ماگماتیسم ترسیر ـ کواترنر در چهارگوش تکاب
| دسته | پترولوژی |
|---|---|
| گروه | سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور |
| مکان برگزاری | سومین همایش سالانه انجمن زمین شناسی ایران |
| نویسنده | منصور وثوقی - منصور قربانی |
| تاريخ برگزاری | ۱۳ شهریور ۱۳۸۴ |
متن اصلی:
سنگ‌های ماگمایی منطقه تکاب را می‌توان به شکل زیر دسته‌بندی کرد:
ـ سنگ‌های آتشفشانی ائوسن هم ارز با سازند کرج که فقط در شمال شاهین دژ برونزد دارند.
ـ سنگ‌های آتشفشانی و نیمه آتشفشانی الیگوسن بالا ـ میوسن زیرین که اغلب در قسمت‌های میانی چهارگوش به طور گسترده برونزد دارند.
ـ سنگ‌های آتشفشانی و نیمه آتشفشانی میوسن ـ پلیوسن که در بخش میانی منطقه تکاب برونزد داشته و گسترش آنها بیشتر به نواحی گسلی محدود می‌شود.
ـ توده‌های نفوذی کوچک و دایک‌های بازی
ـ توده‌های نفوذی اسیدی کوچک کم ژرفا با روند شمال باختری ـ جنوب خاوری که دارای ترکیب تونالیتی بوده و سن آنها از میوسن زیرین شروع و در پلیوسن اوج می‌گیرد. شواهد زیاد نشان از آن دارد که این توده‌ها در زیر کانسارهای جوان مانند آی قلعه‌سی، زرشوران، آق دره و … نیز وجود دارند.
ـ بازالتهای کواترنر که در دو محدوده کوچک برونزد دارند.
پتروگرافی
سنگ‌های آذرین ترسیر ـ کواترنر چهارگوش تکاب برپایه مطالعات پتروگرافی به شکل زیر قابل دسته‌بندی می‌باشد.
ـ سنگ‌های آتشفشانی اسیدی: سنگ‌های آتشفشانی اسیدی منطقه شامل سنگ‌های ریولیت، توف ریولیتی، ایگنمبریت، داسیت و تف داسیتی می‌شوند.
ـ سنگ‌های آتشفشانی متوسط تا بازی و پیروکلاستیک‌های وابسته به آنها (گروه آندزیت‌ها) که شامل سنگ‌های آندزیت، پیروکسن آندزیت، هورنبلند آندزیت، آندزی بازالت، هیدروبرشیای آندزیتی، آلگومرای آندزیتی و گاه تراکیت آندزیت (شوشونیت) است.
ـ بازالتهای شامل بازالت معمولی، اولیوین بازالت و بازالتهای کواترنر است.
ـ توده‌های ساب ولکانیک، دایک‌ها و توده‌های نفوذی بازی که شامل سنگ‌های گابرو، گابرو مونزونیت، گابرو دیوریت و دلریت است.
ـ توده‌های کم ژرفا و نیمه آتشفشانی اسیدی که شامل توده‌های گرانیت پورفیری یا کوارتز پورفیری است.
بررسی رابطه ژنتیکی سنگ‌های ماگمایی ترسیر ـ کواترنر منطقه تکاب
با توجه به بکارگیری انواع نمودارها در رابطه با مسائل ژنتیکی ماگما (نمودارهای هارکر) و نیز تلفیق بررسی صحرایی و پتروگرافی در این راستا نتایج زیر قابل استنتاج است.
1ـ بین سنگ‌های گروه اسیدی (داسیتی، ریولیتی و توده‌های کوچک کم ژرفا) با سنگ‌های گروه آندزیتی و بازالتی هیچ رابطه ژنتیکی مشاهده نمی‌شود و با توجه به نمودارهای یاد شده این سنگ‌ها متعلق به یک ماگمای واحد اسیدی می‌باشند و از ماگمای گروه آندزیتی وبازالتی مشتق نشده‌اند.
2ـ بین سنگ‌های گروه آندزیتی (آندزیت، پیروکسن آندزیت و آندزی بازالت) و بازالتی (بازالتهای میوسن و میوـ پلیوسن و دایک‌های معادل آنها) رابطه ژنتیکی وجود دارد و تمام این سنگ‌ها دارای یک خاستگاه بوده و از یک ماگما پدید آمده‌اند.
3ـ بین سنگ‌های بازالتی کواترنر و سایر سنگ‌های ماگمایی ترسیر هیچ رابطه خویشاوندی و ژنتیکی دیده نمی‌شود. به عبارت دیگر بازالتهای کواترنر به یک ماگمای مستقل بازی تعلق دارند.
3ـ بین سنگ‌های بازالتی کواترنر و سایر سنگ‌های ماگمایی ترسیر هیچ رابطه خویشاوندی و ژنتیکی دیده نمی‌شود. به عبارت دیگر بازالتهای کواترنری به یک ماگمای مستقل بازی تعلق دارند.
4ـ بین سنگ‌های گروه آندزیتی و بازالتی میوسن زیرین تا میو ـ پلیوسن اختلاف ژنتیکی دیده نمی‌شود و هر دو یک منشأ را نشان می‌دهند.
5ـ بین سنگ‌های اسیدی اولیگوسن بالا ـ میوسن زیرین تا میوپلیوسن نیز اختلاف ژنتیکی دیده نمی‌شود و هر دو یک منشأ را نشان می‌دهند.
به طور کلی می‌توان گفت که سنگ‌های ماگمایی ترسیر ـ کواترنر تکاب به سه ماگمای زیر تعلق دارد.
ـ ماگمای اسیدی (داسیتی ـ ریولیتی) اولیگوسن تا میوپلیوسن
ـ ماگمای آندزیتی و بازالتی میوسن زیرین تا میوپلیوسن
ـ ماگمای بازالتی کواترنر
سرشت ماگمایی سنگ‌های ترسیر ـ کواترنر منطقه تکاب
با توجه به نتایج کلی حاصل از داده‌ها ژئوشیمیایی عناصر اصلی و کمیاب در تعیین سرشت ماگمایی سنگ‌های ترسیر کواترنر منطقه تکاب (براساس تجزیه کمی و کیفی) و نیز با توجه به تلفیق استنتاج‌های حاصل از داده‌های عناصر اصلی و کمیاب در نمودارهایی که در تشخیص سری ماگمایی مؤثر هستند و وارد کردن دانسته‌های حاصل از رابطه ژنتیکی سنگ‌ها می‌توان نتایج کلی زیر را به دست آورد:
1ـ ماگمای مولد سنگ‌های بازالتی کواترنر یک ماگمای مستقل از نوع آلکالن غنی از پتانسیل می باشد که نشانه‌هایی از تحول ماگمایی را نیز نشان می‌دهد.
2ـ سنگ‌های اسیدی (داسیتی، ریولیتی و نفوذی‌های کوچک کم ژرفا) در محدوده سنگ‌های کالکوآلکالن غنی از پتانسیم قرار می‌گیرند و هیچ گونه رابطه ژنتیکی با سنگ‌های بازی ندارد.
3ـ سنگ‌های بازالتی و دایک‌های بازی میوسن زیرین و میو ـ پلیوسن که به طور واضح و صریح ویژگی‌های یک سری ماگمایی را به نمایش نمی‌گذارند ولی به طوری که برخی از آنها گاه ویژگی‌های سری کالکوآلکالن و برخی از نمونه‌ها نیز ویژگی‌های سری تولیتی و گاه آلکالن را نشان می‌دهند. ولی اغلب در نمودارهایی که سری ساب آلکالن را از سری آلکالن جدا می‌کند اغلب در محدوده ساب آلکالن قرار می‌گیرد.
4ـ سنگ‌های گروه آندزیتی (آندزیت‌ها، پیروکسن آندزیت‌ها، آندزی بازالت‌ها و …) رفتارهای مشابه به بازالت‌ها و دایک‌های بازی نشان می‌دهند ولی در مقایسه یا بازالتهای بیشتر در محدوده کالکوآلکان قرار می‌گیرند.
5ـ دو گروه سنگ‌های آندزیتی و بازالتی (که دارای رابطه ژنتیکی هم هستند) در برخی از نمونه‌ها تمایل به سری تحولی را نشان می‌دهند. در عین حال هر دو گروه در رده دارای پتانسیل بالا تا متوسط قرار می‌گیرند.
با توجه به مطالب گفته شده در بالا و نیز به لحاظ مطالعات صحرایی و پتروگرافی در رابطه با سنگ‌های گروه آندزیتی و بازالتی دو ایده زیر را می‌توان ارائه داد:
ـ سنگ‌های گروه آندزیتی و گروه بازی که متعلق به یک ماگمای آلکالن بازی با منشأ گوشته‌ای می‌باشند طی فرایندهای بعدی (اختلاط، آلایش، و …) به سنگ‌های کالکوآلکالن و تحولی گرایش پیدا کرده‌اند.
ـ سنگ‌های گروه آندزیتی و سنگ‌های بازیک، وابسته به یک ماگمای آندزیتی تا بازالتی اولیه می‌باشند که از گوشته بالایی به وجود آمده‌اند.
محیط تکتونوماگمایی سنگ‌های ترسیر ـ کواترنر در منطقه تکاب
با توجه به تلفیق اطلاعات حاصله از نمودارهای تکتونوماگمایی و در نظر گرفتن مطالعات صحرایی نتایج کلی زیر درباره محیط تکتونیکی سنگ‌های ترسیر ـ کواترنر منطقه تکاب قابل استنتاج است.
ـ بازالتهای کواترنر به طور بارزی متعلق به بازالتهای قاره‌ای می‌باشند.
ـ سنگ‌های داسیتی، ریولیتی و نفوذی‌های کوچک کم ژرفا پوسته قاره‌ای که به فعالیت کوهزایی وابسته هستند.
ـ بازالت‌ها و دایک‌های بازی و نفوذی‌های کوچک بازی ددر برخی از نمونه‌ها ویژگی‌های بازالتهای قاره‌ای را نشان می‌دهند.
آندزیت‌ها نیز اغلب همسو با بازالت‌ها و دایک‌های بازی می‌باشند ولی گرایش به آندزیت‌های مناطق کوهزایی پس از برخورد را نیز نشان می‌دهند.
پتروژنز
در منطقه تکاب دو دسته گسل اصلی وجود دارد. گسله‌های با روند شمال باختری ـ جنوب خاوری و گسله‌های با روند شمال خاوری ـ جنوب باختری. بین گسل‌های منطقه تکاب و سنگ‌های ماگمایی ترسیر ـ کواترنر ارتباط تنگاتنگی به صورت زیر وجود دارد:
ـ سنگ‌های ولکانیکی اسیدی اولیگوسن بالا ـ میوسن زیرین از روند گسله‌های روند شمال باختری ـ جنوب خاوری پیروی می‌کند.
ـ سنگ‌های گروه آندزیتی و بازالتی اغلب در محل تلافی دو دسته گسل‌های منطقه تکاب برونزد دارند.
ـ بازالتهای کواترنر نیز به صورت بسیار محدود در محل تلاقی گسله‌ها مشاهده می‌شوند هرچند که در ناحیه‌ای که این سنگ‌ها برونزد دارند این گسله‌ها به علت پوشش کواترنر دیده نمی‌شوند ولی شواهد آنها در خارج از منطقه قابل پی‌گیری است.
منطقه تکاب به خصوص قسمت میانی آن در اولیگوسن بالا میوسن زیرین تحت کشش قرار داشته ژرف شدن حوضه قم و انباشتن توف و آهک را پشت سر داشته است. در این کش گسله‌هایی که روند شمال باختری ـ جنوب خاوری دارند نیز فعالیت کششی داشته‌اند و مجرای مناسبی برای خروج مواد آتشفشانی و نیمه آتشفشانی به وجود آورده‌اند. در میوسن بالا ـ پلیوسن کل منطقه تحت فشارش قرار می‌گیرد. در این شرایط گسله‌هایی که روند شمالی ـ جنوبی داشته‌اند، به صورت معکوس و تراستی عمل نموده‌اند ولی گسله‌های اصلی و فرعی که بر آنها عمود بوده است در محل تلاقی حالتی کششی دانسته‌اند. به همین خاطر ماگماتیسم میوپلیوسن منحصر می‌شود به این نقاط تلاقی. با توجه به آنچه گفته شد می‌توان چنین پنداشت که یک ماگمای بازی (یا بازالتی تا آندزیتی) با حجم زیاد به سمت بالا به درون پوسته مهاجرت نموده و ضمن مهاجرت با مواد لیتوسفری تا محدوده دچار تحول شود.
صعود ماگمای بازی به درون پوسته، ذوب سنگ‌های پوسته‌ای و ایجاد ماگمای اسیدی را به دنبال داشته، این ماگمای اسیدی در ابتدا تا حدود زیادی سبب تحول ماگمای گوشته شد ولی پیشرفت ذوب بخشی پوسته باعث تولید حجم زیادی ماگمای اسیدی گردید. اختلاف شیمیایی و حرارتی این دو ماگما باعث شده‌اند که این دو ماگما تا حدودی (به خصوص در مراحل آخر) استقلال خویش را حفظ کنند.
پیدایش ماگمای اسیدی (توسط موتور گرمای ماگمای بازیک) یاعث به دام افتادن ماگمای بازی شد. با خروج ماگمای اسیدی در الیگوسن بالا و آغاز میوسن زیرین و ادامه فعالیت‌های کششی گسله‌ها (به خصوص محل تلاقی دو دسته گسله) خروج ماگمای بازی نیز ممکن شد.
با تخلیه شدن بخش سترگی از ماگمای بازی متحول شده در میوسن زیرین (اکتانین‌ـ بوردیگالین) فعالیت‌های ماگمایی منطقه فروکش کرده است ولی دوباره میوسن بالا تا آغاز پیلوسن ماگمای بازی به داخل پوسته صعود کرده که با ذوب سنگ‌های پوسته‌ای در مناطقی که صعود کرده به دنبال داشته است. از آنجا که در این زمان منطقه دچار فشارش بوده گستره عملکرد آن منحصر می‌شود به مناطق کشش (محل تلاقی گسل).
سنگ‌های ماگمایی منطقه تکاب را می‌توان به شکل زیر دسته‌بندی کرد:
ـ سنگ‌های آتشفشانی ائوسن هم ارز با سازند کرج که فقط در شمال شاهین دژ برونزد دارند.
ـ سنگ‌های آتشفشانی و نیمه آتشفشانی الیگوسن بالا ـ میوسن زیرین که اغلب در قسمت‌های میانی چهارگوش به طور گسترده برونزد دارند.
ـ سنگ‌های آتشفشانی و نیمه آتشفشانی میوسن ـ پلیوسن که در بخش میانی منطقه تکاب برونزد داشته و گسترش آنها بیشتر به نواحی گسلی محدود می‌شود.
ـ توده‌های نفوذی کوچک و دایک‌های بازی
ـ توده‌های نفوذی اسیدی کوچک کم ژرفا با روند شمال باختری ـ جنوب خاوری که دارای ترکیب تونالیتی بوده و سن آنها از میوسن زیرین شروع و در پلیوسن اوج می‌گیرد. شواهد زیاد نشان از آن دارد که این توده‌ها در زیر کانسارهای جوان مانند آی قلعه‌سی، زرشوران، آق دره و … نیز وجود دارند.
ـ بازالتهای کواترنر که در دو محدوده کوچک برونزد دارند.
پتروگرافی
سنگ‌های آذرین ترسیر ـ کواترنر چهارگوش تکاب برپایه مطالعات پتروگرافی به شکل زیر قابل دسته‌بندی می‌باشد.
ـ سنگ‌های آتشفشانی اسیدی: سنگ‌های آتشفشانی اسیدی منطقه شامل سنگ‌های ریولیت، توف ریولیتی، ایگنمبریت، داسیت و تف داسیتی می‌شوند.
ـ سنگ‌های آتشفشانی متوسط تا بازی و پیروکلاستیک‌های وابسته به آنها (گروه آندزیت‌ها) که شامل سنگ‌های آندزیت، پیروکسن آندزیت، هورنبلند آندزیت، آندزی بازالت، هیدروبرشیای آندزیتی، آلگومرای آندزیتی و گاه تراکیت آندزیت (شوشونیت) است.
ـ بازالتهای شامل بازالت معمولی، اولیوین بازالت و بازالتهای کواترنر است.
ـ توده‌های ساب ولکانیک، دایک‌ها و توده‌های نفوذی بازی که شامل سنگ‌های گابرو، گابرو مونزونیت، گابرو دیوریت و دلریت است.
ـ توده‌های کم ژرفا و نیمه آتشفشانی اسیدی که شامل توده‌های گرانیت پورفیری یا کوارتز پورفیری است.
بررسی رابطه ژنتیکی سنگ‌های ماگمایی ترسیر ـ کواترنر منطقه تکاب
با توجه به بکارگیری انواع نمودارها در رابطه با مسائل ژنتیکی ماگما (نمودارهای هارکر) و نیز تلفیق بررسی صحرایی و پتروگرافی در این راستا نتایج زیر قابل استنتاج است.
1ـ بین سنگ‌های گروه اسیدی (داسیتی، ریولیتی و توده‌های کوچک کم ژرفا) با سنگ‌های گروه آندزیتی و بازالتی هیچ رابطه ژنتیکی مشاهده نمی‌شود و با توجه به نمودارهای یاد شده این سنگ‌ها متعلق به یک ماگمای واحد اسیدی می‌باشند و از ماگمای گروه آندزیتی وبازالتی مشتق نشده‌اند.
2ـ بین سنگ‌های گروه آندزیتی (آندزیت، پیروکسن آندزیت و آندزی بازالت) و بازالتی (بازالتهای میوسن و میوـ پلیوسن و دایک‌های معادل آنها) رابطه ژنتیکی وجود دارد و تمام این سنگ‌ها دارای یک خاستگاه بوده و از یک ماگما پدید آمده‌اند.
3ـ بین سنگ‌های بازالتی کواترنر و سایر سنگ‌های ماگمایی ترسیر هیچ رابطه خویشاوندی و ژنتیکی دیده نمی‌شود. به عبارت دیگر بازالتهای کواترنر به یک ماگمای مستقل بازی تعلق دارند.
3ـ بین سنگ‌های بازالتی کواترنر و سایر سنگ‌های ماگمایی ترسیر هیچ رابطه خویشاوندی و ژنتیکی دیده نمی‌شود. به عبارت دیگر بازالتهای کواترنری به یک ماگمای مستقل بازی تعلق دارند.
4ـ بین سنگ‌های گروه آندزیتی و بازالتی میوسن زیرین تا میو ـ پلیوسن اختلاف ژنتیکی دیده نمی‌شود و هر دو یک منشأ را نشان می‌دهند.
5ـ بین سنگ‌های اسیدی اولیگوسن بالا ـ میوسن زیرین تا میوپلیوسن نیز اختلاف ژنتیکی دیده نمی‌شود و هر دو یک منشأ را نشان می‌دهند.
به طور کلی می‌توان گفت که سنگ‌های ماگمایی ترسیر ـ کواترنر تکاب به سه ماگمای زیر تعلق دارد.
ـ ماگمای اسیدی (داسیتی ـ ریولیتی) اولیگوسن تا میوپلیوسن
ـ ماگمای آندزیتی و بازالتی میوسن زیرین تا میوپلیوسن
ـ ماگمای بازالتی کواترنر
سرشت ماگمایی سنگ‌های ترسیر ـ کواترنر منطقه تکاب
با توجه به نتایج کلی حاصل از داده‌ها ژئوشیمیایی عناصر اصلی و کمیاب در تعیین سرشت ماگمایی سنگ‌های ترسیر کواترنر منطقه تکاب (براساس تجزیه کمی و کیفی) و نیز با توجه به تلفیق استنتاج‌های حاصل از داده‌های عناصر اصلی و کمیاب در نمودارهایی که در تشخیص سری ماگمایی مؤثر هستند و وارد کردن دانسته‌های حاصل از رابطه ژنتیکی سنگ‌ها می‌توان نتایج کلی زیر را به دست آورد:
1ـ ماگمای مولد سنگ‌های بازالتی کواترنر یک ماگمای مستقل از نوع آلکالن غنی از پتانسیل می باشد که نشانه‌هایی از تحول ماگمایی را نیز نشان می‌دهد.
2ـ سنگ‌های اسیدی (داسیتی، ریولیتی و نفوذی‌های کوچک کم ژرفا) در محدوده سنگ‌های کالکوآلکالن غنی از پتانسیم قرار می‌گیرند و هیچ گونه رابطه ژنتیکی با سنگ‌های بازی ندارد.
3ـ سنگ‌های بازالتی و دایک‌های بازی میوسن زیرین و میو ـ پلیوسن که به طور واضح و صریح ویژگی‌های یک سری ماگمایی را به نمایش نمی‌گذارند ولی به طوری که برخی از آنها گاه ویژگی‌های سری کالکوآلکالن و برخی از نمونه‌ها نیز ویژگی‌های سری تولیتی و گاه آلکالن را نشان می‌دهند. ولی اغلب در نمودارهایی که سری ساب آلکالن را از سری آلکالن جدا می‌کند اغلب در محدوده ساب آلکالن قرار می‌گیرد.
4ـ سنگ‌های گروه آندزیتی (آندزیت‌ها، پیروکسن آندزیت‌ها، آندزی بازالت‌ها و …) رفتارهای مشابه به بازالت‌ها و دایک‌های بازی نشان می‌دهند ولی در مقایسه یا بازالتهای بیشتر در محدوده کالکوآلکان قرار می‌گیرند.
5ـ دو گروه سنگ‌های آندزیتی و بازالتی (که دارای رابطه ژنتیکی هم هستند) در برخی از نمونه‌ها تمایل به سری تحولی را نشان می‌دهند. در عین حال هر دو گروه در رده دارای پتانسیل بالا تا متوسط قرار می‌گیرند.
با توجه به مطالب گفته شده در بالا و نیز به لحاظ مطالعات صحرایی و پتروگرافی در رابطه با سنگ‌های گروه آندزیتی و بازالتی دو ایده زیر را می‌توان ارائه داد:
ـ سنگ‌های گروه آندزیتی و گروه بازی که متعلق به یک ماگمای آلکالن بازی با منشأ گوشته‌ای می‌باشند طی فرایندهای بعدی (اختلاط، آلایش، و …) به سنگ‌های کالکوآلکالن و تحولی گرایش پیدا کرده‌اند.
ـ سنگ‌های گروه آندزیتی و سنگ‌های بازیک، وابسته به یک ماگمای آندزیتی تا بازالتی اولیه می‌باشند که از گوشته بالایی به وجود آمده‌اند.
محیط تکتونوماگمایی سنگ‌های ترسیر ـ کواترنر در منطقه تکاب
با توجه به تلفیق اطلاعات حاصله از نمودارهای تکتونوماگمایی و در نظر گرفتن مطالعات صحرایی نتایج کلی زیر درباره محیط تکتونیکی سنگ‌های ترسیر ـ کواترنر منطقه تکاب قابل استنتاج است.
ـ بازالتهای کواترنر به طور بارزی متعلق به بازالتهای قاره‌ای می‌باشند.
ـ سنگ‌های داسیتی، ریولیتی و نفوذی‌های کوچک کم ژرفا پوسته قاره‌ای که به فعالیت کوهزایی وابسته هستند.
ـ بازالت‌ها و دایک‌های بازی و نفوذی‌های کوچک بازی ددر برخی از نمونه‌ها ویژگی‌های بازالتهای قاره‌ای را نشان می‌دهند.
آندزیت‌ها نیز اغلب همسو با بازالت‌ها و دایک‌های بازی می‌باشند ولی گرایش به آندزیت‌های مناطق کوهزایی پس از برخورد را نیز نشان می‌دهند.
پتروژنز
در منطقه تکاب دو دسته گسل اصلی وجود دارد. گسله‌های با روند شمال باختری ـ جنوب خاوری و گسله‌های با روند شمال خاوری ـ جنوب باختری. بین گسل‌های منطقه تکاب و سنگ‌های ماگمایی ترسیر ـ کواترنر ارتباط تنگاتنگی به صورت زیر وجود دارد:
ـ سنگ‌های ولکانیکی اسیدی اولیگوسن بالا ـ میوسن زیرین از روند گسله‌های روند شمال باختری ـ جنوب خاوری پیروی می‌کند.
ـ سنگ‌های گروه آندزیتی و بازالتی اغلب در محل تلافی دو دسته گسل‌های منطقه تکاب برونزد دارند.
ـ بازالتهای کواترنر نیز به صورت بسیار محدود در محل تلاقی گسله‌ها مشاهده می‌شوند هرچند که در ناحیه‌ای که این سنگ‌ها برونزد دارند این گسله‌ها به علت پوشش کواترنر دیده نمی‌شوند ولی شواهد آنها در خارج از منطقه قابل پی‌گیری است.
منطقه تکاب به خصوص قسمت میانی آن در اولیگوسن بالا میوسن زیرین تحت کشش قرار داشته ژرف شدن حوضه قم و انباشتن توف و آهک را پشت سر داشته است. در این کش گسله‌هایی که روند شمال باختری ـ جنوب خاوری دارند نیز فعالیت کششی داشته‌اند و مجرای مناسبی برای خروج مواد آتشفشانی و نیمه آتشفشانی به وجود آورده‌اند. در میوسن بالا ـ پلیوسن کل منطقه تحت فشارش قرار می‌گیرد. در این شرایط گسله‌هایی که روند شمالی ـ جنوبی داشته‌اند، به صورت معکوس و تراستی عمل نموده‌اند ولی گسله‌های اصلی و فرعی که بر آنها عمود بوده است در محل تلاقی حالتی کششی دانسته‌اند. به همین خاطر ماگماتیسم میوپلیوسن منحصر می‌شود به این نقاط تلاقی. با توجه به آنچه گفته شد می‌توان چنین پنداشت که یک ماگمای بازی (یا بازالتی تا آندزیتی) با حجم زیاد به سمت بالا به درون پوسته مهاجرت نموده و ضمن مهاجرت با مواد لیتوسفری تا محدوده دچار تحول شود.
صعود ماگمای بازی به درون پوسته، ذوب سنگ‌های پوسته‌ای و ایجاد ماگمای اسیدی را به دنبال داشته، این ماگمای اسیدی در ابتدا تا حدود زیادی سبب تحول ماگمای گوشته شد ولی پیشرفت ذوب بخشی پوسته باعث تولید حجم زیادی ماگمای اسیدی گردید. اختلاف شیمیایی و حرارتی این دو ماگما باعث شده‌اند که این دو ماگما تا حدودی (به خصوص در مراحل آخر) استقلال خویش را حفظ کنند.
پیدایش ماگمای اسیدی (توسط موتور گرمای ماگمای بازیک) یاعث به دام افتادن ماگمای بازی شد. با خروج ماگمای اسیدی در الیگوسن بالا و آغاز میوسن زیرین و ادامه فعالیت‌های کششی گسله‌ها (به خصوص محل تلاقی دو دسته گسله) خروج ماگمای بازی نیز ممکن شد.
با تخلیه شدن بخش سترگی از ماگمای بازی متحول شده در میوسن زیرین (اکتانین‌ـ بوردیگالین) فعالیت‌های ماگمایی منطقه فروکش کرده است ولی دوباره میوسن بالا تا آغاز پیلوسن ماگمای بازی به داخل پوسته صعود کرده که با ذوب سنگ‌های پوسته‌ای در مناطقی که صعود کرده به دنبال داشته است. از آنجا که در این زمان منطقه دچار فشارش بوده گستره عملکرد آن منحصر می‌شود به مناطق کشش (محل تلاقی گسل).