کانه زایی عناصر گروه پلاتین در کانسارهای کرومیت مناطق افیولیت نی ریز (منطقه آباده طشک) و فاریاب (آسمینون) در جنوب ایران

 متن اصلی:
     تجزیه شیمیایی فازهای حاوی عناصر گروه پلاتین بوسیله دستگاه ریزوکاوالکترونی و میکروسکوپ الکترونی روبشی نشان میدهد که این کانیها شامل انواع سولفیدی (لوریت – ارلیچمانیت) که قسمت عمده کانیها را تشکیل میدهند. آلیاژی (Pd – Rh , OS, Ir – Ru) سولفار سنیدی(ایراریست – هولینگورتیت) و کانیهای تشکیل دهنده محلولهای جامد بین PGM(S)و فلزات پاثیه (Cu – Fe – Ni) نظیر مالانیت و کوپروایریدسیت میگردند. PGM(S) باندازه های عموماً کمتر از 20 میکرون بصورت درون بار در کانی کرومیت حضور دارند این کانیها عمدتاً به شکل خود ریخت و بدور از جهت یابی های بلور شناسی و شکستگی های کانی میزبان میباشند. PGM(S) عمدتاً در مناطق حاشیه ای و یا میانی بلور میزبان قرار می گیرند و به ندرت در زون مرکزی کرومیت دیده میشوند. هیچگونه اثری از دگرسانی گرمابی در فازهای مورد مطالعه مشاهده نشده است. PGM(S) بصورت تک فاز و یا چند فازی همراه با سلیلیکاتها و سولفیدهای فلزات پایه دیده میشوند. تحول کانی شناسی و تغیرات پنهان ترکیب شیمیایی کانیها در کلیه مقیاسها، همراه با تحول ریخت شناسی، اندازه و تجمعات کانیابی در بر گیرنده فازهای حاوی را PGE(S) را میتوان به شرح زیر خلاصه کرد:
کانساهای عمیق کرومیت در ستون افیولیتی که در قسمت فوقانی زون همگن هارزبورژیتی قرار دارند در منطقه نیر ریز فاقد PGM(S) بوده و در منطقه فازیاب از این کانیها فقیر میباشند.
این حالت نشانگر عدم ایجاد شرایط لازم جهت تشکیل PGM(S) (به ویژه فوگاسیته لازم گوگرد). در مراحل اولیه تبلور ماگمایی است. همچنین ترکیب کانی شناسی فازهای حاوی PGE(S)نشان میدهد که فازهای آلیاژی در کرومیت های زونهای عمیق تر دیده میشوند. چنین فازهای آلیاژی در زونهای فوقانی ستون افیولیتی مشاهدده نمی شوند. در مقیاس یک بلوز نیز چنین نظمی مشاهده می گردد. اساساً زونهای مرکزی کرومیت های از PGM فقیر میباشند. و کانیهای آلیاژی عمدتاً در زون مرکزی و یا میانی کرومیت قرار دارند. فازهای آلیاژی در زون حاشیه ای کرومیت میزبان دیده نمی شوند. وضعیت موجود نشانگر این است که در شرایط با فوگاسیته پائین گوگرد کانیهای حاوی PGE(S)تشکیل فازهای آلیاژی را داده و این فازها اولیه کانیهای تشکیل دهنده PGE(S)میباشند که بلافاصله پس از شروع تبلور کرومیت شکل می گیرند.
تغییرات پنهان ترکیب شیمیایی PGM(S) در کلیه مقیاسها مشاهده می گردد. کانیهای لوریت وارلیچمانیت در کانسارهای کرومیت عمیق تر از عنصر Ru غنی تر و بالعکس در کانسارهای با عمق کمتر در ستون افیولیتی از عنصر Os غنی تر میباشند. چنین تغییر منظمی در گذر از لوریت های زون مرکزی به زون حاشیه بلور کرومیت در مقیاس میکروسکوپی نیز دیده میشود. این وضعیت نشان میدهد که در شرایط فواگسیته پائین گوگرد (مراحل اولیه تبلور کرومیت) کانیها از Ru غنی تر بوده و با افزایش فوگاسیته گوگرد (جهت عمومی تبلور ماگما)، کانیها از Os غنی میگردند (شکل 1). این مشاهدات با داده های ترمودینامیکی تطابق کامل دارند.
تغییرات گونه های متفاوت تجمع کانیابی در برگیرنده فازهای حاوی PGE(S)نیز شاهدی بر تشکیل مجموعه کانیها در یک ماگمای در حال تحول است. تجمعات چند فازی پیچیده حاوی سولفید فلزات پایه همیشه در زون حاشیه ای کانی میزبان کرومیت دیده میشوند و تجمعات کانیابی ساده در زون میانی مشاهده میگردند. کانیهای موجود در زون مرکزی تک فازی میباشند.
تغییرات ریخت شناسی و اندازه PGM(S)نیز از زون مرکزی بلوری کرومیت میزبان به سمت زون حاشیه ای دارای نظم میباشند بطوریکه کانیها از اشکال بیگانه ریخت، زیر خود ریخت به خود ریخت و اندازه ها از ریز به درشت از مرکز بلور به حاشیه تغییر میکنند. این حالت نشانگر فراهم شدن شرایط تشکیل PGM(S)در مراحل نهایی تبلور کرومیت میباشند.
داده های بدست آمده از PGM(S) در کل سنگ کرومیتیت در کانسارهای دارا و فاقد به PGM(S) همراه داده های کانی شناسی (کاهش نسبت از کانیهای لوریت – اریچمانیت به سمت کانیهای محلول جامد و سپس سولفیدد فلزات پایه( نشان دهنده تجمع ترجیحی Pt و Pd در سولفید فلزات پایه در دماهای پائین تراز تشکیل کرومیت و فوگاسیته بالای گوگرد میباشد. حضور ارلیچمایت فراوان، سولفیدهای Ir، تنوع گونه های سولفیدی تشکیل دهنده محلول جامد بین و PGE(S)فلزات پایه و عدم حضور فازهای آلیاژی بزرگ و مستقل در کانسارهای کرومیت منطقه فاریاب نسبت به کانسارهای کرومیت نی ریز نشانگر فوگاسیته بالای گوگرد در سیستم ماگمایی فاریاب میباشد.فراوانی فازهای سولفیدی فلزات پایه به شکل کانیهای بین بلوری در کرومیت های فاریاب نیز مؤید این موضوع است.