زیست چینه ای کنودنتها ( conodonts ) در سازند خوش ییلاق( برش بادله کوه ، شمال باختری دامغان)
| دسته | چینه شناسی و فسیل شناسی |
|---|---|
| گروه | سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور |
| مکان برگزاری | بیست و یکمین گردهمائی علوم زمین |
| نویسنده | حمدی. بهاءالدین سیاسی تربتی . آرزو |
| تاريخ برگزاری | ۲۰ مهر ۱۳۸۴ |
Abstract:
The khoshyeilagh Formation (from Late Emsian to Late Fammenian) is well exposed in Badeleh – kuh section which is located in North-weast of Damghan.
The white quartzite unit at the base of khoshyeilagh Formation rests with sharp disconformable contact on a green shale belonging to the Milla Formation. The top of this Formation is overlain conformably by black Limestone of Mobarak Formation. Khoshyeilagh Formation consist of ۶۹۸ m. of congolomerate, sandstone, carbonate rocks. ۳۰ genera, ۱۸ species, ۶ subspecies in form of ۷ conodont biozone are recognized. These biozones correspond to international standard conodont biozonation.
Serotinus biozone (Late Emsian)
Costatus biozone (Early Eifelian)
Ensensis biozone (Late Eifelian)
Varcus biozone (Givetian)
Linguiformis – Triangularis biozone (Late Frasnian to Early Fammenian)
Crepida biozone (Fammenian)
Expansa – Praesulcata biozone (Late Fammenian) ( Pic. ۲ )
چکیده :
سازند خوش ییلاق در برش بادله کوه ، واقع در شمال باختری دامغان برونزد دارد . قاعده ماسه سنگی این سازند با یک نبود چینه‌ای روی شیل های سبز رنگ متعلق به سازند میلا قرار دارد و لایه‌های بالایی آن بدیرینگی فامنین (Fammenian) با رسوبات آهکی تیره رنگ سازند مبارک پوشیده شده است و گذر لایه‌های فامنین به تورنزین(Tournaisian) تدریجی است . ضخامت سازند خوش ییلاق در این برش 698 متر و متشکل از 11 واحد سنگی (3 واحد تخریبی و 8 واحد کربناتی) میباشد. بر اساس مطالعات انجام شده 30 جنس ،18 گونه و 6 زیر گونه در بخش کربناتی در قالب 7 بیوزون کنودنتی (conodont - biozone)، مطابق با زوناسیون استاندارد جهانی (sweet, 1988)، تشخیص داده شد که عبارتند از :.
1. Serotinus biozone – (Late Emsian)
2. Costatus biozone – (Early Eifelian)
3. Ensensis biozone – (Late Eifelian – Early Givetian)
4. Varcus biozone - (Givetian)
5. Linguiformis - Triangularis biozone – (Late Frasnian- Early Fammenian)
6. Crepida biozone – (Fammenian)
7. Expansa – Praesulcata biozone (Late Fammenian)
با توجه به بیوزونهای ذکر شده، رسوبات سازند خوش ییلاق در این برش در فاصله زمانی
دونین پیشین – دونین پسین (Late Emsian – Late Fammenian) تشکیل شده است. ( شکل – 2 )
دونین پیشین – دونین پسین (Late Emsian – Late Fammenian) تشکیل شده است. ( شکل – 2 )
مقدمه :
رسوبات دونین در گستره وسیعی از ایران در نواحی مختلف از آن جمله ایران مرکزی و البرز به ترتیب در قالب سازندهای مشروحه زیر برونز دارد :
سازند پادها متشکل از ماسه سنگ ، دولومیت و سنگهای تبخیری ،بدیرینگی دونین زیرین
. A, Nabavi M.h, Alavi Naini. M ,1962) (Early Devonian) (Ruttner
. A, Nabavi M.h, Alavi Naini. M ,1962) (Early Devonian) (Ruttner
ســازند سیبـــزار متشــکل از دولــومیت خاکستـــری تیــــره رنگ، بدیــــرینگی دونیــن میــــانــــی
(Ruttner A, Nabavi M.h, Alavi Naini. M ,1968) (Givetian) .
(Ruttner A, Nabavi M.h, Alavi Naini. M ,1968) (Givetian) .
سازند بهرام متشکل از سنگ آهک و شیل مارنی، بدیرینگی دونین میانی- پسین (Givetian - Frasnian)
(Ruttner A, Nabavi M.h, Alavi Naini. M 1968) .
سازند شیشتوی 1- متشکل از تناوب شیل و ماسه سنگ کواتزیتی و سنگ آهک ،بدیرینگی دونین پسین .(Rutter A, Nabavi Mh. Alavi Naini. M ,1968 ) ( Frasnian-Fammenian)
در البرز باختری سازند مولی متشکل از کوارتزیت قرمز رنگ و دولومیت وسازند ایلان قره متشکل از دولومیت، ماسه سنگ، شیل و سنگ آهک، به ترتیب، بدیرینگی دونین میانی – پسین (Givetian - Frasnian) بطور غیر رسمی معرفی شده‌اند(Alavi Naini . M, Bolurchi. H ,1973) .
سازند‌جیرود در‌رخساره ماسه‌سنگ،شیل،سنگ آهک ،بدیرینگی دونین پسین (Frasnian - Fammenian) در البرز مرکزی مطالعه و نامگذاری گردیده است (Assereto. R, Gaetani. M, 1963) .
رسوبات دونین در البرز خاوری تحت عنوان سازند خوش ییلاق در قالب 17 واحد سنگی متشکل از کنگلو مرا، ماسه سنگ، شیل، و سنگ آهک با ضخامتی معادل 1354 متر معرفی شده است Bozorgnia. F 1970) ).
بزرگنیا (Bozorgnia. F, 1973)با استناد به براکیوپودهای مطالعه شده توسط خانم بریس( Brice )سن این سازند را به دونین میانی – بالایی (Eifelian - Frasnian) نسبت داده است.
در حالیکه احمد زاده هروی (Ahmadzadeh – Heravi. M ,1975) سن قاعده سازند خوش ییلاق را بر اساس براکیوپودها دونین پیشین(Late Emsian) در نظر گرفته است.
در سال 1981، ب. حمدی و ف . ژانویه (Hamid.B & Janvier. Ph ,1981) بر اساس مطالعه کنودنتها سن دونین پیشین – پسین (Emsian – Fammenian ) را برای این سازند پیشنهاد نموده‌اند. لازم به ذکر است که نویسندگان اخیر 96 متر ماسه سنگ زیرین منتسب به سازند پادها رابعنوان بخش زیرین سازند خوش ییلاق در نظر گرفته اند .
عاشوری ، علیرضا (1369)، بخشی از لایه‌های زیرین سازند خوش ییلاق را به دونین میانی نسبت داده در حالیکه عاشوری ، علیرضا (1380 )،در کتاب اطلس کنودنتهای ایران ،گونه‌هایی نظیر Polygnathus serotinus متعلق به دونین پیشین (Emsian) را از این سازند معرفی نموده است.
صدقی، بابک (1379 ) و بیرون رو، مهرنوش (1379) ،کنودنتهای دونین پیشین را در سازند خوش ییلاق به ترتیب در برش های الگو و میغان شناسایی نموده‌اند (پایان نامه کارشناسی ارشد، پژوهشکده علوم زمین - سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور ).
قویدل سیوکی، محمد (1370) – بر اساس مطالعات پالینولوژی سن این سازند را در برش الگو دونین پسین پیشنهاد نموده است.
ظاهرا در تعیین سن لایه‌های زیرین این سازند بین پژوهشگران فسیل شناس اتفاق نظر وجود ندارد، ولی مطالعات اخیر بر اساس کنودنتها نشان میدهد که سن سازند خوش ییلاق دونین پیشین تا دونین پسین (Early to Late Devonian) میباشد. همانگونه که ذکر گردید بررسی انجام شده در برش بادله کوه وجود 7بیوزون کنودنتی (conodont biozone) را مطابق با بیوزوناسیون استاندارد جهانی (Sweet, 1988) ،به دیرینگی دونین پیشین تا دونین پسین (Late Emsian – Late Fammenian) مشخص مینماید.
موقعیت جغرافیایی مقطع مورد مطالعه و راههای دستیابی :
مختصات جغرافیایی : 57 ، 53 طول شرقی 23 ، 36 عرض شمالی .
راه دسترسی به این برش از شهرستان دامغان، از طریق مسیر جاده آسفالته دامغان - چشمه علی بطرف آبادی بادله امکانپذیر است . روستای بادله در 64 کیلومتری شمال باختری دامغان قرار دارد . ( شکل - 1 )
سنگ چینه‌ای ( Lithostratigraphy ) :
رسوبات دونین (سازند خوش ییلاق)، در برش بادله کوه در قالب 11 واحد سنگی (3 واحد تخریبی و 8 واحد کربناتی) مورد بررسی قرار گرفت ،که از پایین به بالا عبارتند از :
الف – بخش تخریبی :
1- 27 متر کنگلومرای پلی میکتیک (polymictic conglomerate) برنگ خاکستری مایل به سبز
2- 165 متر ماسه سنگ کوارتزیتی و آرکوزی سفید رنگ (منتسب به سازند پادها در نوشته بزرگنیا (Bozorgnia, 1970)
3- 17 متر ماسه سنگ دانه درشت برنگ زرد روشن تا قهوه‌ای روشن، نازک لایه در تناوب با شیل خاکستری تا زرد رنگ
ب – بخش کربناتی :
4-37 متر سنگ آهک شیلی و مارنی خاکستری رنگ، متوسط لایه با رنگ هوازدگی قهوه‌ای روشن ، حاوی کنودنت.
5- 55 متر سنگ آهک خاکستری رنگ، متوسط لایه، در سطح هوازده برنگ قهوه‌ای روشن ، حاوی کنودنت
6- 115 متر سنگ آهک دولومیتی متوسط تا ضخیم لایه خاکستری رنگ که در سطح هوازده به رنگ قهوه‌ای روشن دیده میشود ،حاوی کنودنت
7- 17 متر سنگ آهک خاکستری مایل به سیاه، ضخیم لایه ، بودار (fetied)
8- 65 متر ماسه سنگ قرمز رنگ، متوسط لایه، دارای ساختار چینه بندی متقاطع cross bedding))، در تناوب با سیلت سنگ
9-25 متر شیل متوسط تا نازک لایه برنگ خاکستری سبزفام با میان لایه‌هایی از ماسه سنگ نازک لایه
10- 75 متر شیل خاکستری تا سبزفام در تناوب با سنگ آهک خاکستری رنگ متوسط لایه، با رنگ هوازدگی قهوه‌ای روشن ،حاوی کنودنت.
11- 102 متر سنگ آهک خاکستری رنگ، ضخیم لایه همراه با میان لایه‌های نازک شیل خاکستری تا سبز فام ، حاوی کنودنت ( شکل – 2 )
زیست چینه‌ای ( Biostratigraphy ) :
در مطالعات صحرایی، تعداد 40 نمونه سنگی جهت مطالعه کنودنتها از واحدهای کربناتی سازند خوش ییلاق در این برش برداشت گردید که در مراحل اسید شویی و جدایش صدها عنصر کنودنتی بدست آمد. در مطالعات آزمایشگاهی جمعا 30 جنس ، 18 گونه و 6 زیر گونه ا زکنودنتها در قالب 7 بیوزون تشخیص داده شد، که با زوناسیون استاندارد جهانی کنودنتها(Sweet, 1988)، مطابقت دارد .
این بیوزونها از پائین به بالا عبارتند از :
Serotinus boiozone (Late Emsian)
این بیوزون با 25 متر ضخامت متشکل از سنگ آهک مارنی و شیل شامل کنودنتهای زیر میباشد:
Polygnathus serotinus (TELFORD, 1975)
Icriodus corniger(WIITEDENDENT, 1966)
بر اساس این بیوزون سن قاعده واحد سنگی شماره 4 (Late Emsian) تشخیص داده شد.
Costatus biozone (Early Eifelian)
این بیوزون با 20 متر ضخامت متشکل از سنگ آهک شیلی و مارنی و سنگ آهک خاکستری تیره رنگ حاوی گونه‌های زیر میباشد :
Icriodus corniger (WIITEKENDENT, 1966)
Icriodus norfordi (CHATTERTON, 1979)
Icriodus expansus (BRANSONS MEHL, 1938)
براساس این کنودنتها برای 12 متر پایانی واحد سنگی شماره 4 و 8 متر از قاعده واحد سنگی شماره 5 سن ایفلین پیشین (Early Eifelian) در نظر گرفته شده است .
Ensensis biozone (Late Eifelian)
این بیوزون با ضخامتی معادل 40 متر متشکل از سنگ آهک خاکستری تیره رنگ ، حاوی کنودنتهای زیر میباشد:
Polygnathus xylus ensensis (ZIEGLER& KLAPPER, 1967)
Polygnathus pseudofoliatus (WIITEDENDENT, 1966 )
Icriodus regularicerscens (BULTYNCK, 1970)
این کنودنتها سن ایفلین پسین (Late Eifelian) را برای واحد سنگی شماره 5 مشخص مینمایند .
Varcus biozon (Givetian)
این بیوزون شامل115 متر سنگ آهک دولومیتی ضخیم لایه( واحدسنگی شماره 6 ) میباشد و کنودنتهای آن عبارتند از :
Polygnathus varcus (STAUFFER, 1940 )
Polygnathus xylus xylus (STAUFFER, 1940)
Polygnathus timorensis (KLAPPER& PHILIP&JACKSON , 1970 )
Polygnathus hemiansatus ( BULTYNCK, 1987 )
Icriodus brevis(STAUFFER, 1940)
Icriodus expansus (BRANSON & MEHL, 1938)
Icriodus regularicerscens (BULTYNCK, 1970)
کنودنتهای فوق نشاندهنده سن دونین میانی (Givetian) میباشند.
Linguiformis biozone – Triangularis biozone (Frasnian - Fammenian)
این بیوزون در 35 متری پایانی واحد سنگی شماره 10 متشکل از تناوب شیل و سنگ آهک تشخیص داده شد. کنودنتها عبارتند از :
Polygnathus brevilaminus (BRANSON & MEHL, 1934)
Polygnathus evidens (KLAPPER & LANE, 1985)
Icriodus alternatus alternatus (BRANSON & MEHL, 1934)
Icriodus cornatus (SANNEMANN, 1955)
Crepida biozone (Fammenian)
این بیوزون 40 متر اولیه واحدسنگی شماره 11 را که ازتناوب سنگ آهک و شیل تشکیل شده در بر میگیرد .
کنودنتها عبارتند از:
Palmatolepsis quadrantinodosalobata (SANNEMANN, 1955)
Polygnathus brevilaminus (BRANSON & MEHL, 1934)
Polygnathus communis communis (BRANSON & MEHL, 1934)
Icriodus alternatus alternatus (BRANSON & MEHL, 1934)
Icriodus cornatus (SANNEMANN, 1955)
این بیوزون سن فامنین پیشین(Early Fammenian )رادر قاعده واحد سنگی 11 مشخص مینماید.
Expansa – Praesulcata biozone (Late Fammenian)
این بیوزون با ضخامت 32 مترشامل تناوب سنگ آهک و شیل، حاوی گونه‌های زیر میباشد:
Polygnathus inornatus (BRANSON, 1934)
Polygnathus communis collinsoni (DRUCE, 1969)
Polygnathus communis ozbakensis (BRANSON & MEHL , 1934 )
این بیوزون برای 32 متراز راس واحد سنگی شماره 11سن فامنین پسین (Late Fammenian) را مشخص مینماید . ( شکل – 2 )
اندیس تغییر رنگ کنودنتها :
کنودنتهای بدست آمده از این برش تقریبا سالم و رنگ آنها کاملا تیره میباشد و اندیس تغییر رنگ کنودنتها در مقایسه با (Epstein, Estein, Harris,1977) برابر عدد 5 میباشد. این اندیس تغییر رنگ نشانگر تحمل فشار و در نتیجه حرارت ایجاد شده ناشی از رسوبات انباشتی (overburden pressure) میباشد که در مقایسه با اندیس تغییر رنگ استاندارد این گونه رسوبات، از نظر اقتصادی، فاقد هر گونه هیدروکربور میباشند.
نتیجه گیری :
بر اساس مطالعات انجام شده 7 بیوزون کنودنتی بدیرینگی دونین پیشین – دونین پسین (Late Emsian – Late Fammenian ) در سازند خویش ییلاق در برش بادله کوه تشخیص داده شده است. سنگهای رسوبی سازند خوش ییلاق با توجه به رخساره میکروسکوپی و وجود ماکروفسیلهایی نظیر مرجانها، با زو پایان ، بریوزوآ ، اکینودرماتا و … و همچنین عناصر کنودنتی از قبیل polygnathus, Icriodus ( با حفره قاعدهای نسبتا بزرگ که شاخص محیطهای دریایی کم عمق میباشند ) در محیط دریایی کم عمق تشکیل شده است.
ماسه سنگهای قرمز رنگ واحدسنگی شماره 8 این سازند با توجه به رنگ و ترکیب عناصر لیتولوژیکی در رخساره آلوویال (Alluvial ) شکل گرفته‌اند.