بیواستراتیگرافی سازند نایبند در کوه نایبندان بر مبنای داینوفلاژله ها
| دسته | چینه شناسی و فسیل شناسی |
|---|---|
| گروه | سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور |
| مکان برگزاری | بیست و یکمین گردهمائی علوم زمین |
| نویسنده | سید محمد جوادموسوی – ۲)دکتر محمد قویدل سیوکی |
| تاريخ برگزاری | ۲۰ مهر ۱۳۸۴ |
Abstract
The sedimentary sequence under study is located in the kuhe –Nayband,۲۲۰ km,sw Tabas .۳۳۸
samples have been taken from this sequence processed for palynological study.The of study palynological slides resulted in determination of ۲۱ Dinoflagellates species. Based upon the stratigraphical value of Dinoflagellates species ۷ Biozones are distinguished from bottom to top in Nayband ,Badamu and Hojedk formations .Biozone I is suggested late carnian –early norian fo Ghelkan member .Biozones II ,III which belong to early norian-late norian .Biozone IV is suggested early rheatian-late rheatian .Biozone V show the age of late rheatian-Liass.Biozone VI which belong to early to late liassic .the age of Badamu and Hojedk formations is suggested is Dogger.So far ,the Dinoflagellate species have been recorded from upper Triassic ,Alaska ,Artic Canada ,Newzeland and northwestern Australia.
چکیده :
از آنجائیکه آثار فسیلی میکروفیتو پلانکتونهای دریایی (داینوفلاژله ها) در سراسر دنیا از رسوبات تریاس به بعد گزارش شده است، لذا وجود یا عدم وجود آنها در رسوبات تریاس نایبند از سوالات اساسی این تحقیق بوده است . جهت پاسخ به این سوال ، نهشته های رسوبی سازند نایبند در سه محل، در سرشلونه، حوض خان و غرب علی آباد توسط دکتر قویدل سیوکی ،مهندس صبوری و شیخ الاسلام و نگارنده بازدید ، اندازه گیری و نمونه برداری شد.روی هم تعداد 338 نمونه از این نهشتـه ها اخذ شد و جهـت بررسی میکروفسیل های گیاهی انتخاب و مورد مطالعه قرار گرفت ،ابتدا نمونه های انتخاب شده در آزمایشگاه پالینولوژی اکتشاف وزارت نفت به کمک اسید کلرید ریک و اسید فلئوریدریک تجزیه شیمیایی و از مواد آلی حاصل از تجزبه اسلاید میکروسکوپی تهیه گردید . اسلایدهای میکروسکوپی تهیه شده توسط نگارنده مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته ، در این مطالعه 21 گونه داینوفلاژلنه متعلق به 8 جنس شناسایی گردید، خوشبختانه اکثر نمونه های تجزیه شده حاوی میکروفسیل های داینو فلاژله نسبتاً فراوان بود ، با استفاده از این میکروفسیل ها ، امکان ایجاد هفت بیوزن در سازند نایبند امکان پذیر گردید .
با توجه به بیوزونهای مذکور سن سازند نایبند در بخش گل کن کارنین پسین - نورین زیرین و در بخش بیدستان نورین میانی و در بخش حوض شیخ نورین بالایی - ریتین زیرین و در بخش حوض خان ریتین زیرین تا ریتین بالایی و سن بخشهای بعد از حوض خان رتولیاس و سن سازندهای بادامو وهجدک نیز دوگر پیشنهاد می گردد . گونه های داینوفلاژله های شناسایی شده مشابه میکروفسیل هایی است که از رسوبات تر یاس بالایی آلاسکا، شمال کانادا ،نیوزلند ،شمال غرب استرالیا و اندونزی گزارش شده است .
تاریخچه و نام سازند نایبند.
نام سازند نایبند از کوه نایبند با ارتفاع 3008 متر در غرب دهکده نایبندان در فاصله 220 کیلومتری جنوب شهرستان طبس گرفته شده است داگلاس در سال 1929 اولین بار نهشته های تریاس بالا را در ناحیه نایبند گزارش داد آنها را به سه سری حوض شیخ ،نایبند و حوض خان تقسیم نمود . اشتوکلین در سالهای 1960و 1961 با بازنگری این پیشنهاد نمود سری حوض شیخ جوانتر از سری حوض خان می باشد و در روی آن قرار می گیرد . برش نمونه سازند نایبند اولین بارتوسط زمین شناسان شرکت ملی نفت ایران در دامنه جنوبی کوه نایبند و در فاصله 20 کیلومتری غرب دهکده نایبند معرفی و اندازه‌گیری شده (مشتاقیان و همکاران 1370) : در این برش ضخامت سازند نایبند 2195 متر اندازه گیری شده ای (برونیمن و همکاران 1971،سید امامی 1975 ، وکلایور و همکاران 1983) .
در سال 1355 کمیته چینه شناسی ایران . این برش را که در نوشتار برونیمن و همکاران 1971 به چاپ رسیده است بعنوان برش الگو پذیرفت . این برش در کوه نایبند شامل چهاربخش گل کن ، بیدستان ،حوض شیخ حوض خان می باشد . کلایور وهمکاران درسال 1983 سه بخش دیگر علاوه بر بخشهای اصلی سازند نایبند . در ناحیه لکرکوه (45 کیلومتری جنوب نایبند) به نامهای Trn5 – Trn6 – Trn7 به حجم سازند نایبند اضافه نمودند ولی این تقسیم بندی در همه جا در ایران مرکزی امکان پذیر نمی باشد. در نقشه زمین شناسی نایبند (1987)تقسیمات چهارگانه برونیمن وهمکاران پذیرفته شد ولی با افزودن سه بخش جدید حجم سازند نایبند افزایش داده شده است .
در سالهای 1983 و 1985 کارشناسان روسی شرکت ملی فولاد همانند یوریپن و همکارانش ماکروفسیل های جانوری سازند نایبند را در برش نمونه و در منطقه قدیر و پروده معرفی نمودند. در سال 1996 ، صنوبری داریان در یک یادداشت کوتاه مجموعه از ماکروفسیلهای جانوری سازند نایبند را معرفی نمود. در سال 1997 صنوبری داریان ، سید امامی و آقانباتی اسفنج های آهکی سازند نایبند را در جنوب شرق کوه نایبند و همچنین در شمال شرق اصفهان در دهکده باقر آباد مورد مطالعه قرار دارند .بازنگری ،اندازه گیری و توصیف مجدد سازند نایبند در برش نمونه در سال 1376توسط دکتر قویدل سیوکی، مهندس صبوری ،مهندس شیخ اسلامی و نگارنده . در قالب یک رساله تحقیقاتی دوره دکتری تحت عنوان پالینواستراتیگرافی ، پا لئواکولوژی و پالئوبیوژئوگرافی سازند نایبند در برش نمونه صورت پذیرفت .
پیش از این اغلب بررسیهای فسیل شناسی انجام شده بر روی سکانس رسوبی مورد مطالعه بر اساس ماکرو فسیلهای جانوری از قبیل مرجانها، پلی سی پودها ،براکیو پودها و اسفنجها انجام شده . بدلیل اینکه سنگواره های موجود در بعضی از بخشها در تعیین سن کمک زیادی نمی نماید لذا نسبت های سنی داده شده به این بخشها عمدتاً با توجه به جایگاه چینه شناسی بوده و از طرفی حد تحتانی و حد فوقانی هر یک از بخشهای گل کن ،بیدستان ،حوض شیخ و حوض خان نیز از نظر زمانی مشخص نمی باشد، در مطالعه انجام شده توسط نگارنده و همکاران هر یک از بخشهای سازند نایبند از نظر پالینوموف ها مورد مطالعه قرار گرفت و بسیاری از نکات مبهم مشخص گردید.
موقعیت جغرافیایی ناحیه مورد مطالعه
|
0 |
|
0 |
در شکل شماره1 – موقعیت جغرافیایی و راههای دسترسی به محل برشهای مورد مطالعه شخص شده است .
گسترش سازند نایبند در ایران مرکزی
در ایران مرکزی گسترش جغرافیایی سازند نایبند بسیار زیاد داشت ، رخنمونهای این سازند از نواحی یزد ،خرانق ، اردکان ، کوههای شتری ،بشرویه ،گناباد ،بیابانک ، بافق – کلمرد،اصفهان، سه، تفرش ، گلپایگان ؛ لکرکوه و لوت گزارش شده است (ع. آقا نباتی 1377 ).در شکل شماره 2 . پراکندگی سازندنایبند در ایران مرکزی بطور خلاصه نشان داده شده است ( اقتباس از صنوبری داریان ؛ سید امامی ؛ آقا نباتی 1997 ) .
ستون چینه شناسی سازند نایبند
به منظور مطالعه پالینواستراتیگرافی سازند نایبند ؛ سه برش در محلهای سرشلونه حوض خان و علی آباد انتخاب گردید در این مطالعه ضخامت سازند نایبند 1973 متر اندازه گیری گردید که از این ضخامت 795 متر آن مربوط به بخش گل کن ؛ 350 متر بخش بیدستان ؛ 266 متر بخش حوض شیخ ؛ و 168 متر بخش حوض خان و 394 متر بخشهای بعد از حوض خان را شامل می شود. دراین مطالعه همچنین از سازند بادامو با ضخامت 8 متر و بخشی از سازند هجدک به ضخامت 160 متر اندازه گیری و نمونه برداری شده است . اگر چه سکانس رسوبی سازند نایبند بوسیله زمین شناسان شرکت نفت و زمین شناسان کانادایی توصیف شده است اما در این تحقیق ستون سنگی ارائه شده حاصل بررسیهای صحرایی نگارنده و همکاران می باشد که بصورت یک ستون سنگی ترکیبی (Composite section) با رعایت استانداردها و لایه های راهنما آماده است . این ستون سنگی به همراه توصیف سنگ شناسی به و وانتشار چینه شناسی گونه های مختلف داینوفلاژله ها به صورت نمودارضمیمه ارائه شده است.
زون بندی زیستی داینو فلاژله ها در تر یاس
اولین داینو فلاژله های مزوزوئیک از تریاس میانی ( آنیزین پایانی – تا لادینین آغازین ) استرالیا شناخته شده اند . هلبی و همکاران در سال 1978 چهار زون زیستی را براساس داینوفلاژله ها در تریاس بالایی استرالیا مشخص نمودند (شکل شماره 3 ).سن این زونها مشخص شده بعدها بوسیله نیکول و فوستر 1994 توصیف گردید . اجتماعات دانیو فلاژله های تریاس همچنین از کارنین آلاسکا (wiggins 1973 )، نورین حوزه sverdrup در کانادای شمالی (بوجاک و فیشر 1976 )، ریتین انگلستان و استرالیا (موربی 1975 و پاول 1992 ) گزارش شده اند. با این وجود تنها یک زون بنام Rhatogon yaulax بصورت Interval biozone شناسایی شده است اجتماعات داینوفلاژله های تریاس بطور کلی از نظر تنوع گونه ای و فرلوانی کم می باشد و احتمالا شرایط زیست محیطی قدیمه و رخساره ای نقش مهمی داشته است . داینو فلاژله ها در شرایط اکسیداسیون بسرعت تخریب می شوند و این شرایط در تریاس بسیار شایع بوده است .
زون بندی سازند نایبند براساس داینوفلاژله ها
سازند نایبند براساس ارزش چینه شناسی میکرو فیتوپلانکتونها به 7 بیوزون بشرح ذیل تقسیم می گردد .
بیوزون I این بیوزون محل ظهور گونه های مختلف داینو فلاژله زیر می باشد .
Rhaetogonyaulax (sublikodinium arcticum ) arctica , Rhaetogonyaulax (Sublikodinium verrucosum) arcticum ,Rhaetogonyaulax (sublikodinium aramatum ) artica Rhaetogonyaulax (sublikodinium spinulosum ) artica , Rhaetogonyaulax (sublikodinium stigrum)artica, Rhaetogonyaulax (sublikodinium echinverrucosum) dilatata
این بیوزون اولین بخش از سازند نایبند (بخشی گل کن) دارد را در برمی گیرد و براساس ارزش چینه شناسی این فیتوپلانکتونها سن کارنین پسین برای این بخش پیشنهاد می گردد .
بیوزون II در قاعده این بیوزون گونه هایlisteri Heibergella asymetrica, wanneria (Suessia) ظاهر می شوند گونه های Sublikodinium arcticum , Sublikodiniun verucosum از بیوزون قبلی در این زون تداوم دارد. در انتهای این بیوزون Sverdrupiella usitata ظاهر می شوند، براساس ارزش چینه شناسی گونه های مذکور سن نورین زیرین تا میانی را به این بخش نسبت دادیم .بیوزون III در قاعده این‌بیوزون گونه های
Sverdrupiella mutabilis ، downiei Sverdrupiella baccata, Sverdrupiella ،Sverdrupiella ornatcingulata در بخش میانی و فوقانی این زون ظاهر و ناپدید می شوند. بر اساس ارزش چینه شناسی این گونه ها سن نورین میانی تا بالایی به این بخش نسبت داده ایم.
بیوزون IVدر قاعده زون گونه Rhaetogonyaulaex rhaetica و گونه Hebecysta balmei ناپدید می شود و گونه Noricysta varivallata ظاهر و ناپدید می شود . در انتهای این زون گونه Dapcodinium priscum ظاهر می شود. براساس ارزش چینه شناسی این گونه سن ریتین زیرین – تا بالای به این بخش نسبت داده ایم. بیوزون V این زون با ظاهر شدن گونه Dapcodinium priscum مشخس می شود و در انتهای این بیوزون نیز گونه Suessia sawabiana نا پدید می شود، براساس ارزش چینه شناسی این گونه ها سن رتو – لیاس را به این بخش نسبت داده ایم . بیوزون VI در قاعده این زون گونه Rhaetogonyaulaex rhaetica نا پدید می شود همچنین گونه Dapcodinium priscum در بخش میانی این زون نیز ناپدید می گردد. براساس موقعیت قرار گیری و ارزش چینه شناسی گونه اخیر سن لیاس را به این زون نسبت داده ایم . بیوزون VII این زون را صرفا بخاطر وجود گونه Valensiella ovulum مشخص نمودیم . این گونه در بخش میانی این زون ظاهرو ناپدید می شود؛ براساس ارزش چینه شناسی آن سن دوگر را برای این بخش پیشنهاد مینمائیم .
نتایج:
1- در این مطالعه 21 گونه داینو فلاژله متعلق به 8 جنس شناسایی گردید .
2- گونه های داینو فلاژله های شناسایی شده برای اولین بار از رسوبات سازند نایبند معرفی می گردد .
3- بر مبنای ارزش چینه شناسی گونه های مختلف داینوفلاژله ها سن بخش گل کن کارنین بالایی وسن بخشهای بیدستان نورین زیرین – میانی ، سن بخش حوض خان ریتین زیرین تا بالائی ، سن بخشهای بعد از حوض خان رتولیاس می باشد ،همچنین سن سازند های بادامو و هجدک نیز دوگر است .
4- مقایسه گونه های داینو فلاژله های شناخته شده از این منطقه مشابه نمونه هایی است که تاکنون از آلاسکا، قطب شمال ، نیوزلند شمال غرب قاره استرالیا معرفی شده است .
5- از آنجائیکه طبق الگوی واسرمن (1973) پخش جغرافیایی گونه های نشاندهنده شرایط آب و هوای گرم می باشد لذا آب و هوای منطقه مورد مطالعه به دلیل فراوانی این گونه ها در زمان نهشته شدن سازند نایبندنیز گرم بوده است