معرفی گونه Cymbites centriglobus (OPPEL) Cymbitidae –Ammonitina) از بخش طزره سازند شمشک ( لیاس زیرین) شمال شرق شهمیرزاد، جنوب شرقی البرز مرکزی

          برای اولین بار در ایران گونه آمونیتی Cymbites centriglobus (OPPEL)   ازقسمتهای پایینی سازند شمشک (قسمت بالایی بخش طزره ) شمال شرق شهمیرزاد گزارش می شود.با توجه به فون آمونیتی همراه، این گونه معتلق به طبقات سینمورین پیشین و زون آمونیتی Zone - Arnioceras semicostatum to  Arietites bucklandi می باشد.

 

ردیف رسوبی سازند شمشک در ناحیه سمنان توسط نبوی (1975 ) مورد مطالعه و بررسی قرار گرفت و پنچ بخش سنگ شناختی (بخش پرور،بخش جابان ، بخش طزره ، بخش شهمیرزادو بخش دیکتاش )دراین سازند مشخص و معرفی شد .

برش شمال شرق شهمیرزاد واقع در 25 کیلومتری شمال سمنان، شامل توالی پیوسته و کاملی از بخش طزره، سازند شمشک، می باشد که از لایه های شیلی و ماسه سنگی در قاعده و لایه های ستبر و ضخیم ماسه سنگی در بخش بالایی تشکیل شده و توسط. نبوی (1975) بعنوان برش مرجع بخش طرزه معرفی شد و فون آمونیتی آن توسط  نبوی و سید امامی (1977) مطالعه و گزارش شد و براساس آمونیت های شناسایی شده سن واحد دریایی B (تصویر1)که یک سنگ آهک ماسه ای ندولدار به رنگ سبز تا متمایل به خاکستری است، سینمورین زیرین تعیین شد. البته نبوی و سید امامی(1977) واحد B را بعنوان طبقه قاعده ای عضو شهمیرزاد دانسته اند در صورتیکه در پژوهشی که اخیراً توسط نویسندگان انجام شد این واحد در بالاترین قسمت بخش  ماسه سنگی طزره قرار می گیرد. حفر کانال برای لوله گذاری پروژه انتقال آب در امتداد عمود بر روند طبقات دراین برش، رؤیت رخساره سنگی و ویژگیهای فیزیکی طبقات و اندازه گیری واحدها را بسیار آسان نمود. این وضعیت درتعیین و تعریف مرز دو بخش طرزه و بخش شهمیرزاد در این برش بسیار مهم بوده ومورد استفاده قرار گرفت. 

 

 

 -لیتو استراتیگرافی و بیو استراتیگرافی بخش طرزه در مقطع شمال شرق شهمیرزاد

بخش طرزه در برش شمال شرق شهمیرزاد شامل توالی شیل و شیل ماسه ای و ماسه سنگ در قاعده و ماسه سنگهای ستبر لایه سفید تا خاکستری تا سبز رنگ با آثار موجی و ندولهای ماسه سنگی و بقایای گیاهی غیرقابل تشخیص می باشد. این واحد بصورت ناپیوستگی موازی بر روی بخش آتشفشانی جابان قرارگرفته است و مرز بالایی آن با بخش شهمیرزاد در یک توالی تدریجی از ماسه سنگهای خاکستری تا سبز رنگ و شیل ماسه ای خاکستری رنگ قرار گرفته است که بر طبق واژه نامه چینه شناسی کمیسیون چینه شناسی امریکا   (1961)   تعریف مرز این دو واحد سنگی در زون تدریجی بطور دلخواه صورت می گیرد. بنابراین با توجه به لیتولوژی طبقات و میزان اختلاف سنگ شناختی و ضخامت واحدهای سنگی مرز این دو بخش در قاعده یک واحد شیلی به ضخامت 28 متر، در فاصله 15 متری در بالای طبقه دریایی    C  (تصویر1 )  قرار می گیرد. طبقه C  دارای فون آمونیت گونه Amaltheus  stockesi (SOWERBY) ( تصویر 2 ) می باشد .

نمونه Cymbites centriglobus (OPPEL)  از واحد دریایی B  واقع در بخش بالایی عضو ماسه سنگی طرزه به همراه آمونیت های دیگر متعلق به زیر خانواده های . Arietitinae.و Arnioceratinae وبلمنیت و بازوپا بدست آمده است. لیتولوژی واحد دریایی B  شامل سنگ آهک ماسه ای سبز رنگ متمایل به رنگ خاکستری با ندولهای ماسه سنگی است و ضخامتی در حدود 20 تا 60 سانتیمتر دارد. این طبقه از قاعده عضو طرزه دراین برش 563 متر فاصله دارد. از این واحد گونه های   Vermiceras scylla ( REYNES ) که شاخص بیوزون  Arietites buklandi-ZoneوArnioceras mendax rariplicata FUCINIکه شاخص بیوزون      Arnioceras semicostatum-Zone  (سینمورین زیرین) هستند،توسط نبوی و سید امامی (1977)گزارش شد.

موقعیت چینه شناسی طبقه دریایی B درتصویر 1 مشخص شده است.

Subordder    Ammonitina  HYATT, 1897

Super Family    Psilocerataceae  HYATT, 1867

Family    Cymbitidae  BUCKMAN,1919

Genus    Cymbites   NEUMAYR,1878

(Metacymbites    SPATH, 1923)

 

توصیف این جنس بر اساس Arkell (1957, L252) ,Schlegelmilch (1976, P. 51) بصورت زیر است :

امونیت با صدف کوچک، سر پنتیکون(serpenticone) تا اسفروکون(sphaerocone) ،صاف یا بدون تزئینات خشن و درشت است .حجره زندگی در آخرین دور تمایل به باز شدن نشان میدهد و دهانه جمع شده دارد .خط درز ساده بوده و شبیه به خط درز سراتیتی و دارای دو لوب نافی است که  ₁U بصورت مضرس و دندانه دار است .

-اختصارات ؛

D :       قطر قابل اندازه گیری نمونه بر حسب میلیمتر

U(%):  پهنای نافی بر حسب درصدی ازقطر اندازه گیری شده.

W _w (%):   پهنای دور بر حسب درصدی از قطر .

W_h (%):  ارتفاع دور بر حسب در صدی از قطر

Q :  نسبت ارتفاع دور به پهنای دور

 

Cymbites cetriglobus (OPPEL, 1862)

Fig. 3 a , b .

 

1957  Cacymbites cetriglobus (OPPEL)  - Arkell: L251;L252, Figs.1a, 1b.

1976  Cymbites centriglobus(OPP.)-Schlegelmilch:p.52;p.140;p.52,pl.22,Fig.3.

 

ابعاد نمونه:

Dmm       U(%)       W_w(%)                   W_h(%)             Q

توصیف نمونه :

آمونیت  با صدف کوچک، از نوع اسفروکون(sphaerocone) و اینولوت است .ناف تا حدودزیادی بسته و عمیق میباشد .لبه نافی تقریباً گرد شده بود و ناحیه شکمی در قالب داخلی عریض و دارای خط واره های ظریف عرضی است .در آغاز حجره زندگی ناف به طور محسوس بازتر میشود به عبارت دیگر نمونه دارای اگر سیون (Eggression)است .حجره زندگی تقریباًنیمی از یک دور کامل را شامل میشود .خط درز بسیار ساده بوده و تا حدودی از نوع سراتیتی است .

مقایسه :

این نمونه کامل بوده و حتی جمع شدگی دهانه حجره زندگی در این نمونه مشخص است .این نمونه چه از لحاظ اندازه و ابعاد و چه از لحاظ تزئینات  و وجود اگرسیون با تصویری که توسطSchlegelmilch(1976,  p.52, pl. 22, fig. 3)  ارائه شده است کاملا مطابقت دارد .

حجره زندگی در این نمونه از قطر 3/12 میلیمتری شروع می شود . مقطع  عرضی از پیچش دورهای این نمونه در شکل 1 آمده است. خط درز در این نمونه که در شکل 2 نشان داده شده است با خط درز گونه                 C. centriglobus(oppel, 1892)  که در Schlegelmilch(1976, p. 52) آمده است قابل تطابق و مقایسه است.

شکل 01 مقطع عرضی (opp.) Cymbites centriglobus ،

 نمونه 221 , A. bucklandi-Zone to Arn. Semicostatum-Zone ،

 طبقه B برش شمال شرق شهمیزاد.