میکرو بیو استراتیگرافی مرز K/T از سازند گورپی در مقطع تیپ براساس فرامینیفرها
| دسته | چینه شناسی و فسیل شناسی |
|---|---|
| گروه | سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور |
| مکان برگزاری | بیست و یکمین گردهمائی علوم زمین |
| نویسنده | مهدی نوروزی – بهروز درویش‌زاده – بابک صدقی |
| تاريخ برگزاری | ۲۰ مهر ۱۳۸۴ |
Abstract
The Gurpi Formation consisting of marly limestone, marl and shale has been assigned to upper cretaceous, has two facies: shallow and deep water. The stratigraphic development of the Formation is observed in Khuzestan and Lurestan provinces. The Gurpi Formation at type Section consists of mainly Olive marl and marly limestone and blue to black shale in upper parts. It discomformably Overlies the Ilam Formation boundary marked by a weathered iron Oxide zone and underlies transitionaly the Pabdeh Formation presence of Abathomphalus mayaroensis at the top of Gurpi Formation at type section implies that the Cretaceous – Tertiary boundary is located in the blue to black shale of the upper most part of this Formation.
It is notable that Seymareh and Imam Hassan limestone Members are not distinguishable at the type Section of Gurpi Formation.
چکیده
سازند آهکی – مارنی، مارنی و شیلی گورپی به سن کرتاسه فوقانی از دو رخساره عمیق و کم عمق تشکیل یافته است. گسترش چینه‌ای این سازند بسیار وسیع بوده که علاوه بر خوزستان، در لرستان نیز مشاهده می‌شود. سازند گورپی در محل برش نمونه بیشتر شامل آهکهای مارنی، مارنهای زیتونی و شیلهای آبی تا سیاه رنگ در قسمتهای فوقانی است. حد تحتانی آن با یک ناپیوستگی فرسایشی (Disconformity) بر روی آهکهای سازند ایلام قرار دارد که با یک زون هوازده اکسید آهن مشخص می‌شود و حد فوقانی آن با سازند پابده تدریجی (Transitional) است. مطالعه میکروبیواستراتیگرافی این سازند در برش نمونه بیانگر این واقعیت است که مرز بین کرتاسه و ترسیر یا در واقع مرز بین مزوزوئیک و سنوزوئیک با توجه به فرامینیفر شاخص بدست آمده
Abathomphalus mayaroensis در داخل شیلهای آبی تا سیاه رنگ از بالاترین قسمت سازند گورپی واقع شده است. همچنین ممبرهای آهکی امام حسن و سیمره در برش نمونه این سازند وجود ندارند.
Abathomphalus mayaroensis در داخل شیلهای آبی تا سیاه رنگ از بالاترین قسمت سازند گورپی واقع شده است. همچنین ممبرهای آهکی امام حسن و سیمره در برش نمونه این سازند وجود ندارند.
مقدمه
مطالعه میکروبیواستراتیگرافی سازند گورپی در برش نمونه هم شامل نمونه‌های آزاد
(Isolate) و هم مقاطع نازک (Thin Section) بوده است. نمونه‌های مطالعه شده عمدتاً فسیل‌های پلاژیک (Pelagic) و تعدادی هم بنتیک (Bentic) بوده که دارای حفظ شدگی خوبی نیز می‌باشند، از میان نمونه‌های مطالعه شده 21 جنس و 38 گونه که غالباً گونه‌های شاخص می‌باشند تشخیص داده شده است. در همین راستا گونه‌های متعددی از پلانکتونهای شاخص کرتاسه فوقانی و پالئوسن زیرین در مرز این دو سیستم بطور دقیق مطالعه گردیده است که این امر منجر به یافتن حد بین رسوبات کرتاسه فوقانی و پالئوسن زیرین
(K/T Boundary) در برش نمونه این سازند گردیده است. توالی چینه‌ای منظم و بدون وقفه رسوبی حاکی از عدم تأثیر فاز لارامید در برش مذکور می‌باشد.
(Isolate) و هم مقاطع نازک (Thin Section) بوده است. نمونه‌های مطالعه شده عمدتاً فسیل‌های پلاژیک (Pelagic) و تعدادی هم بنتیک (Bentic) بوده که دارای حفظ شدگی خوبی نیز می‌باشند، از میان نمونه‌های مطالعه شده 21 جنس و 38 گونه که غالباً گونه‌های شاخص می‌باشند تشخیص داده شده است. در همین راستا گونه‌های متعددی از پلانکتونهای شاخص کرتاسه فوقانی و پالئوسن زیرین در مرز این دو سیستم بطور دقیق مطالعه گردیده است که این امر منجر به یافتن حد بین رسوبات کرتاسه فوقانی و پالئوسن زیرین
(K/T Boundary) در برش نمونه این سازند گردیده است. توالی چینه‌ای منظم و بدون وقفه رسوبی حاکی از عدم تأثیر فاز لارامید در برش مذکور می‌باشد.
چینه‌شناسی سازند گورپی در خوزستان
محل مقطع تیپ سازند گورپی در تنگ پابده در یال جنوب غربی پلانج جنوب خاوری کوه گورپی، در فرورفتگی جنوب شرقی کوه پابده در شمال شهرستان لالی و مسجد سلیمان در ً42/َ14/ْ49 تا ً45/َ15/ْ49 طول جغرافیایی و ً7/َ27/ْ32 تا ً34/َ26/ْ32 عرض جغرافیایی اندازه‌گیری شده است، سازندهای موجود در منطقه به ترتیب از قدیم به جدید شامل سروک، ایلام، گورپی، پابده، شهبازان و آسماری است. در برش نمونه ضخامت این سازند 320 متر گزارش شده است. لیتولوژی آن شامل مارن و شیلهای خاکستری مایل به آبی و بصورت فرعی شامل لایه‌های نازک از آهک رسی است . بطور کلی در سازند گورپی دو ممبر رسمی (Formal) به نامهای ممبر آهکی امام حسن و ممبر آهکی سیمره و یک ممبر غیر رسمی (Informal) به نام آهک منصوری وجود دارد.
مرز زیرین سازند گورپی در برش نمونه با یک وقفه رسوبی بر روی رسوبات سازند ایلام قرار می‌گیرد و مرز فوقانی آن سازند پابده است. ناپیوستگی فرسایشی که در بالاترین بخش سازند ایلام مشخص است بصورت یک زون هوازده اکسید آهن به رنگ نارنجی است که بعد از این وقفه رسوبی، رسوبات آهکی – مارنی، مارنی و شیلی سازند گورپی ظاهر می‌شود.
در اینجا لازم است خاطر نشان شود که با بررسیهای انجام گرفته در مقطع تیپ گورپی و با مطالعات دقیق فسیل‌شناسی، خصوصاً مطالعه نمونه‌هایی از قبیل Abathomphalus maryaroensis، Abathomphalus intermedius، Racemiguembelina fructicosa، Gansserina gansseri، Globotruncana aegyptiaca، Ventilabrella eggeri، به سن کرتاسه فوقانی که برای اولین بار در این سازند بصورت فرمهای ایزوله گزارش می‌شود، ضخامت این سازند حدود 170 متر بدست آمده، ضمناً ممبرهای آهکی امام حسن و سیمره در مقطع نمونه این سازند وجود ندارد و ممبر آهکی امام حسن در لرستان علاوه بر کبیرکوه، در شمال شهرستان پلدختر، در برش کوه سلطان (مجاور واحد بهره‌برداری میدان نفتی ماله کوه – سرکان) مشاهده می‌شود. برای یافتن مرز دقیق بین رسوبات کرتاسه فوقانی و پالئوسن زیرین، میکروفسیلهای پلاژیک رسوبات پالئوسن زیرین نیز برای اولین بار بصورت فرمهای ایزوله در مقطع تیپ سازند گورپی مطالعه گردیده و با یافتن میکروفسیلهایی از قبیل Globoconusa daubjergensis، Parvularogoglobigerina eugubina، Globigerina fringa و … سن قطعی پالئوسن زیرین برای رسوبات فوق‌الذکر ارائه می‌شود.
بیوزوناسیون سازند گورپی در جنوب غربی ایران
همانطور که عنوان گردید با مطالعاتی که بر روی فرمهای ایزوله و مقاطع نازک میکروفسیلها در برش چینه‌شناسی سازند گورپی در مقطع تیپ این سازند صورت پذیرفت تعداد 21 جنس و 38 گونه شناسایی گردید که عمدتاً سن کامپانین تا مائستریشتین دارند. به جهت بررسی بیوزوناسیونهای سازند گورپی، ابتدا بیوزونهای ارائه شده توسط wynd, 1965 در کرتاسه فوقانی از زون 33 تا زون 40 مورد بررسی و مطالعه قرار گرفت و بعد 3 زون جدید پیشنهادی با توجه به فراوانی میکروفسیلهای پلانکتونیک در افقهای مطالعه شده ارائه گردیده است، کلیه زون‌بندیها نیز منطبق بر زون بندی Caron, 1985 می‌باشد.
زون تجمعی پیشنهادی براساس مطالعه انجام گرفته
Globotruncana linneiana, Globotruncanita eleveta, Globotruncanita Stuartiformis, Rugoglobigerina rugosa Assemblage zone.
سن این زون با توجه به میکروفسیلهای دیگر مطالعه نشده سانتونین بالایی تا مائستریشتین میانی است.
زون تجمعی پیشنهادی براساس مطالعه انجام گرفته
Globotruncana falsostuarti, Globotruncana aegyptiaca Assemblage zone .
سن این زون با توجه به میکروفسیلهای دیگر مطالعه شده کامپانین زیرین تا مائستریشتین بالائی است.
زون تجمعی پیشنهادی براساس مطالعه انجام گرفته
Abathomphalus mayaroensis, Abathomphalus intermedius Assemblage zone.
سن زون مذکور دقیقاً مائستریشتین فوقانی است.
نتایج
مرز بین رسوبات کرتاسه و ترسیر در برش نمونه این سازند توسط فسیل شاخص Abathomphalus mayaroensis و در داخل شیلهای سیاه تا آبی رنگ افقهای بالائی سازند گورپی تعیین شده است. این مرز صرفاً از دیدگاه فسیل‌شناسی قابل تفکیک بوده و مطالعات لیتواستراتیگرافی نمی‌تواند حد بین دو سازند را از یکدیگر بر روی زمین تفکیک نماید، چرا که تا قبل از این مطالعه مرز بین سازند گورپی و پابده از دیدگاه لیتواستراتیگرافی تعیین شده بود و اولین طبقات شیل ارغوانی رنگ سازند پابده قاعده پالئوسن در نظر گرفته شده بود که مطالعات دیرینه‌شناسی انجام شده بر روی برش نمونه این سازند، اولاً مرز دو سازند در داخل شیلهای سیاه تا آبی رنگ سازند گورپی مشخص شده است، ثانیاًً ضخامت حقیقی این سازند کمتر از 320 متر بوده و حدود 170 متر بدست آمده است، ثالثاً سن سازند گورپی در مقطع تیپ آن تا پالئوسن ادامه پیدا می‌نماید.
رسوبگذاری رسوبات شیلی آبی تا سیاه‌رنگ و گذر تدریجی رسوبات کرتاسه به پالئوسن در برش نمونه سازند گورپی مشخص می‌نماید که فاز لارامید در منطقه عملکرد خاصی نداشته است.
مطالعات انجام شده بر روی تقسیمات زونی فرامینفرها با توجه به شناسایی گونه‌های شاخص انجام گرفته بر مبنای زونهای caron, 1985 می‌باشد، اما با مطالعات افراد دیگری همانند van hinte, 1976; wonders, 1980; sigal, 1977; postuma, 1971; pessagno, 1967 و Bolli, 1966 نیز مقایسه گردیده است. در این مقایسه مشخص شده است که گونه‌های شناسایی شده و تقسیمات زونی فرامینیفرهای سازند گورپی در برش نمونه بسیار شبیه به تقسیم‌بندی زونی Pessagno, 1967; van hinte, 1976; Sigal, 1977 می‌باشد.
منابع فارسی
خسرو تهرانی، خسرو (1370): میکروپالئونتولوژی کاربردی، انتشارات دانشگاه تهران، شماره 2114، جلد اول، 357 صفحه.
درویش‌زاده، علی (1370): زمین‌شناسی ایران، نشر دانش امروز، تهران، 901 صفحه.
کلانتری، امیر (1370): سنگ چینه‌ای و رخساره‌های میکروسکوپی زاگرس، آزمایشگاههای زمین‌شناسی، نشریه شماره 12، شرکت ملی نفت ایران، اکتشاف تهران، 421 صفحه.
مطیعی، همایون (1372): زمین‌شناسی ایران، چینه‌شناسی زاگرس، انتشارات سازمان زمین‌شناسی کشور، طرح تدوین کتاب، تهران، 536 صفحه.