتداد جاده همدان- ملایر گسترش دارد، انواع سنگهای دگرگونی ناحیه ای و مجاورتی با سنگ مادر پلیتی، شامل اسلیت، فیلیت، گارنت شیست، آندالوزیت شیست، استرولیت شیست، سیلیمانیت شیست، هورنفلس شیست و هورنفلس برونزد دارند. در این سنگها زونهای کانی شناسی مختلفی شناسایی و نقشه برداری شده اند که بطور کلی افزایش درجه دگرگونی به سمت توده الوند را نشان می دهند. اما مسیر تغییر و تحولا ت در تمام جهات یکسان نیست، بدین ترتیب که وقتی به توده نفوذی نزدیک می شویم، در جنوب منطقه، زونهای کلریت، بیوتیت، گارنت، استرولیت و کردیریت ظاهر می شوند که زون کردیریت مربوط به هورنفلسها و هورنفلس شیست های اطراف توده نفوذی است. در جنوب شرقی منطقه، پس از زون گارنت، زون آندالوزیت+ استرولیت و سپس زون استرولیت ظاهر می شود. در شرق منطقه، زونهای کلریت، بیوتیت، گارنت، آندالوزیت، سیلیمانیت، استرولیت و سپس زون کردیریت مشاهده می گردد. توالی های ذکر شده، حاکی از ناهنجاری و عدم یکنواختی در توزیع ایزوگرادها در بخشهای مختلف است. اما این ناهنجاری و علت آن، می تواند کلیدی برای درک تکوین سنگهای دگرگونی منطقه بوده و موضوع اصلی بحث باشد.
نتیجه گیری
مطالعه توزیع فضایی ایزوگرادها در منطقه و واکنشهای مربوط به ظهور یا حذف کانیها، نشان می دهد که:
الف- بطور کلی درجه دگرگونی در سنگهای دگرگونی ناحیه ای، به سمت توده الوند افزایش می یابد.
ب- پگماتیت ها در شرق منطقه رخنمون داشته و ایزوگراد +Sill ارتباط تنگاتنگی با آنها نشان می دهد.
ج- با توجه به نتایج محاسبات دما فشار سنجی، گرادیان زمین گرمایی در بخشی که زونهای آندالوزیت و سیلیمانیت وجود دارند و پگماتیت ها نیز به آن تزریق شده اند، 58درجه سانتیگراد بر کیلومتر بوده و نسبت به بخشهای جنوبی تر (48تا 42درجه سانتی گراد بر کیلومتر ) که این زونها وجود ندارند، قویتر است.
از طرف دیگر، مطالعات قبلی نگارندگان، نشان داده که تکامل دگرگونی، ظهور ایزوگرادهای فوق و توالیهای اشاره شده در زونهای کانی شناسی، بطور پیشرونده و بدون انقطاع زمانی صورت گرفته و سیلیمانیت در آخرین مراحل دگرگونی پیشرونده ظاهر شده است. همچنین بین پدیده های دگرگونی و نفوذی، همپوشانی زمانی وجود دارد.
با توجه به مطالب بالا و با در نظر گرفتن نقش توده های نفوذی( بخصوص گرانیتوئیدها) بعنوان عامل انتقال حرارت در بسیاری از سرزمینهای دگرگونی ناحیه ای، به نظر می رسد که توده نفوذی الوند در انتقال گرما به افقهای بالاتر و حصول شرایط لازم برای دگرگونی ناحیه ای منطقه همدان تأثیر گذاشته است.
از طرف دیگر، مسلم است که شبکه متراکم رگه های پگماتیتی و یا توده های بزرگ پگماتیت در منطقه، بر توزیع الگوی ایزوگرادها، بخصوص ایزوگراد سیلیمانیت شدیداً تأثیر گذاشته است. از طرف دیگر، بررسی واکنشهای ظهور سیلیمانیت نشان می دهد که انجام این واکنشها ا( بجز واکنش پلی مورفیکAnd = Sill ) ، مستلزم وجود سیالات اسیدی است که می توانسته از طریق توده های پگماتیتی تامین شود. بنابراین علاوه بر نقش کلی توده الوند در انتقال گرما و حصول شرایط دگرگونی ناحیه ای، ناهنجاری موجود در الگوی توزیع ایزوگرادها را معلول تزریق رگه ها و توده های پگماتیتی به خارج از توده الوند می دانیم.
در منطقه مطالعه شده که در شرق باتولیت الوند و در امتداد جاده همدان- ملایر گسترش دارد، انواع سنگهای دگرگونی ناحیه ای و مجاورتی با سنگ مادر پلیتی، شامل اسلیت، فیلیت، گارنت شیست، آندالوزیت شیست، استرولیت شیست، سیلیمانیت شیست، هورنفلس شیست و هورنفلس برونزد دارند. در این سنگها زونهای کانی شناسی مختلفی شناسایی و نقشه برداری شده اند که بطور کلی افزایش درجه دگرگونی به سمت توده الوند را نشان می دهند. اما مسیر تغییر و تحولا ت در تمام جهات یکسان نیست، بدین ترتیب که وقتی به توده نفوذی نزدیک می شویم، در جنوب منطقه، زونهای کلریت، بیوتیت، گارنت، استرولیت و کردیریت ظاهر می شوند که زون کردیریت مربوط به هورنفلسها و هورنفلس شیست های اطراف توده نفوذی است. در جنوب شرقی منطقه، پس از زون گارنت، زون آندالوزیت+ استرولیت و سپس زون استرولیت ظاهر می شود. در شرق منطقه، زونهای کلریت، بیوتیت، گارنت، آندالوزیت، سیلیمانیت، استرولیت و سپس زون کردیریت مشاهده می گردد. توالی های ذکر شده، حاکی از ناهنجاری و عدم یکنواختی در توزیع ایزوگرادها در بخشهای مختلف است. اما این ناهنجاری و علت آن، می تواند کلیدی برای درک تکوین سنگهای دگرگونی منطقه بوده و موضوع اصلی بحث باشد.
نتیجه گیری
مطالعه توزیع فضایی ایزوگرادها در منطقه و واکنشهای مربوط به ظهور یا حذف کانیها، نشان می دهد که:
الف- بطور کلی درجه دگرگونی در سنگهای دگرگونی ناحیه ای، به سمت توده الوند افزایش می یابد.
ب- پگماتیت ها در شرق منطقه رخنمون داشته و ایزوگراد +Sill ارتباط تنگاتنگی با آنها نشان می دهد.
ج- با توجه به نتایج محاسبات دما فشار سنجی، گرادیان زمین گرمایی در بخشی که زونهای آندالوزیت و سیلیمانیت وجود دارند و پگماتیت ها نیز به آن تزریق شده اند، 58درجه سانتیگراد بر کیلومتر بوده و نسبت به بخشهای جنوبی تر (48تا 42درجه سانتی گراد بر کیلومتر ) که این زونها وجود ندارند، قویتر است.
از طرف دیگر، مطالعات قبلی نگارندگان، نشان داده که تکامل دگرگونی، ظهور ایزوگرادهای فوق و توالیهای اشاره شده در زونهای کانی شناسی، بطور پیشرونده و بدون انقطاع زمانی صورت گرفته و سیلیمانیت در آخرین مراحل دگرگونی پیشرونده ظاهر شده است. همچنین بین پدیده های دگرگونی و نفوذی، همپوشانی زمانی وجود دارد.
با توجه به مطالب بالا و با در نظر گرفتن نقش توده های نفوذی( بخصوص گرانیتوئیدها) بعنوان عامل انتقال حرارت در بسیاری از سرزمینهای دگرگونی ناحیه ای، به نظر می رسد که توده نفوذی الوند در انتقال گرما به افقهای بالاتر و حصول شرایط لازم برای دگرگونی ناحیه ای منطقه همدان تأثیر گذاشته است.
از طرف دیگر، مسلم است که شبکه متراکم رگه های پگماتیتی و یا توده های بزرگ پگماتیت در منطقه، بر توزیع الگوی ایزوگرادها، بخصوص ایزوگراد سیلیمانیت شدیداً تأثیر گذاشته است. از طرف دیگر، بررسی واکنشهای ظهور سیلیمانیت نشان می دهد که انجام این واکنشها ا( بجز واکنش پلی مورفیکAnd = Sill ) ، مستلزم وجود سیالات اسیدی است که می توانسته از طریق توده های پگماتیتی تامین شود. بنابراین علاوه بر نقش کلی توده الوند در انتقال گرما و حصول شرایط دگرگونی ناحیه ای، ناهنجاری موجود در الگوی توزیع ایزوگرادها را معلول تزریق رگه ها و توده های پگماتیتی به خارج از توده الوند می دانیم.