معرفی پنج گونه جدید کنودونتی از لایه‌های فامنین سازند خوش‌ییلاق
| دسته | چینه شناسی و فسیل شناسی |
|---|---|
| گروه | سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور |
| مکان برگزاری | بیست و یکمین گردهمائی علوم زمین |
| نویسنده | علیرضا عاشوری |
| تاريخ برگزاری | ۱۹ مهر ۱۳۸۴ |
Abstract
The present research describing and introducing five new conodont species from the Khoshyeilagh Formation in the eastern Alborz Mountains, northern Iran. These new species belong to three different conodont genera; Icriodus (Ic. ariaei and
Ic. khoshyeilaghensis), Pelekysgnathus (Pe. housei and Pe. talenti) and Polygnathus (Po. klapperianus).
Ic. khoshyeilaghensis), Pelekysgnathus (Pe. housei and Pe. talenti) and Polygnathus (Po. klapperianus).
Based on associated conodont fauna, the suggested age for these species are different conodont zones of the Famenian.
چکیده
پژوهش حاضر پنج گونه جدید کنودونتی را از مقطع تیپ سازند خوش‌ییلاق (البرز شرقی) شناسایی و معرفی می‌نماید. گونه‌های جدید متعلق به سه جنس کنودونتی
Ic. ariaei) Icriodus و (Ic. khoshyeilaghensis، Pe. housei) Pelekysgnathus و (Pe. talenti و (Po. klapperianus) Polygnathus هستند. سن گونه‌های مزبور بر اساس فون‌های کنودونتی همراه هر یک از این گونه‌ها به زونهای کنودونتی فامنین محدود می‌شود.
Ic. ariaei) Icriodus و (Ic. khoshyeilaghensis، Pe. housei) Pelekysgnathus و (Pe. talenti و (Po. klapperianus) Polygnathus هستند. سن گونه‌های مزبور بر اساس فون‌های کنودونتی همراه هر یک از این گونه‌ها به زونهای کنودونتی فامنین محدود می‌شود.
مقدمه
سازند خوش‌ییلاق در برش الگو واقع در البرز شرقی (شکل 1) با 1345 متر ضخامت عمدتاً از سنگهای کربناته، ماسه سنگ و شیل تشکیل یافته است. این سازند نخستین بار بوسیله بزرگنیا (1973) مطالعه و معرفی و به 6 ممبر تقسیم شده است (شکل 2). برایس (Brice) و همکاران (1978) سازند خوش‌ییلاق را به 7 ممبر تقسیم کرده‌اند.
کنودونتهای سازند خوش‌ییلاق بوسیله محققین مختلفی مورد بررسی قرار گرفته است؛ احمدزاده (1971 و 1983)، احمدزاده و همکاران (2000) و عاشوری (1990، 1375 و 2001).
گونه‌های جدید
Genus Icriodus BRANSON & MEHL, 1938
Icriodus ariaei n. sp.
شکل 3 (4)
وجه تسمیه
به افتخار نام دکتر علی‌اصغر آریائی، نخستین استاد زمین‌شناسی نویسنده و کسی که بیش از 50 سال است در مورد زمین‌شناسی ایران فعالیت دارد.
مشخصات
گونه‌ای از جنس Icriodus با حفره قاعده‌ای بسیار بزرگ و دایروی شکل که به طرف جلو به تدریج باریک می‌شود. ردیف دندانهای میانی به صورت یک برجستگی در قسمت عقبی دندانهای طرفی ادامه دارد. علاوه بر دندانهای سه ردیف اصلی، دو دندان دیگر به موازات آخرین سه دندان عقبی دیده می‌شود.
ملاحظات
در قسمت عقبی پس از آخرین دندانهای طرفینی، ردیف میانی دندانها به صورت برجستگی باریک و کنگره مانندی به طرف قسمت عقبی تا حاشیه حفره قاعده‌ای ادامه دارد. در قسمت عقبی، به موازات آخرین دندانهای سه ردیف، دو دندان دیگر در یک طرف دیده می‌شود؛ این بخش در ضمن عریض‌ترین بخش فسیل را تشکیل می‌دهد.
پیدایش
این گونه از ممبر 5 سازند خوش‌ییلاق به دست آمده است. فون کنودونتی همراه این فسیل مشخص زون کنودونتی crepida است.
Icriodus khoshyeilaghensis n. sp.
شکل 3 (3)
وجه تسمیه
نام آن از روستای خوش‌ییلاق در البرز شرقی (جاده شاهرود-آزادشهر) اقتباس شده است که مقطع تیپ سازند خوش‌ییلاق در 5/1 کیلومتری جنوب آن واقع است.
مشخصات
گونه‌ای از جنس Icriodus واجد cusp شاخص در قسمت عقبی، دندانهای طرفینی کشیده شاخص و فاقد دندانهای میانی مشخص و حفره قاعده‌ای نسبتاً وسیع است.
ملاحظات
این گونه دارای دندانهای میانی مشخصی نیست. چهار دندان عقبی طرف راست در قسمت میانی به طرف قسمت جلویی رشد یافته و به صورت ردیف میانی کاذبی دیده می‌شود. دندانهای طرفینی سه ردیف جلویی به هم پیوسته و به صورت سه برجستگی مشخص دیده می‌شوند.
پیدایش
این گونه از بخش بالایی ممبر 5 سازند خوش‌ییلاق بدست آمده است. بر اساس موقعیت چینه‌شناسی سنگهای در برگیرنده، برای این گونه زون کنودونتی crepida پیشنهاد می‌شود.
Genus Pelekysgnathus THOMAS 1949
Pelekysgnathus housei n. sp.
شکل 3 (1)
وجه تسمیه
به افتخار نام Prof. Michael House، اولین استاد کنودونت نویسنده و کسی که در زمینه نشر علوم مربوط به دونین به ویژه سفالوپودها در طی چهل سال گذشته در سطح دنیا نقش به سزائی داشته است.
مشخصات
گونه‌ای از جنس Pelekysgnathus که نمای خارجی دو سوم بخش عقبی نسبتاً دایره‌ای شکل است. نمای خارجی یک سوم قسمت جلوئی به وضوح باریک‌تر شده و مثلثی شکل است. دارای یک ردیف دندانی کنگره مانند که شامل یک cusp نسبتاً قوی و کوتاه و شش دندان دیگر که دارای شکل و اندازه متفاوت‌اند. یک برجستگی ظریف در سمت چپ و جلو Cusp وجود دارد که به طرف پایین تا یک سوم حاشیه پایین رشد یافته است.
ملاحظات
این گونه به وسیله داشتن حفره قاعده‌ای بزرگتر و وجود یک برجستگی ظریف در سمت چپ قسمت عقبی و فقدان برجستگی متقاطع با ردیف اصلی دندانها از گونه
Pelekysgnathus furnishi متمایز است. تفاوت آن با گونه Pelekysgnathus glenisteri در عدم وجود دو زائده دندان‌دار رشد یاقته است که در قسمت عقبی ردیف اصلی دندانها را قطع می‌کند. به علاوه زمان حضور گونه جدید با دو گونه مزبور از نظر زمانی فاصله قابل توجه دارد. گونه جدید با فون کنودونتی فامنین همراه است. در حالی که دو گونه دیگر در Emsian یافت می‌شوند.
Pelekysgnathus furnishi متمایز است. تفاوت آن با گونه Pelekysgnathus glenisteri در عدم وجود دو زائده دندان‌دار رشد یاقته است که در قسمت عقبی ردیف اصلی دندانها را قطع می‌کند. به علاوه زمان حضور گونه جدید با دو گونه مزبور از نظر زمانی فاصله قابل توجه دارد. گونه جدید با فون کنودونتی فامنین همراه است. در حالی که دو گونه دیگر در Emsian یافت می‌شوند.
پیدایش
این گونه از ممبر 5 سازند خوش‌ییلاق به دست آمده است. فون کنودونتی همراه، سن زون کنودونتی Late rhomboidea تا Early marginifera را نشان می‌دهد.
Pelekysgnathus talenti n. sp.
شکل 3 (2)
وجه تسمیه
به افتخار نام Prof. John Talent که طی چهل سال اخیر نقش ارزنده‌ای در ترویج دانش دونین در سطح دنیا داشته است.
مشخصات
گونه‌ای از جنس Pelekysgnathus با نمای خارجی نسبتاً چهارگوش در دو سوم قسمت عقبی که در یک سوم قسمت جلوئی سریعاً باریک می‌شود. ردیف اصلی دندانها کنگره‌دار و تنها دارای یک cusp و دو دندان قوی است. در جلو cusp در هر طرف برجستگی ظریفی وجود دارد که تا نصف حاشیه پایین دیده می‌شود.
ملاحظات
گونه جدید از گونه Pelekysgnathus furnishi به وسیله داشتن cusp قوی و تنها دو دندان دیگر و نیز فقدان برجستگی‌های متقاطع با ردیف اصلی دندانها متمایز می‌شود. گونه جدید از گونه Pelekysgnathus glenisteri نیز که دارای زائده‌های دندانه‌دار و شش (یا بیشتر) دندان است متفاوت می‌باشد. به علاوه گونه جدید همراه فون کنودونتی با سن فامنین یافت می‌شود که از نظر زمانی با دو گونه مزبور که دارای سن امسین است متفاوت می‌باشد.
این گونه از گونه Pelekysgnathus housei به وسیله نمای خارجی و تعداد دندانها متمایز است.
پیدایش
این گونه از بخش بالایی ممبر 5 سازند خوش‌ییلاق به دست آمده است. بر اساس موقعیت چینه‌شناسی سن فامنین پیشین را می‌توان به آن نسبت داد.
Genus Polygnathus HINDE, 1879
Polygnathus klapperianus n. sp.
شکل 3 (5)
وجه تسمیه
به افتخار نام Prof. Gilbert Klapper که در طی چهل سال گذشته سهم بسزائی در اشاعه دانش کنودونتهای دونین در سطح جهان داشته است.
مشخصات
نمونه‌های کوچکی از جنس Polygnathus با حفره قاعده‌ای بزرگ که تقریباً تمام قسمت جلویی سطح پایینی را شامل می‌شود. بخش صفحه‌ای مسطح و گرد با حاشیه خارجی برگشته در قسمت میانی است. کارینا در قسمت عقبی پس از قسمت صفحه‌ای رشد خوبی نشان می‌دهد.
ملاحظات
نمونه‌ها خوب حفظ نشده‌اند. مثلاً نمونه حاضر در منتهی‌الیه قسمت جلویی کامل نیست. قسمت صفحه‌ای گرد و مسطح با حاشیه خارجی برگشته در قسمت میانی است.
در طرف عقبی پس از قسمت صفحه‌ای، کارینا دارای دندانهای خوب رشد یافته است. گودی سطح پایین واجد ساختمانهای متحدالمرکز و کیل قوی است که به طرف مرکز فرورفتگی به تدریج محو می‌شود.
پیدایش
این گونه از ممبر 5 سازند خوش‌ییلاق به دست آمده است و سن آن با توجه به فسیلهای همراه زون کنودونتی marginifera است.