بررسی علل کاهش کیفیت آب در دشت کربال

متن اصلی:
     بر اساس خصوصیات هیدروشیمی، منابع موجود در دشت کربال به چهار گروه C,B,A و D تقسیم گردیده اند (جدول و شکل شماره 1). بر اساس هدایت الکتریکی، گروه D به سه زیر گروه D2,D1 و D3 تقسیم می گردد. زیر گروه D3 شورترین منابع موجود در منطقه را در بر میگیرد و چون هدایت الکتریکی اکثر منابع آن از 100000 بیشتر است. به آن عنوان شوردشت مورد بررسی قرار گیرد.
از آنجا که حداکثر هدایت الکتریکی آب های برگشتی کشاورزی حدود 10000 میباشد. لذا نمی توان علت شوری آب در دشت را به آب های برگشتی کشاورزی منسوب کرد. از طرفی چون هیچگونه سازند نمکی در مسیر حرکت آب تا شوراب D3 وجود ندارد علت شوری آب را نمی توان انحلال در مسیر حرکت آب های زیرزمینی دانست. هدایت الکتریکی آب درمنطقه D 3 نزدیک دریاچه در حدود 140000 میباشد که بسیار بیشتر از هدایت الکترکی آب دریاچه تشک (حدود 50000) میباشد. لذا نفوذ آب شور دریاچه نمی تواند عامل شوری باشد. وجود گنبد نمکی در دشت (شکل 1) بعنوان یک احتمال قوی برای شوری آب مطرح می گردد. تهیه پروفیل سطح آب در دو طرف رودخانه کر که بین گنبد نمکی وشور آب D3 جاری است نشان داده است که رودخانه بعنوان زهکش عمل میکند و ارتباط هیدرولوژیکی گنبد و شوراب را قطع میکند، بنابراین گنبد نمکی هم نمی تواند عامل شوری باشد. آب باقیمانده از گذشته زمین شناسی نیز با آب باران به سمت ساحل دریاچه شسته میشود و نمی تواند عامل شوری مطرح گردد.
از آنجا که در اکثر منابع موجود در شوراب D3 عمق سطح ایستایی کمتر از 2m میباشد، همچنین شرایط خاص و وجود عوامل تشدید کننده موجود در دشت باعث گردیده است که آب دشت کربال بعلت تبخیر آب شور گردد، که این تبخیر ممکن است در دو حالت یکی تبخیر آب بارندگی قبل از نفوذ و دیگری تبخیر از سطح سفره آب زیرزمینی انجام شده باشد، عامل تشدید کننده از قرار زیر است:
الف) آبهای ورودی به دشت کربال بعضا از کیفیت خوبی برخوردار نیستند و هدایت الکتریکی حدود 10000 دارند. تبخیر مجدد این آب های شور می تواند شوری بالایی را ایجاد کند.
ب) اگر چه گنبد نمکی بصورت مستقیم در شوری تاثیری ندارد ولی ممکن است آبی که با تبخیر شور میشود قبلا تحت تاثیر گنبد نمکی قرار گرفته باشد.
ج) مواد دانه ریز موجود در شوراب با خاصیت موئینگی زیاد باعث بالا آمدن آب و افزایش تبخیر میگردند.
د) سرعت کم آب در رسوبات باعث افزایش زمان ماندگاری و افزایش تبخیر می گردد.

علاوه بر موارد بالا بعضی شواهد هیدروشیمی تایید میکنند که شوری آب دشت بخاطر تبخیر از سفره آب زیرزمینی میباشد که این شواهد از قرار زیر است.
1)Drever (1998) تفاوت بین شورابهای که در اثر تبخیر از سفره ایجاد میشوند و آب دریا را چنین بیان می دارد «در این شوراب ها مقدار Na و Cl بیشتر از آب دریا، مقدار Ca بسیار بیشتر از آب دریا و مقدار Mg و SO4 در شوراب کمتر از آب دریاست» مقایسه بین شوراب D3 و دریاچه تشک نشان میدهد که اظهار نظر بالا در این مورد کاملا صادق است.
2)Richter (1993) اظهار می دارد که در شورابهای که بعلت تبخیر از سفره آب زیرزمینی ایجاد میشوند باید نسبت SI/SO4 بخاطر پدیده تر و خشک شدن تناوبی (Cyclic wetting & drying) بالا باشد، در منابع گروه D3 این نسبت بسیار بالا و بین 5 تا بیشتر از 50 تغییر پیدا میکند.
3)بعلت پدیده تبادل کاتیونی در شورابهایی که بخاطر تبخیر ایجاد میشوند نسبت Ca/Mg افزایش می یابد. (Richter, 1993) مقدار بالای Ca/Mg در منابع آب D3 ( از 15/0 تا بیشتر از 3) نیز بیانگر این مطلب است که این شوراب در اثر تبخیر از سفره آب زیرزمینی ایجاد شده است