بیواستراتیگرافی افقهای ماهی دار دونین پسین در بعضی از برشهای مرکز و شرق ایران براساس کنودونتها

متن اصلی:
     موقعیت چینه شناسی توالیهای ماهی دار دونین پسین
برشهای جنوب کوههای شتری (حوض دو راه و قلعه کلاغو) : توالی نسبتاً ضخیمی از آهک، شیل و ماسه سنگ به سن دونین پسین در ناحیه ازبک کوه توسط Ruttner et al. (1968) مطالعه شده و به نام سازند شیشتو نامیده شده است. برشهای کاملتری از این سازند در نواحی شرق و جنوب طبس (کوههای شتری) به عنوان مقاطع مرجع این سازند معرفی شده اند که برشهای ناحیه حوض دو راه نیز جزء آنها می باشند (Stocklin et al., 1965; 1991) . نگارندگان ذکر شده سن سازند شیشتو را در برشهای مرجع برابر دونین پسین تا کربونیفر پیشین می دانند. یزدی (1375) و همچنین Yazdi (1999) سن فرازنین تا ابتدای ویزئن را پیشنهاد کرده است. این درحالی است که Ashouri (1990;2002) سن فرازنین تا فامنین پسین را بیشتر محتمل می داند. سازند شیشتو در نواحی ازبک کوه، کال سردر و جنوب کوههای شتری (حوض دو راه و قلعه کلاغو) رخساره های متفاوتی از خود نشان می دهد و همچنین از نظر نوع گونه های فسیل در نواحی مختلف متغیر است، لذا نمی توان افقهای موجود در رخنمونهای مختلف را با هم بصورت کامل مقایسه کرد. ولی لایه هایی وجود دارند که به خاطر داشتن فسیل ماهیان و یکسان بودن سن کنودونتی، قابل مقایسه با یکدیگر می باشند. سه افق حاوی فسیل ماهیان تاکنون در این منطقه شناسایی شده است.
افق 1 : این افق حاوی فسیل ماهیان Turiniid می باشد و توسط Yazdi and Turner (2000) معرفی شده است و سن فرازنین (Older than jamieae Zone) دارد.
افق 2 : این افق نیز برای اولین بار توسط Yazdi et al. (1999) معرفی شده و حاوی بقایای ماهیان زره دار می باشد. براساس نظر Yazdi (1999) و Yazdi et al. (1999) سن این افق برابر Linguiformis Zone می باشد. این در حالی است که نمونه برداریهای جدید حاکی از وجود گونه های کنودونت زیر در این افق می باشد :
Ancyrodella curvata, Ancyrognathus asymmetricus, Icriodus alternatus alternatus, Polygnathus aequalis, P. alatus, P. evidens, P. politus, P. webbi.
این مجموعه کنودونتی سنی برابر rhenana Zone را برای لایه ذکر شده اثبات می کند و نشان می دهد که برخلاف نظر Yazdi (1999) این لایه معادل افق Kellwasser 2 نمی باشد. از فونای ماهیان موجود دراین لایه تاکنون فقط Aspidichthys cf. Ingens شناسایی شده است (Schultze, 1973; Yazdi et al., 1999) .
افق 3 : این افق حاوی آثار میکروسکوپی گونه های متعددی از انواع ماهیان است که توسط Yazdi and Turner (2000) معرفی شده اند. سن این لایه برابر crepida Zone می باشد (Yazdi, 1999)
برش کال سردر :
این برش نیز بعنوان یکی از مقاطع مرجع سازند شیشتو شناخته شده است (Stocklin et al., 1965) ولی از نظر رخساره و نوع گونه های جانوری با برشهای دیگر متفاوت است. بررسیهای انجام شده روی فونانی کنودونتی این برش حاکی از این اختلاف می باشد. بازوپایان موجود در این برش توسط Sartenaer (1966) مطاله شده است. همچنین گونیاتیتهای آن را Wallisser (1966) مطالعه کرده است.
افق 1 : در قاعده این برش یک افق مرجانی وجود دارد و بلافاصله روی آن یک متر آهک قرمز رنگ الیتی قرار دارد که دارای پابرسران وماهیان زره دار می باشد. گونه های کنودونتی بدست آمده از این لایه عبارتند از :
Ancyrodella curvata, Ad. Nodosa, Ancyrognathus triangularis, icriodus alternatus atlernatus, Palmatolepis bogartensis, Polygnathus politus, P. webbi, P. evidens.
اساس ارزش بیواستراتیگرافی گونه های ذکر شده این افق سنی برابر Late rhenana Zone (فرازنین پسین) دارد. تنها جنس ماهی (زره دار) که در این افق یافته می شود Aspidichthys است. این افق از نظر سنی و وجود آثار ماهیان زره دار قابل مقایسه با افق 2 در برشهای حوض و راه و قلعه کلاغو است.
افق 2 : این افق که 55/0 متر ضخامت دارد، بالاترین بخش مربوط به فرازنین دراین برش است و بقا در زیر مرز فرازنین – فامنین قرار دارد. نمونه های برداشته شده از این بخش دارای تعداد بسیار زیادی کنودونت می باشند. گونه های شناسایی شده عبارتند از :
Ancyrodella curvata, Ad. Nodosa, Ancyrognathus triangularis, Icriodus alternatus alternatus, I. Alternatus helmsi, I. Alternatus mawsonae, I. Xenium, Palmatolepis bogartensis, Pal. Boogaardi, Polygnathus aequalis, P. alatus, P. brevilaminus, P. evidens, P. politus, P. procerus, P. pseudoxylus, P. webbi.
براساس ارزش بیواستراتیگرافی گونه های فوق، این افق سنی معادل با Late rhenana to linguiformis Zone دارد. تعداد نسبتاً‌ فراوانی از آثار میکروسکوپی ماهیان در این لایه توسط نگارندگان یافته شده است. از جمله می توان به گونه های زیر اشاره کرد : Phoebodus bifurcatus, Protacrodus sp., Stethacanthus resistens and ? "Symmorium" sp.
برش چاه ریسه :
ضخامت کل این برش برابر 5/502 متر است که قابل تقسیم به دو بخش تخریبی و کربنات می باشد. بیواستراتیگرافی این برش براساس کنودونتها توسط Gholamalian (1998; 2003) انجام شده است. همچنین استروماتوپوریدها و مرجانهای این برش توسط Mistiaen et al. (2000) و Mistiaen and Gholamalian (2000) مطالعه شده است. مطالعات جدید نشان دهنده وجود پنج افق حاوی فسیل ماهی در این برش می باشد که به آنها پرداخته می شود.
افق 1 : این افق در قاعده برش قرار دارد و حاوی تعداد زیادی از بقایای ماهیان Turiniid می باشد که توسط Gholamalian et al. (2000) و Turner et al. (2002) مطالعه شده اند. ماهیان موجود دراین افق عبارتند از :Turinia hutkensis, Australolepis seddoni, Nostolepis cf. Gaujensis کنودنتهای یافته شده دراین لایه عبارتند از :
Icriodus symmetricus, I. Expansus, Bippenatus sp. cf. Bippenatus
گونه های ماهی و کنودنتهای یافته شده. سنی برابر با Middle falsiovalis- hassi Zone (فرازنین پیشین) دارند.
افق 2 : در وسط این برش دو بایواستروم وجود دارد که مرجانهای تابوله و استروماتوپوریدهای موجود در آنها بوسیله Mistiaen and Gholamalian (2000) مطالعه شده و سن فرازنین میانی تا پسین برای آنها مشخص شده است. بخش ماهی دار موردنظر بصورت یک سری لایه های آهک و ماسه سنگ برروی این بایواسترومها قرار دارند که حاوی قطعات ماهیان زیر می باشند :
Bothriolepis sp., Ptyctodontidae gen. Et sp. indet., undetermined arthrodire remains, Rhicodipterus sp., Chirodipterus sp. aff. C. Australis, Onychodus sp., Osteolepididae gen. Et sp. indet.
همچنین در رأس این افق ها کنودونتهای زیر یافته شده اند :
Icriodus alternatus alternatus, I. Alternatus helmsi, I. Xenium, Polygnathus aequalis, P. alatus, P. evidens, P. brevilaminus.
این مجموعه کنودونتی سن فرازنین پسین (rhenana- linguiformis Zone) دارد لذا، همین سن برای افق ماهی دار پیشنهاد می شود. ماهیان موجود در این بخش عمدتاً‌ شامل Protacrodus sp. می باشند.
افق 3 : لایه های دیگری که فسیل ماهیان در آنها فراوان یافته می شوند دقیقاً‌ در بالای مرز فرازنین – فامنین قرار دارند. این افقها دارای مجموعه کنودونتهای زیر هستند :
Icriodus alternatus alternatus, I. Alternatus helmsi, I. Deformatus deformatus, I. Deformatus asymmetricus, I. Cornutus, I. Multicostatus multicostatus, Pelekysgnathus serradentatus, Polygnathus communis group, P. brevilaminus.
این مجموعه کنودونتی سنی برابر با Early-Late triangularis Zone (فامنین پیشین) دارد. ماهیهای موجود در این افق از می باشند.
افق 4 : این افق در وسط یک واحد آهکی به ضخامت 8/3 متر در بخش میانی برش قرار دارد. نمونه برداری انجام شده دراین بخش باعث شناسایی گونه های کنودونت زیر گردیده است :
Icriodus alternatus alternatus, I. Cornutus, Polygnathus communis communis, P. inconcinnus, P. semicostatus, P. bouckaerti, P. lanceolus, Pelekysgnathus inclinatus.
براساس ارزش بیواستراتیگرافی گونه های فوق این بخش سنی برابر Middle to Latest crepida Zone دارد. تعداد فراوانی از آثار میکروسکوپی ماهیان دراین افق یافته شده که عبارتند از :
Thrinacodus tranquillus, Ph. Gothicus gothicus, ph. Gothicus ? transitans, Ph. Turnerae, Ph. Aff. Turnerae, Ph. Depressus, St. rresistens, "Symmorium" sp., De. Mansureae, Dalmehodus turnerae, Protacrodus spp.
در این افق یافته شده است.
افق 5 : این واحد در واقع 5 متر ضخامت دارد که در قاعده یک توالی آهک ماسه ای 75/23 متری قرار دارد. نمونه های برداشته شده از این بخش حاوی کنودونتهای زیر هستند :
Icriodus cornutus, Polygnathus communis communis, P. communis mugodzharicus, P. pomeranicus, P. bouckaerti, P. mutabilis, Pelekysgnathus inclinatus.
براساس ارزش بیواستراتیگرافی مجموعه کنودونتی سن این افق برابر Early marginifera to Late trachytera Zone می باشد. مجموعه آثار ماهیان موجود در این افق متعلق به گروههای acanthodian و chondrichthyan می باشد.
برش هجدک
این برش شامل یک توالی رسوبی است که در پائین با ماسه سنگ شروع شده و به طرف بالا بصورت تدریجی به آهک ریفی و آهک نازک لایه تبدیل می شود. سن بخش آهکی دونین پسین (فارنین- فامنین) است و بخش زیرین قدیمی تر می باشد. آهکهای فامنین با یک مرز نامشخص روی رسوبات فرازنین قرار می گیرند. کبریائی زاده (1381) براساس مطالعه بازوپایان سن فرازنین- فامنین به این برش داده است. کنودونتهای بدست آمده نیز همین سن را تأئید می کنند. طبق نظر کبریائی زاده (1381) آن بخش از برش که سن فرازنین دارد معادل سازند بهرام است و بخش بالایی با سن فامنین معادل سازند شیشتو می باشد. سه بخش در این برش دارای آثار ماهیان می باشند.
افق 1 : در قاعده این برش یعنی در رأس بخش معادل سازند پادها یک لایه ماسه سنگ دولومیتی وجود دارد که حاوی قطعات ماهیان پلاکودرم (جنس Holonema) می باشد و براساس نظر Golshani et al. (1972) این افق سنی برابر Late Givetian- Early Frasnian دارد.
افق 2 : براساس مجموعه کنودونتهای بدست آمده از لایه های زیر و بالای این افق و فونای بازوپایان و مرجانهای موجود در لایه های پائینی سن این افق احتمالاً‌ فرازنین پسین می باشد که معادل افق دوم در برش چاه ریسه می باشد. تنها گونه کنودونت بدست آمده از لایه های زیر و بالای این افق Polygnathus alatus می باشد. مجموعه فونای ذکر شده سن فرازنین پسین (rhenana- linguiformis Zone) را نشان می دهد. این افق حاوی تعداد زیادی قطعات ماکروسکوپی ماهیان زره دار می باشد.
افق 3 : این افق در رأس آهکهای قرمز رنگ مربوط به فامنین قرار دارد و کنودونتهای موجود در این لایه عبارتند از :
Icriodus alternatus alternatus. I. Iowaensis iowaensis, I. Cf iowaensis iowaensis, I. Cornutus, Polygnathus semicostatus, Pelekysgnathus inclinatus.
این مجموعه فونا سنی برابر crepida Zone (فامنین پیشین) را برای لایه ذکر شده اثبات می کند. ماهیان بدست آمده از این افق عبارتند از :
Phoebodus gothicus gothicus, Ph. Turnerae, Ph. ? typicus, Protacrodus sp. Deihim mansureae, indet. Stethacanthids, Turinia sp.
رخساره حیاتی افقهای ماهی دار براساس کنودونتها
برای مطالعه رخساره حیاتی این افقها در نواحی در نواحی مختلف، پس از جداسازی و شناسایی کنودونتها، شمارش تعداد عناصر جنسهای مختلف در هر نمونه انجام گرفت. نتیجه این آمارگیری معلوم کرد که در هرکدام از برشهای موردمطالعه درصد جنسهای مختلف از پائین به طرف بالا تغییر می کند. این تغییرات با توجه به محیط زیست و نحوه زندگی هرکدام از جنسها نشان دهنده تحولات زیاد در عمق دریا و نوسانات سطح آب می باشند.
برش چاه ریسه
شمارش نمونه های کنودونت موجود در این افق 1 ماهی دار نشان دهنده رخساره icriodid برای این افق می باشد. همچنین قرارگرفتن لایه های ضخیمی از ماسه سنگ و دولومیت برروی این لایه رسوب گذاری آن را در محیط بسیار کم عمق تأئید می کند.
کنودونتهای بدست آمده از افق 2 نشانگر وجود رخساره حیاتی icriodid- polygnathid می باشند که محیط کم عمق را نشان می دهد. همچنین قرار گرفتن این افق برروی بایواستروم مرجانی و وجود افقهای ماسه سنگ سفید، رسوب گذاری آنرا در محیط کم عمق تأئید می کند. در بالای مرز فرازنین – فامنین (افق 3) تعداد عناصر جنس Polygnathus کاهش می یابد و رخساره در لایه های مختلف از polygnathid- icriodid تا icriodid تغییر می کند. رخساره کنودونتی در افقهای 4 و 5 شبیه یکدیگر می باشد و شامل رخساره polygnathid-icriodid است. بطورکلی باید گفت که باتوجه به نوع رخساره ها در برش چاه ریسه، محیط رسوبی آنها کم عمق بوده است.
برش کال سردر
شمارش عناصر کنودونتی در نمونه های این برش نشان می دهد که در افق ماهی دار شماره 1 دارای رخساره کنودونتی polygnathid-icriodid می باشد و حکایت از رسوب گذاری در منطقه کم عمق می کند. قرارگرفتن این افق برروی لایه مرجانی قاعده ای نیز به اثبات این عقیده کمک می کند. افق ماهی دار شماره 2 در وسط برش قرار دارد و رخساره کنودونتی polygnathid بر این بخش حاکم است، به این معنی که تعداد عناصر جنس Polygnathus بیشتر از کل جمعیت سایر جنسها است. براساس یافته های Yazdi (1999) و Ashouri (2002) در رأس این برش تعداد عناصر جنس palmatolepis افزایش یافته و رخساره از نوع palmatolepid-polygnathid می باشد. این رخساره نشانگر محیط نیمه عمیق می باشد.
برشهای حوض دوراه و قلعه کلاغو
بررسیهای انجام شده روی نمونه های برداشته شده از افق ماهی دار 2 که دارای ماهیان زره دار است نشان دهنده وجود رخساره کنودونتی polygnathid-icriodid در این افق می باشد. این درحالی است که لایه ذکر شده با یک حد ناپیوسته توسط رسوبات غیردریایی فامنین پیشین پوشیده می شود و این خود دلیلی برعقب نشینی دریا و کم عمق شدن آن هنگام رسوب گذاری لایه ماهی دار است. آن طور که از یافته های Yazdi (1999) بر می آید. سومین افق ماهی دار نیز احتمالاً‌ رخساره polygnathid-icriodid دارد.

شکل (1)