تریلوبیتهای استروپیژینید از دونین میانی ناحیه سه در ایران مرکزی
| دسته | چینه شناسی و فسیل شناسی |
|---|---|
| گروه | سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور |
| مکان برگزاری | بیست و یکمین گردهمائی علوم زمین |
| نویسنده | مهرالسادات حسینی*، آرتاباز ادهمیان*، منصوره قبادی‌پور* |
| تاريخ برگزاری | ۲۰ مهر ۱۳۸۴ |
Abstract
The trilobite materials including Neocalmonia (Heliopyge) caelata Hass & Mensink, ۱۹۷۰, came from a section in Soh area, North of Esfahan, Central Iran. Basedon conodont biostratigraphy these specimens can be dated as Givetian stage or hemiansatus - Middle varcus Zone.
An argillaceous horizon overlains at too of Devonian sediments, comprising aluminosilicates preserved fossils such as trilobites and vrachiopods.
By acid leaching proccess some Middle Devonian (Givetian) conodonts extracted from mentioned gray limestone which represent hemiansatus - Middle varcus Zone.
چکیده:
طی مطالعاتی که بر روی سکانس رسوبی دونین در ناحیه سه واقع در شمال اصفهان (ایران مرکزی) صورت گرفت، تعدادی تریلوبیتهای آستروپیژید حمل‌شده به نام Neocalmonia (Heliopyge) caelata Hass & Mensink, 1970 یافت شد.
بیواستراتیگرافی بر مبنای کنودونتها بر روی مقطع مورد مطالعه نشان داد که این تریلوبیتها متعلق به دونین میانی، اشکوب ژیوسین و معادل با رون کنودونتی hemiansatus - Middle varcus Zone می‌باشند.
یک افق آرژیلیتی در راس رسوبات دونین در این ناحیه دیده می شود که حاوی آلومینوسیلیکاتها و فسیلهای خوب حفط‌شده‌ای از جمله تریلوبیتها (مشابه با نمونه نام برده شده) و براکیوپودها است.
مقدمه:
اولین گزارش بر روی ناحیه سه و رسوبات دونین آن توسط زاهدی (1973) ارائه گردید. و دونین این ناحیه را به سه سازند پادها (دونین زیرین)، سیبزار و بهرام (دونین میانی و بالایی) نسبت داد. Weddige (1984) رسوبات دونین ناحیه سه را به سازند پادها و سازند بهرام تفکیک نمود.
گونه‌های مختلفی از تریلوبیتهای Asteropyginae توسط محققان مختلف از ایران مرکزی و البرز ایران، افغانستان، فرانسه، امریکا، افریقا و نقاط مختلف دنیا معرفی شده‌اند ازجمله: Pillet, 1969; Pillet & Lapparent, 1969; Hass &) Mensink, 1970; Morzadec, 1988). زیر جنس‌های Neocalmonia در آمریکا و افریقا در ژیوسین ناپدید می‌شوند اما در طول فرازنین در ایران و افغانستان، اسپانیا و بلژیک باقی ماندند که انتشار چینه‌شناسی آنها نیاز به کار بیشتری دارد. (Chlupac, Feist & Morzadec, 2000; Hass & Mensink, 1970) . به منظور روشن ساختن این ابهام مطالعه دقیقی بر روی برشی در کوه لاخال در ناحیه سه صورت گرفت و براساس کنودونتها سن لایه‌های تریلوبیت‌‌دار مشخص گردید (Adhamian, 2000).
بحث:
قدیمی‌ترین نهشته‌های دونین در نواحی شمال اصفهان، در ناحیه سه برونزد دارد. روند این نهشته‌ها که جزء کوه‌های مرکزی ایران محسوب می‌شوند شمال غرب ـ جنوب شرق است.
سکانس رسوبی دونین مورد مطالعه از نظر سنگ‌شناسی شامل ماسه‌سنگ، دولومیت، آهک، آهک دولومیتی بوده و بر روی آن شیلهای آرژیلیتی یا کائولینیتی حاوی فسیلهای حمل شده و از جمله تریلوبیتها که خوب حفظ شده است. لایه اصلی تریلوبیتها حاوی مرجان، قطعات تریلوبیت و براکیوپود است که با روش اسیدشوئی نمونه‌هائی از این آهک‌ها کنودونت‌های زیر استخراج گردید:
Icriodus expansus Branson & Mehl, 1938
Polygnathus linguiformis alveolus Wedding, 1977
Polygnathus linguiformis liguiformis Hinde, 1879
Polygnathus xylus ensensis Ziegler & Clapper, 1976
Plygnathus pseudofoliatus Wittekindt,m 1965
Neopanderodus aequablis Telford, 1975
Bipennatus bipennatus bipennatus Bichoff & Zigler, 1957
این کنودونتها نشاندهنده زون کنودونتی varcus Zone مربوط به اشکوب ژیوسین می‌باشند (Adhamian, (2000.
تریلوبیتهای موجود Neocalmonia (Heliopyge) caelata Hass & Mensink, 1970 نامگذاری شدند. این گونه ابتدا از ژیوسین افغانستان معرفی شده است.
دیرینه شناسی:
Subphylum TRILOBITTOMORPHA Stromer, 1944
Class TRILOBITOIDEA Stormer, 1959
Order PHACOPIDA Salter, 1984
Family Dalmanitidae Vogdes, 1890
Subfamily Asteropyginae Delo, 1955
Genus Neocalmonia POLLET,1969
Type species.- Neocalmonia quadricosta PILLET, 1969.
Subgenus Neocalmonia (Heliopyge) HASS & MENSINK, 1970
Type species.- Neocalmonia (Heliopyge) caelata HASS & MENSINK, 1970
Synonymy:
Neocalmonia (Heliopyge) caelata HASS & MENSINK, 1970, p.171, pl. 1, figs 3-7.
Heliopyge cf. caelata Hass & Mensink. MORZADEC, 1988, p. 497, pl. 57, fig. 9.
توصیف:
دم مثلثی تقریبا متساوی الاضلاع با 10 حلقه محوری که به سمت عقب باریکتر می‌شود. قسمت جانبی یا پلورال در دم شامل 5 تا 6 جفت بند برجسته و مشخص که به سمت پشت کوتاهتر می‌شوند به طوری که پلورال ششم تقریبا 4/1 بند اول است. دارای شکاف‌های بین پلورال (3/1 طول پلورال) می‌باشد. خارهای حاشیه دم طویل، زاویه‌دار و باریک که به صورت شعاعی قرار گرفته و جفت سوم از همه بلندتر است. خار انتهایی نوک تیز و مثلثی شکل با حاشیه مقعر است.
سفالون یا سپر سر نیمدایره‌ای با خارهای جنال مستقیم و نسبتا بلند در امتداد حاشیه کناری بدن یا سینه قرار دارد. لب جلویی گلابلا برجسته و به سمت جلو پهن و متورم‌تر می‌شود به طوری که شیب جلویی آن ˚45 و به سمت پشت افزایش می‌یابد و قسمت میانی گلابلا افقی است. لب‌های گلابلا مشخص و متورم و S3 به صورت خط مستقیم به سمت پشت و داخل کشیده شده است. شکاف حلقه پس‌سری نسبتا پهن با حاشیه جلویی زاویه‌دار، سطح گونه‌ها با شیب تند مرتفع شده و برجستگی اطراف چشمان را می‌سازد. چشم‌ها درشت، نسبتا پهن و در حدود نصف طول گلابلا است. بر روی سطح گلابلا و گونه‌ها توبرکولهای متعددی وجود دارد. لب پالپبرال در بالای گلابلا به طور مشخص دیده می‌شود.
مقایسه:
زیرجنس Neocalmonia (Heliopyge) از ژیوسین تا فرازنین شمال اسپانیا، بلژیک و افغانستان گزارش شده است (Hass & Mensink,1970).
تریلوبیتهای موجود در این ناحیه مشابه با Neocalmonia (Heliopyge) caelata از ژیوسین افغانستان در منطقه رخ (Hass & Mensink,1970). می‌باشند. از طرفی یک نمونه مشابه Heliopyge cf. caelata از ژیوسین بولونیز (Boulonnais) فرانسه گزارش شده است (Morzadec, 1988).
البته تریلوبیتهای ناحیه سه با گونه N.. (Heliopyge) mariamae از دونین میانی ـ فرازنین افغانستان (Farsan, 1981) تشابهاتی دارد، اما تنها 10 حلقه محوری د دم دارد در حالی که در گونه N. (H.) mariamae 12 حلقه دیده می‌شود و سوراخهای بین پلورالی طویلتر از گونه N. (H.) mariamae می‌باشد. در قسمت سفالون نیز در N. (H.) mariamae بر روی گلابلا، S3 خمیده بوده و به سمت عقب انحنا دارد در صورتی که در نمونه‌های موردنظر شکاف S3 انحنا نداشته و به صورت خط مستقیمی به سمت عقب کشیده شده است.
نتایج:
تریلوبیتهای یافت شده در دو بخش یکی در بین لایه‌های آهکی خاکستری (اصل لایه) و نمونه‌های مشابه آن در لایه‌های آرژیلیتی در برش کوه لاخال واقع در ناحیه سه، شمال اصفهان، از گروه آستروپیژید به نام Neocalmonia (Heliopyge) caelata Hass & Mensink, 1970 می‌باشد که برمبنای تعیین سن کنودونتی مربوط به hemiansatus - varcus Zone معادل با زمان ژیوسین (دونین میانی) می‌باشد.