نگرشی بر پترولوژی توده نفوذی یوسف لو‌ـ صفی خانلو (انزان)(جنوب خاوری اهر)

متن اصلی:
     محدوده مورد مطالعه به وسعت 32 کیلومتر مربع به مختصات "42'16°47 تا "22'22°47 طول خاوری و "03'22°38 تا "00'25°38 عرض شمالی در شمال باختر ایران، 100 کیلومتری شمال خاوری تبریز و 25 کیلومتری خاور شهرستان اهر واقع شده است و بخشی از نقشه توپوگرافی 50000/1 نقدوز را شامل می‌شود (شکل 1).

شکل (1)

2- موقعیت زمین‌شناسی:
محدوده مورد بررسی از دیدگاه تقسیم‌بندی واحدهای زمین‌شناختی و ساختاری ایران جزء زون البرز غربی ـ آذربایجان (م.ح ـ نبوی 1355)می‌باشد (شکل 2). این محدوده در چهارگوش اهر واقع شده و بخش کوچکی از شرق ورقه 100000/1 اهر را شامل می‌شود. (شکل 2).
گستره مورد بررسی در غالب زون اکتشافی ارسباران جهت کشف ذخایر مس، مولیبدن پورفیری و طلای اپی‌ترمال مورد کاوش قرار گرفته و نتایج در خور توجهی را در برداشته است.
زون ارسباران بخشی از کمان ماگمایی ترشیر البرز جنوبی ـ قفقاز (علوی 1991)می‌باشد.
فعالیت آتشفشانی در این منطقه از کرتاسه بالایی با رخساره دریایی شروع شده و در ائوسن میانی با رخساره دریایی ـ خشکی به اوج خود می‌رسد. در ائوسن بالایی ـ الیگوسن فعالیت‌های آذرین بصورت پلوتونیسم بوده و توده‌های گرانیتوئیدی بر روی واحدهای آتشفشانی ـ رسوبی پالئوسن ـ ائوسن و کرتاسه قرار گرفته‌اند. فعالیت‌های آذرین در این دوره متوقف نشده و در نئوژن نیز بصورت نفوذ توده‌های کم عمق داسیتی ـ ریوداسیتی وتراکیتی، ترکی آندزیتی و بازالتی ادامه یافته است.
توده نفوذی یوسف لوـ صفی خانلو(انزان) یکی از توده‌های وابسته به ماگماتیسم ترشیر به سن احتمالی الیگوسن می‌باشد که در ادامه به شرح ویژگی‌های پترولوژیکی آن می‌پردازیم.

شکل (2)

2-1- سنگهای آتشفشانی:
گروههای مختلف سنگ های آتشفشانی منطقه مورد بررسی شامل انواع: آندزیت، گاندزی بازالت، گنبدهای ریولیتی ـ ریوداسیتی و دایک‌های با ترکیب ریوداسیتی می‌باشند. گسترش آنها در بخش خاوری و شمال خاوری توده نفوذی بیشتر است. با توجه به شواهد موجود توده نفوذی سری سنگ‌های آتشفشانی آندزیتی متعلق به ائوسن میانی ـ بالایی را قطع نموده است. از طرفی دم ریوداسیتی و دایک‌های وابسته بصورت فاز تأخیری ماگماتیسم منطقه، توده نفوذی را قطع نموده‌اند. از بین سنگ‌های آتشفشانی آندزیت‌ها گسترش بیشتری دارند و در مجاورت توده نفوذی به شدت سیلیسی شده‌اند.
2-2- سنگ‌های نفوذی:
گروه‌های مختلف سنگهای نفوذی منطقه شامل: مونزوگرانیت، گرانیت پورفیری، مونزنیت و کوارتز مونزونیت و دایکهای با ترکیب گرانودیوریتی مورد بررسی می‌باشند. ترکیب اصلی توده نفوذی که در بین ولکانیک‌های ائوسن (با ترکیب آندزیتی)تزریق شده است طبق شواهد

شکل (3)

ژئوشیمائی بطور عمده مونزوگرانیتی می‌باشد. کانی‌های مافیک موجود در سنگ دارای مقادیر متفاوت بوده ولی بیشتر سری‌های یاد شده شامل بیوتیت و آمفیبول می‌باشند. توده نفوذی مذکور شامل قطعاتی از زینولیت با بافت نسبتاً دانه ریز می‌باشند که طبق پیشنهاد Didier (1973) آنها را انکلوزیون یا انکلاوهای مافیک نیز می‌نامند. به عقیده Velnin et al, Poli. et al (1989) این انکلاوها معرف محیط تکتونیکی برخوردی می‌باشند. انکلاوهای مذکور از نظر سنگ شناسی ترکیب مونزونیتی تا کوارتزمونزونیتی دارند. (شکل 4).

شکل (4)

3- ژئوشیمی:
به منظور بررسی ژئوشیمیائی سنگ‌های نفوذی و آتشفشانی منطقه به ترتیب 30 و 7 نمونه به روش XRF مورد تجزیه قرار گرفت که نتایج آن به وسیله نرم افزار Minpet2 پردازش شده و در نمودارهای مختلف جهت بررسی ویژگی‌های سنگ‌های نفوذی و آتشفشانی منطقه مورد استفاده قرار گرفت.
انواع مختلف سنگ‌های پلوتونیک و آتشفشانی منطقه در نمودارهای (1و2) مشخص شده‌اند.

نمودار (1)

نمودار (2)

3-1- سری‌های ماگمایی:
3-1-1- شاخص limet-Alkalh:
بمنظور تعیین این شاخص در سنگهای نفوذی منطقه از نمودار Sio2-Na2o+k2o (Peacock, 1931) استفاده شده است، که براساس آن سنگهای نفوذفی محدوده مورد مطالعه در بخش کلسیک (Clacic) قرار می‌گیرند.
3-1-2- نمودار AFM:
باتوجه به نمودار AFM سنگ‌های نفوذی منطقه غنی‌شدگی آهن نداشته و بطف قطب A تمایل دارند و بد رمحد و ده کالکوآلکالن قرار می‌گیرند (نمودار3) از طرفی با توجه به نمودار ANK/ACNK سنگهای نفوذی منطقه در محدوده متاآلومینوس (MetaAluminous) قرار می‌گیرند (نمودار 4).
3-1-3- ضریب اشباع از آلومین یا شاخص Shand:
برای تعیین ضریب اشباع از آلومین سنگهای نفوذی محدوده از نمودار A/NK-A/CNK (Maniar &Piccoli, 1989) استفاده شده که براساس آن سنگهای نفوذی محدود در منطقه متاآلومینوس تا پرآلومینوس ضعیف قرار می‌گیرد.

نمودار (3)

نمودار (4)

نمودار (5)

3-2- محیط تکتونیکی:
برای بررسی محیط تکتونیکی ماگماتیسم منطقه و ارائه یک مدل و الگوی تکتنوماگمای مناسب برای آن از داده‌های مختلفی از قبیل ژئوشیمی عناصر اصلی و نادر، زمین شناسی صحرایی و پتروگرافی استفاده شده است. برای منظور سعی شده است تا شواهد ژئوشیمی بیشتر بعنوان کمکی و مکمل همراه با شوواهد پتروگرفای و زمین شناسی صحرایی بکار برده شود. همچنین با توجه به وقوع فرایند دگرسانی گرمابی در محدوده مورد مطالعه سعی شد تا عناصر تحرک‌پذیرمانند K,Rb در تعبیر و تفسیر ژئوشیمیایی بکار برده نشوند.
3-3- ارائه مدل تکتونوماگمایی محدوده براساس ژئوشیمی عناصر اصلی:
برای بررسی الگوی تکتونوماگمایی محدوده مورد مطالعه براساس شیمی عناصر اصلی از نمودار Maniar&Piccoli,1984 استفاده شده است (نمودار 6)نمودار مذکور که نسبت بین Fwc/o_Mwc/o را نشان می‌دد، شامل سه محدوده زیر می‌باشد.
الف ـ محدوده IAG + CAG + CCG که در برگیرنده محیط‌های برخوردی است.
ب ـ محدوده RRG + CEUG که دربر گیرنده محیط‌های درون پلیتی است.
پ ـ محدوده POG
براساس این نمودار، نمونه‌های مربوطه به سنگهای نفوذی محدوده مورد مطالعه در منطقه الف ـ (IAG +CAG +CCG) قرار می‌گیرند که معرف محیط برخوردی می‌باشد. از آنجائیکه نمودار مذکور نوع محیط برخوردی را مشخص نمی‌کند به منظور بررسی‌های بیشتر و تعیین نوع محیط برخوردی از شواهدی دیگر نظیر ژئوشیمی عناصر نادر نیز استفاده شده است.

نمودار (6)

3-3-1 ارائه مدل تکتونو ماگمایی محدوده براساس ژئوشیمی عناصر نادر:
برای تعیین الگوی تکتونوماگمایی توده‌های گرنیتوئیدی براساس ژئوشیمی نادر از نمودارهای متعددی استفاده می‌شود، که در ادامه نمودارهای که جهت ارائه الگوی تکتونوماگمایی سنگهای گرانیتوئیدی محدوده مورد مطالعه مورد استفاده قرار گرفته‌اند آورده شده است.
Tchelor & Boweden (1985) معیارها و محاسباتی را برای گرانیت‌ها معرفی نموده‌اند که بر اساس نمودار موجود سنگ‌های نفوذی منطقه بیشتر در محدوده Syn-Collision قرار می‌گیرند ولی قرارگیری برخی از نمونه‌ها در نزدیکی مرز Post – COLG (محدوده 3 در نمودار 7)تعبیر و تفسیر نمودارها را با مشکل مواجه میسازد. همچنین براساس نمودار Pearce etal (1948) که اولین رده‌بندی نوین را بر مبنای تکتونیک جامع کره زمین معرفی نمودند، نمایش نمونه‌ها بر حسب LogRb نسبت به LogY سنگ‌های گرانیتوئیدی محدوده در قلمرو VAG + Syn - COLG قرار می‌گیرد (نمودار 8). به منظور تفکیک دقیق‌تر از نمودار لگاریتمی Rb نسبت به Y+Nb استفاده شده (پیرس وهمکاران 1984)که براین اساس سنگ‌های گرانیتوئیدی محدوده در قلمرو VAG قرار می‌گیرند (نمودار 9). بطور خلاصه نتایج حاصل نشان می‌دهد که سنگ‌های گرانیتوئیدی منطقه در محدوده VAG نزدیک به مرز تقسیم بندی Syn – COLG و WPG قرار می‌گیرد.

نمودار (7)

نمودار (8)

نمودار (9)