پتروژنز سنگهای آذرین پالئوزوئیک زیرین – میانی بخشهایی از ایران مرکزی

متن اصلی:
     مطالعات پتروگرافی و بررسی نتایج تجزیه های شیمیایی نمونه های آذرین مناطق فوق الذکر نشان می دهد که ماگماتیسم پالئوزوئیک زیرین – میانی این مناطق دارای ماهیت ساب آلکالن تا آلکالن (شکل 1) می باشد. دیاگرامهای تعیین محیط تکتونیکی نیز نشان می دهند که این سنگها به محیطهای درون صفحه قاره ای تعلق دارند (شکل 2). این جایگاه با پالئوژئوگرافی پالئوزوئیک زیرین – میانی حوضه ایران مرکزی مبنی بر وجود یک محیط ریفت درون قاره ای در این زمان مطابقت دارد. آلکالی بازالتها با توجه به ماهیت و منشاً خود از LILE ، LREE و MREE غنی شدگی نشان می دهند (اوروزکو، 2003 ). این ماگماها وقتی در برابر کندریت و مورب بهنجار می شوند از عناصر ناسازگار غنی شدگی نشان داده و دارای میزان Ti/Y ، Nb/Y ، Zr/Y و Zr/Nb

شکل (1)

شکل (2)

بالاتری نسبت به سایر انواع بازالتها می باشند (کاکس، 1983) . در نمودار عنکبوتی بهنجار شده به کندریت نمونه های مورد مطالعه (شکل 3)، تقریباً همه عناصر تا بیش از ده برابر کندریت غنی شدگی نشان می دهند برای برخی عناصر ناسازگاری چون باریم و پتاسیم این مقدار به بیش از صد نیز می رسد. در دیاگرامهای بهنجار شده نسبت به مورب (شکل 4) نیز نمونه از عناصر ناسازگار غنی شدگی نشان داده حال انکه موربها محصولات درجات خاص ذوب بخشی در عمق کم هستند و گوشته محل منبع انها (گوشته زیر پشته های در حال گسترش) به دفعات متحمل ذوب بخشی شده است، بنابراین از LREE و عناصر ناسازگار تهی شدگی نشان می دهند (گان، 2003).

شکل (3)

شکل (4)

بازالتهای آلکالن درون قاره ای در دیاگرامهای بهنجار شده نسبت به گوشته (شکل 5) معمولاً از عناصر K,U,Ba غنی شدگی ، و از عنصر Nb تهی شدگی نشان می دهند (محمد، 2000).

شکل (5)

پژوهشهایزمین شناسی نشان داده است که بین فعالیتهای آتشفشانی و زمین ساخت ورقه ای و به ویژه بین ساخت و سریهای ماگمایی رابطه تنگاتنگی وجود دارد. نوع گدازه و در نتیجه نوع سریهای ماگمایی نسبت به موقعیت زمین ساختی مناطق ، ویژگیهای بارزی را آشکار می سازد. با توجه به اینکه سنگهای منطقه مورد مطالعه اساساً در سری آلکالن جای دارند. بنابراین باید در محیط زمین ساختی ویژه ای تشکل شده باشند. در مورد محیط تشکیل بازالتهای آلکالن میدلمست (1987) عقیده دارد که این سنگها معمولاً در سه محیط زمین ساختی حضور دارند:
1- پالئوریفتهای قاره ای
2- جزایر اقیانوسی و کوههای دریایی
3- حواشی فعال قاره ای و کمانهای جزیره ای (در خارجی ترین منطقه ماگمایی).
همچنین این پژوهشگر ابراز داشت که سریهای ماگمایی آلکالن حواشی فعال قاره ای و کمانهای جزیره ای از نوع پتاسیک و ششونیتی می باشند. بدلیل اینکه نمونه های مربوط به مناطق مورد مطالعه از نوع آلکالن سدیک می باشند (Na2O/K2O=1.95-5) بنابراین در مورد محیط زمین ساختی آنها نمی توان به حواشی فعال قاره ای و کمانهای جزیره ای معتقد بود و این بازالتها مربوط به محیطهای ریفت قاره ای هستند.
نسبتهای La/Nb و Zr/Nb بازالتهای آلکالن درون قاره ای منطقه Rhon آلمان به ترتیب 83% و 35/6 بوده با همین نسبتها (به ترتیب 95/0 و 15/8 ) در نمونه های مناطق مورد مطالعه قابل مقایسه اند. همچنین پایین بودن نسبت Ce/Pb نمونه ها و غنی شدگی نسبتاً بیشتر انها از LREE نسبت به MREE و HREE ، آنومالی منفی Nb و Rb آنها و همچنین غنی شدگی آنها از باریم و سرب در نمودار عنکبوتی بهنجار شه به گوشته، به منشاً گوشته زیرلیتوسفر قاره ای این ماگماها اشاره دارد (محمد ، 2000 ؛ ژونگ و هارنس ، 2000).
بنابراین با توجه به شواهد موجود نتیجه می گیریم که ماگمای تشکیل دهنده سنگهای منطقه در محیط لیتوسفر زیر قاره ای ، در درجات کم ذوب بخشی تشکیل شده اند و دارای ماهیت آلکالن درون صفحه قاره ای هستند. و با توجه به غنی شدگی بالای نمونه ها از LILE و دیگر عناصر ناسازگار می توان به طبیعت متاسوماتیزه گوشته زیر پوسته محل منبع، نرخ پایین ذوب بخشی گوشته (ماهیت آلکالن ماگمای مادر) و آغشتگی ماگما با پوسته قاره ای اشاره کرد. قرار گرفتن یک زبانه گوشته ای در قاعده لیتوسفر به ذوب شدن بخشهای تحتانی آن منجر می شود. بازالتهای تولید شده سپس از مل خود حرکت نموده و خود را به سطوح بالای پوسته می رسانند و می توانند در سطح زمین در محیطهای زیرآبی و یا در نزدیکیهای سطح زمین به صورت دایک، سیل و گدازه جایگزین شوند.

جدول (1)

جدول (2)

جدول (3)