چینه نگاری و محیط رسوبی سازند قلی در ناحیه دهملا

متن اصلی:
     موقعیت جغرافیایی و راههای ارتباطی ناحیه مورد مطالعه :
ناحیه موردمطالعه در 20 کیلومتری غرب شهرستان شاهرود قرار دارد. دسترسی به ناحیه دهملا از طریق جاده شاهرود- دامغان، توسط جاده ای فرعی به طول 8 کیلومتر امکان پذیر می باشد. مختصات جغرافیایی ناحیه 54 درجه 40 دقیقه 30 ثانیه طول شرقی و 36 درجه 20 دقیقه 25 ثانیه عرض شمالی می باشد.
موقعیت زمین شناسی و زمین شناسی عمومی ناحیه دهملا :
ناحیه موردمطالعه در چهارچوب تقسیم بندی های ساختمانی ایران بخشی از زون البرز شرقی می باشد (شکل 1). سنگهای مختلف رسوبی با امتداد شرقی- غربی سازندهای مشخصی را در ناحیه دهملا ایجاد کرده اند و متشکل از سازندهای پالئوزوئیک و مزوزوئیک هستند. (شکل 2)
چینه نگاری سازند میلا (کامبرین میانی- بالایی- اردویسین) :
سازند میلا در ناحیه دهملا همانند مقطع تیپ از نظر سنگ شناسی متنوع بوده و قابل تقسیم به بخشهای زیر است .
بخش 1 : دولومتی های استروماتولیتی قهوه ای رنگ
بخش 2 : تناوب آهک و شیل نازک لایه با قالب های دروغین نمک، از مشخصات این بخش فراوان سیکلهای پری تایدال است.
بخش 3 : آهک اسپارایتی توده ای
بخش 4 : شیل سبز، آهک نازک لایه و شیل با بین لایه های ضخیمی از آهک اینتراکلاستی، در انتها متشکل از ماسه سنگ ضخیم لایه و شیل سبز است.
بخش 5 : شیل و ماسه سنگ

شکل (1)

شکل (2)

تاریخچه مطالعات قبلی :
حسینی (1376) سنگهای اردویسین ناحیه دهملا را تحت عنوان سازند لشکرک وقلی نامگذاری نموده و براساس مطالعات پالینواستراتیگرافی، سن سازند لشکرک را به اردویسین زیرین و سن سازند قلی را به اردویسین میانی و بالایی نسبت داده است. در نقشه زمین شناسی شاهرود سازند میلا به کامبرین میانی و بالایی نسبت داده شده و کوارتزیت راسی به عنوان اولین بخش سازند میلا در نظر گرفته شده است. بخشهای 5-2 در نقشه تفکیک نشده اند. رسوبات اردویسین در این نقشه تحت عنوان سازند لشکرک نامگذاری شده است. سازند قلی به سن اردویسین میانی- بالایی توسط افشار حرب (1979)‌ در شمال روستای قلی، 50 کیلومتری جنوب غرب بجنورد اندازه گیری و نامگذاری شده است. لاسمی (1379) ، محیط تشکیل بخش زیرین عضو 4 سازند میلا را به دریای کم عمق و بخش بالایی آن را به محیط رودخانه ای نسبت داده است.
سنگهای بخش 5 میلا در ناحیه شهمیرزاد باتوجه به ساختمانهای دانه بندی تدریجی طبیعی، چرخه های ناقص و کامل بوما و آثار فسیلی توسط جریانهای آشفته در بادبزنهای دریایی و دشت حوضه ای نهشته شده اند (لاسمی، 1379). سازند قلی همسان بخش 5 سازند میلا از رخساره های آغازین تا پایانی بادزنهای دریایی و شیل های تیره رنگ حوضه ای پدید آمده است (لاسمی،‌1379).
اهداف تحقیق :
بررسی دقیق سنگهای رسوبی اردویسین میانی- بالایی در ناحیه دهملا.
تعیین ضخامت واقعی نهشته های اردویسین میانی- بالایی در ناحیه موردنظر و ترسیم ستون چینه شناسی.
تقسیم بندی توالی رسوبی به واحدهای مختلف لیتواستراتیگرافی.
ارائه مدل رسوبی و بازسازی دریای اردویسین میانی- بالایی ناحیه موردمطالعه.
سنگ شناسی سازند قلی در ناحیه دهملا :
سازند قلی به سن اردویسین میانی- بالایی با ناپیوستگی برروی بخش 5 قرار گرفته (شکل A5) و با ناپیوستگی توسط سازند جیرود پوشیده می شود (شکل B5) . از نظر سنگ شناسی این بخش از قاعده به سمت رأس از واحدهای زیر تشکیل شده است (شکل 4).
تناوب شیل و سیلتستونهای میکادار به رنگ سبز حاوی ساختمانهای رسوبی تول کست، قالبهای قاشقی و دانه بندی تدریجی به ضخامت 55 متر
شیل های سبز با بین لایه هایی از سیلتستون، حاوی ایکنوفسیل های پالئودیکتیون، پلانولیتس و پالئوفیکوس به ضخامت 15 متر (شکل 8)
شیل های سبز به ضخامت 42 متر
شیل و سیلتستونهای میکادار حاوی ایکنوفسیلهای لورنزینا، هلمینتوپسیس و فیکودس به ضخامت 110 متر (شکل 8)
گدازه بازیک سیاه رنگ به ضخامت 7 متر
شیل با بین لایه هایی از سیلتستون به ضخامت 12 متر
گدازه بازیک به ضخامت 19 متر
شیل و سیلتستون به ضخامت 32 متر
ماسه سنگ 30 متر

شکل (4)

محیط رسوبی :
در اردویسین میانی – پسین سازو کار گسل های نرمال و شروع فازهای کششی سبب پرشیب شدن انتهای پلاتفرم گردیده است (لاسمی، 1379) . همزمان با این حرکات، پایین آمدن سطح جهانی آب دریا سبب خروج پلاتفرم از آب و تخریب سنگهای قدیمی تر شده است. رسوبات فرسایش یافته توسط جریانهای آشفته به بخشهای عمیق دریا منتقل شده و تشکیل توالی سازند قلی را داده اند (شکل 7). ساختمانهای رسوبی از قبیل دانه بندی تدریجی، قالبهای قاشقی شکل، قالبهای شیاری، چرخه های ناقص و کامل بوما و ایکنوفاسیس نرئیتس تأئیدی براین امر هستند (اشکال 5 و 6). در بخش زیرین توالی شیل های تیره رنگ و تناوب ماسه سنگ نازک لایه و شیل نشانگر بخشهای پایانی و میانی بادزن زیردریایی هستند (شکل C5). به سمت بالا ضخامت لایه های ماسه سنگی افزایش پیدا می کند. گسترش محدود ماسه سنگها نشانگر بخش بالایی بادزن زیردریایی می باشند (شکل D5).

شکل (5)

شکل (6)

شکل 5 : A : سطح تماس ناگهانی و مشخص سنگهای سازند قلی با سنگهای ممبر 5 میلا، شیلهای قرمز رنگ توسط شیل و ماسه سنگهای سبز رنگ مناطق عمیق دریا پوشیده می شود. B : سطح تماس سازند قلی با سازند جیرود که با ناپیوستگی فرسایشی مشخص می گردد. C : تناوب شیل و ماسه سنگهای نازک لایه و شیلهای حوضه ای در بخش قاعده ای با گسترش جانبی وسیع. D : تناوب ماسه سنگ و شیل در قسمت فوقانی سازند قلی، افزایش ضخامت لایه های ماسه سنگی (ماسه سنگهای توده ای) و گسترش جانبی محدود لایه های از مشخصات این بخش است. E : گدازه بازالتی در بین چینه های رسوبی که سبب پخته شدن چینه های زیرین خود گردیده است. F : سیکل های نازک شونده به سمت بالا، چینه های ماسه سنگی توده ای با سطح تماس ناگهانی شیل های بخش زیرین را پوشانده و با سطح تماس تدریجی توسط شیل های بالایی پوشیده می شوند.
شکل 6 : A : قالبهای شیاری و قالبهای حفر شدگی قاشقی در سطح تحتانی چینه های ماسه سنگی. B : لامیناسیون مسطح در چینه ماسه سنگی. C : قالبهای شیاری، D : آثار فسیلی (تالاسینوئید) در سطح تحتانی چینه های ماسه سنگی، E : قالب حفر شدگی قاشقی. F : لامیناسیون مسطح و مورب در چینه ماسه سنگی

شکل (7)

شکل (8)