چینه شناسی نهشته های نئوژن دره گلندرود (جنوب رویان) با اشاره به مجموعه فسیلی آن
| دسته | چینه شناسی و فسیل شناسی |
|---|---|
| گروه | سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور |
| مکان برگزاری | بیست و یکمین گردهمائی علوم زمین |
| نویسنده | فرزاد قریب* - رضا هفت لنگ |
| تاريخ برگزاری | ۲۰ مهر ۱۳۸۴ |
Abstract :
Galandroud is situated in North Centeral Alborz with thick Neogene outcraps. A stratigraphic section of the Neogene deposites up to ۶۵۰ M. is studied alang Rooyan- Galandroud road. This sequence is made of Miocene grey to brown marl alternations and Pliocene conglomerates , sandstones , and green to blue marl and sandy marl alternations. Facies of the sedimentary rocks shows a shallow to moderately deep water environment. The lower and upper contact is discontinious to Danian and Apsheronian , respetively.
چکیده :
منطقه گلندرود از جمله مناطقی است در دامنه شمالی البرز مرکزی که در آن نهشته های نئوژن با ضخامت قابل توجهی برونزد دارد . به منظور مطالعه رسوبات مزبور یک برش چینه شناسی در کنار جاده رویان به گلندرود به ضخامت حدود 650 متر مورد مطالعه قرار گرفت . رسوبات این توالی متشکل از تناوبهایی از مارن های خاکستری تا قهوه ای میوسن و رسوبات کنگلومرایی ، مارن و ماسه سنگی و همچنین مارن های سبز - آبی و مارن های ماسه ای پلیوسن است که در قالب واحدهای جداگانه معرفی می گردند. رخساره سنگهای مذکور نشانگر شکل گیری آنها در محیط کم عمق تا نیمه عمیق می باشد . مرز زیرین با رسوبات پالئوسن ( Danian ) و همچنین مرز بالایی آن با نهشته- های مربوط به آپشرونین نا پیوسته می باشد .
مقدمه :
از زمان پالئوژن (paleogene) و همزمان با تکوین رشته کوه های آلپ دریای تتیس به دو بخش یا حوضه مجزا تقسیم شده است ، که در طی دوره نئوژن این دو حوضه ابعاد مشخص تری را به خود می گیرند . در میوسن میانی به فوقانی این دو حوضه به طور کامل از یکدیگر جدا شده که حوضه جنوبی دریای مدیترانه کنونی را تشکیل می دهد و با اقیانوس اطلس در ارتباط بوده ،حوضه شمالی که عموما ( Brachish water environment ) بوده و حوضه پاراتتیس را بوجود آورده است.
از نظر فونهای دریایی بین حوضه پاراتتیس و حوضه تتیس در دوره نئوژن تفاوت هایی را شاهد هستیم که می توان به فون خاصی از استراکود (Ostracods ) و نرمتنان خاص آن دوره که از زمان میوسن میانی - بالایی تا امروز با رشد تکاملی سریع در رسوبات این حوضه ( پاراتتیس ) انتشار دارند اشاره نمود . در دوره پالئوژن در بر شمالی البرز نخستین بالا آمدگی ها که مصادف با جنبشهای فاز میانی کوه زایی آلپی می باشد تشکیل شده است ، همزمان در بر جنوبی البرز رسوبات پیروکلاستیک پالئوسن - ائوسن میانی بر جای گذاشته می شده اند . همان طور که ذکر شد از پالئوسن میانی تا میوسن میانی - بالایی یک دوره خروج از آب و شرایط عدم رسوبگذاری در البرز شمالی قابل تشخیص است.
در اوایل دوران سوم و در اثر فعالیت گسل شمال البرز ، ارتباط بین دو حوضه خزر و حوضه ایران مرکزی قطع می شود . به همین علت رخساره های پاراتتیس محدود به شمال برجستگی البرز می گردند . در بخش شمالی گسل شمال البرز مارنهای پالئوسن با یک ناپیوستگی توسط نهشته های میوسن میانی - بالایی از رخساره پاراتتیس پوشیده می شوند .
نهشته های نئوژنی که در حد گسل خزر و گسل شمال البرز قرار دارند در اثر فاز کوه زایی معادل اتیکان و حتی فاز های کوه زایی جوان تر چین خورده که آثار آن را می توان به صورت طاقدیس و ناودیس هایی در دره گلندرود مشاهده نمود ، این مجموعه ( طاقدیس ها و ناودیس ها ) روندی خاوری - باختری داشته که خود توسط گسلهای شمالی - جنوبی و یا شمال باختری - جنوب خاوری خرد شده و اغلب رودخانه های منطقه نظیر هراز و گلندرود در امتداد مسیر همین گسلها بوجود آمده اند .
بحث:
همزمان با اواخر فاز کوه زایی آلپی و بر افراشته شدن رشته کوه های البرز شاهد تغییراتی در بخش جنوبی و شمالی آن می باشیم از آن جمله در بخش جنوبی البرز رسوبات و نهشته های پیروکلاستیک یا آذرآواری گذاشته شده اند و در بخش شمالی بعد از پالئوسن زیرین یک دوره عدم رسوبگذاری و فرسایش را تا دوره میوسن میانی و در دره گلندرود تا میوسن فوقانی اشکوب karaganian شاهد هستیم .
نهشته های میوسن فوقانی که از تناوب ماسه سنگ با مارنهای خاکستری تا آجری رنگ تشکیل شده است حکایت از محیط دریایی کم عمق تا نیمه عمیق دارد و همچنین ناپایداری کف حوضه را در این نهشته ها شاهد هستیم . همان طور که اشاره شد نهشته های میوسن فوقانی با یک ماسه سنگ لوماشل دار spaniodontella آغاز می گردد، که این نشان دهنده پیشروی دریای میوسن در اشکوب Karaganian می باشد . از دیگر فون های یافت شده در این مجموعه می توان به Ammoniaparkinsonia , Elphidium macellum , Nonionella Sp. ,
Globigerinoides bolli , Nodosaria Sp. , Ammonia Sp.
اشاره نمود.
مجموعه فون های فوق به علت Long reng بودن برای تعیین سن مناسب نمی باشند و فقط با تکیه بر دوکفه ای Spaniodontella که شاخص اشکوب Karaganian می باشد می توان نتیجه گرفت که شروع پیشروی دریای نئوژن در منطقه گلندرود از زمان میوسن فوقانی آغاز گشته است.
بر روی مجموعه Karaganian نهشته هایی از تناوب مارن های خاکستری تا آجری رنگ که دارای لایه های ماسه سنگی با ضخامت حداکثر 30 سانتی متر است، قرار دارد. این لایه های ماسه سنگی در بعضی قسمتها آهکی شده که در آنها اثر دوکفه ای هایی نظیر Cardium Sp. دیده می شوند. این مجموعه را می توان به اشکوب Konkian نسبت داد که به طبقات فولاس دار شهرت دارند. در داخل این مجموعه میکروفونهای Long reng نظیر :
Elphidum cripum, Elphidum gransum, Elphidum poeyaum, Elphidum gunteri, Elphidum delicatulum , Loxoconcha Sp. , Ozawaina Sp. مشاهده شده اند.
در دره گلندرود و در مسیر جاده به علت پوشش گیاهی نمی توان مرز دقیقی برای این دو بخش قائل شد ولی به طور کلی می توان ضخامت این دو بخش را در حدود 210 متر گزارش نمود .
نهشته های Sarmatian (volhinian-bessarabian) :
در این بخش تناوبی از مارن ها، با لایه های نازک تا متوسط از ماسه سنگ و یا ماسه سنگ آهکی و سیلت سنگ می توان دید . رنگ این مجموعه از خاکستری تا آجری متغیر است ولی عموما به رنگ زرد دیده میشود. در داخل این مجموعه فون هایی نظیر دوکفه ای های
Cardium sp. , Cardium absoletum , Mactra caspia
گزارش میگردد . باید متذکر شد که رسوبات Chersonian-Meaotian -Pontian در حوضه جنوبی خزر کمتر گزارش شده است و این به علت عقب نشینی دریا در زمان سارماسین فوقانی و عملکرد فاز کوهزایی معادل اتیکان که روندی متفاوت با سایر فازهای کوهزایی ماقبل خود دارد و درنتیجه یک دوره خروج از آب و عدم رسوبگذاری و فرسایش را تا آغاز پلیوسن شاهد هستیم.
پلیوسن ( Continental series ) :
نهشته های مربوط به پلیوسن در دره گلندرود و در امتداد جاده گلندرود به رویان قابل رویت می باشد . در این مجموعه کنگلومرایی حاوی دانه هایی از 1 سانتی متر تا قطعات بسیار درشت در حد بولدر تشکیل شده است که با سیمانی نسبتا خوب استحکام یافته اند (ماسه ای - آهکی ) این قطعات به طور عموم در حدود 5 سانتی متر ضخامت دارند . همچنین مجموعه فوق در تناوب با مارن خاکستری تا سبز و لایه های ماسه ای ، ماسه سنگی می باشند از داخل مارن ها ی این مجموعه فسیل شاخصی به دست نیامده است ولی در مجموعه های ماسه سنگی لوماشل های فراوانی از دوکفه ای ها را می توان مشاهده نمود این مجموعه را Brown beds و یا Continental series می نامند که در آذربایجان شوروی سابق به آن (Produotive series) نام نهاده اند .
در دره گلندرود با توجه به مشاهدات و مقایسه با سایر مقاطع نئوژن در البرز شمالی می توان نتیجه گرفت که رسوبات پلیوسن در این منطقه بصورت دگرشیب (Disconformity ) بر روی نهشته های Sarmatian میانی یعنی (Bessarabian) قرار گرفته است . در مورد محیط تشکیل این مجموعه ها اختلاف نظر وجود دارد ولی با توجه به دو کفه ای هایی که در این مجموعه یافت شده است احتمالا این مجموعه در یک محیط حد واسط دریاچه ای - قاره ای تشکیل می شده است . در بعضی بخش ها کنگلومرای فوق الذکر نسبتا دارای گردشدگی و جور شدگی خوبی می باشد ولی در قسمتهای دیگر گردشدگی نسبتا خوب ولی جورشدگی ضعیفی دارند.
مجموعه فون های زیر در داخل این بخش معرفی گردیده است :
Elphidium macellum , Nonion granosum , Nonion sp.
همچنین شکمپایان زیر :
Planorbis helix , Planorbis sp.
در این نهشته ها یافت شده اند.
نهشته های آکچاگیل (پلیو سن فوقانی) :
در اواخر فاز کوه زایی معادل اتیکان منطقه دوباره به زیر آب رفته و نهشته های چلکن را که بصورت تناوب کنگلومرا ، ماسه سنگ و مارن می باشد در مجموع، عمق این دریا با توجه به رسوبات کنگلومرایی بسیار کم بوده است ، فازکوه زایی معادل رودنین در حدود 8/2 تا 5/2 میلیون سال پیش سبب عمیق تر گشتن این دریا گشته به صورتی که درصد نهشته های کنگلومرایی به شدت کاهش یافته و این به علت روند یکسان فاز کوه زایی اتیکان و رودنین می باشد بنابراین آثار ناپیوستگی و انقطاع رسوبگذاری محسوس نمی باشد ولی تغییرات عمق در این حوضه کاملا مشخص است . این مجموعه با ضخامت95متر بخش فوقانی نهشته های پلیوسن را در منطقه تشکیل میدهد و دارای تناوب مارنهای سبز ـ آبی و مارن ماسه ای و لایه های ماسه سنگی که ندرتا دارای لایه های کنگلو مرایی است می با شد.
کنتاکت فوقانی این مجموعه با نهشته های آپشرون بصورت ناپیوسته و همشیب است که نشاندهنده یک وقفه و عدم رسوبگذاری می باشد . در بخش بالایی این مجموعه در دره گلندرود حدود 6 متر لس تشکیل شده که می تواند نظریه بالا را تایید نماید . فون هایی از دو کفه ای ها به قرار زیر ارائه می گر دد :
Cardum dombra- Cardum Sp.- Planorbis Sp.- Cerithium caspium- Clessenia vaxtatilis
همچنین استراکود های زیر :
Tyrrhenocythere Cf piganttii (Ruggieri) - Tyrrhenocythere amnicola (Sars) - Caspiocypris candida (Livental) - Leptocythere Cf. (Livental) - Camelii
Cyprideis Sp.
در این نهشته ها یافت شده اند.
نتیجه :
در برش گلندرود ضخامت نهشته های نئوژن ، 650 متر می باشد نهشته های سنوزوئیک به ترتیب از قدیم به جدید شامل رسوبات مارنی ماسه سنگی مربوط به پالئوسن (Danian ) به ضخامت 138 متر و مجموعه مارن های Konkian و Karaganian به ضخامت 210 متر و مجموعه مارن ها و ماسه سنگ های Lower sarmatian (Volhinian- Bessarabian) به ضخامت 230 متر رخنمون دارند و در ادامه مسیر نهشته های کنگلومرایی ، مارن و ماسه سنگی مربوط به Cheleken که با یک ناپیوستگی بر روی نهشته های مربوط به Lower Sarmatian است قرار گرفته اند. علت این ناپیوستگی می تواند مربوط به عملکرد فاز کوه زایی معادل اتیکان یعنی در حدود 5 میلیون سال پیش باشد . نهشته های مارنی آکچاگیل با ضخامت 95 متر برروی نهشته های Cheleken قرار دارند . در اثر عملکرد فاز کوه زایی معادل رودنین و با توجه به اینکه این فاز تقریبا هم روند فازهای کوهزائی ما قبل خود (اتیکتن)عمل نموده است، در این منطقه اثر آنرا به صورت عمیق تر شدن دریادر زمان Akchagilianمیتوان مشاهده نمود.در اواخر رسوبگذاری آکچاگیل ارتباط دریاچه خزر با دریای آزاد قطع گردید و در نتیجه بر روی رسوبات مربوط به Akchagilian یک لایه لسی به ضخامت 6 متر که حاکی از یک دوره خروج از آب است مشاهده می گردد. تشکیل این لایه لسی می تواند مربوط به عملکرد فاز کوه زایی معادل والاشین در حدود 8/1 میلیون سال پیش باشد . بر روی این واحد لسی نهشته های مربوط به Apsheronian با ترکیبی از مارنهای سبز رنگ و مارنهای ماسه ای ، به ضخامت 55 متر قرار گرفته است . لازم به ذکر است نهشته های باکووین و خزرین وخوالانسکین وهمچنین نئوکاسپین در این مسیر رخنمون ندارد و گسل خزر نهشته های مربوط به آپشرون را قطع نموده است .