ساختارهای گل مانند در پهنه گسلی شمال تبریز
| دسته | تکتونیک |
|---|---|
| گروه | سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور |
| مکان برگزاری | بیست و یکمین گردهمائی علوم زمین |
| نویسنده | یوسف ستارزاده محمدرضا عباسی کریم تقی پور |
| تاريخ برگزاری | ۲۵ مهر ۱۳۸۴ |
ABSTRACT:
The NorthTabriz fault zone consists of fault series with NW –SE trend. Interaction between this fault and other faults such as North Mishu fault, South Mishu fault, Sharafkhaneh fault, and… have caused the variues structures. It seems that some parts of surrounding area of tabriz fault such as Mishu, Moro and Takalti Mountains are positive flower structure or push up, but there are evidences in this zone that show extensional movement, probably caused by blocks rotation or change in the stress direction.
چکیده:
پهنه گسلی شمال تبریز متشکل از مجموعه ای از گسل ها با امتداد تقریبی NW-SE می باشد که همپوشانی و تداخل آن با گسلهای همجوار مانند گسلهای شمال میشو، جنوب میشو،شرفخانه و … باعث ایجاد ساختارهای متنوعی گشته است. به نظر می رسد قسمتهایی از مناطق اطراف گسل تبریز ( کوههای میشو ، مورو و تک آلتی) بصورت ساختارهای گل مانند مثبت یا push up باشند. شواهد ساختاری و سنگ شناختی مؤید این امر می باشند. البته در میان نواحی مذکور شواهدی مبنی بر وجود حرکات کششی وجود دارد که احتمالا این حرکات حاصل چرخش بلوکها و یا تغییر جهت تنش در فازهای مختلف باشند
مقدمه:
پهنه گسلی شمال تبریز یکی از مهمترین ساختارهای زمین شناسی در شمالغرب کشور می باشد که تاثیر عمده أی بر روند تحول زمین شناسی منطقه و مورفولوژی آن گذاشته است. به عقیده افتخارنژاد گسل تبریز با فعالیت خود در اوایل دونین موجب تقسیم بسیار مشخص رخساره ها شده است. این خطواره شمالشرق و جنوبغرب آذربایجان را به دو بلوک شمالشرقی و جنوبغربی تقسیم می کرده که بلوک شمالشرقی در دونین آغازی در حال فرونشینی بوده ولی بلوک جنوبغربی تا کربونیفر پایانی به صورت هورست بالا مانده بوده است. طبق نظر افتخارنژاد این گسل از زنجان شروع شده و پس از عبور از رشته کوههای میشو تا قفقاز ادامه دارد. به عقیده وی این خطواره می تواند با امتداد شمالی ـ جنوبی به سمت جنوبغرب ایران ادامه یافته و با عبور از رشته کوه زاگرس به خط قطر برسد و به عبارتی همان گسل ترانسفورم مورد نظر درکور و دیگران (1986) است که دو زون تراستی شمال قفقاز کوچک و تراست زاگرس را به هم وصل می کند. بر خلاف نظر وی م. نبوی ادامه جنوبی گسل تبریز را منطبق بر گسل قم ـ زفره می داند.
بحث:
سیمای کنونی گسل تبریز متشکل از مجموعه أی از گسلها با امتداد NW-SE می باشد ( شکل شماره1). مطالعات زمین شناسی انجام یافته بر روی این گسل نشانگر حرکت امتداد لغز راستگرد همراه با مؤلفه معکوس می باشد. همچنین مطالعات دیرینه لرزه شناسی که توسط کارشناسان پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله بر روی قسمتی از گسل تبریز واقع در نزدیکی روستای خواجه مرجان در شمالغرب تبریز ( شکل شماره 2 ) انجام گرفته است حرکت راستگرد همراه با مؤلفه معکوس را برای این گسل به اثبات رسانده است. حرکات گسلهای دیگری از جمله گسل شمال میشو، گسل جنوب میشو، گسل شرفخانه، گسل تسوج و … که تقریبا به موازات گسل قرار دارندو همپوشانی آنها با گسل تبریز باعث فشارش و کششهای موضعی گشته که احتمالا کوههای میشو، مورو و تک آلتی حاصل فشارشهای ناشی از این همپوشانی ها باشند.
کوههای میشو:
کوههای میشو به صورت یک بالازدگی با پهنای تقریبی 13 کیلومتر و طول 31 کیلومتر میان دو شاخه گسله أی جای گرفته است. یکی از این گسلها از کناره دامنه شمالی ( گسل شمال میشو با شیب به سمت جنوب ) (شکل شماره3 ) و دیگری از کناره دامنه جنوبی این کوهها ( گسل جنوب میشو با شیب به سمت شمال ) می گذرد. روند کلی این گسلها شرقی ـ غربی است. برونزد سنگهای کهن پرکامبرین بنام سازند کهر با ضخامت زیاد خود هسته مرکزی کوههای میشو را ساخته است.
کوههای مورو:
کوههای مورو در حدود 20 تا 35 کیلومتری شمالغرب شهرستان تبریز واقع شده است. راستای تقریبا شرقی ـ غربی گسل تبریز از دامنه جنوبی آن می گذرد. این گسل با راستای شمالغربی ـ جنوبشرقی از شمال شهر تبریز می گذرد و اثر آن به صورت یک خطواره کاملا مشخص بر روی زمین و عکسهای هوایی منطقه دیده می شود ( شکل شماره 2 ) . کوههای مورو در سمت شمال بوسیله گسل شمال مورو محدود می شود که شیب آن به سمت جنوب می باشد. هسته مرکزی کوههای مورو از رسوبات پرکامبرین ( سازند کهر ) و همچنین سازندهای دوران اول ( سلطانیه ، باروت، زاگون ، لالون و … ) تشکیل شده است.
کوههای تک آلتی:
کوههای تک آلتی در جنوبشرقی شهرستان تبریز واقع شده اند. حد جنوبی این کوهها شاخه هایی از گسل تبریز می باشد که جهت شیب آنها به سمت شمالشرقی می باشد ( شکل شماره 4 ). هسته مرکزی کوههای تک آلتی از واحدهای آهکی و ولکانیک کرتاسه تشکیل شده است که در میان آنها آتشفشانیهای ترشیر نیز دیده می شود. در ناحیه سعیدآباد واحدهای سنگی شبه آمیزه تکتونیکی با ترکیب بازیک و الترابازیک در امتداد گسل تبریز رخنمون دارد که شاید این شواهد نشانگر پدیده مهمی در زمین شناسی این منطقه قبل از کرتاسه باشد.
شواهد حرکات کششی:
علی رغم اینکه مناطق ذکر شده به صورت مناطق فشارش در نظر گرفته شده اند، وجود آتشفشانیهای متعدد در میان این نواحی که دارای سنین جوان می باشند حاکی از وجود حرکات کششی در زمانهای خاصی می باشد. از جمله این واحدهای آتشفشانی می توان به گدازه های بازالتی در کوههای میشو و آتشفشانیهای ترشیر در کوههای تک آلتی اشاره کرد.گدازه های بازالتی در کوههای میشو و در قله کوه علمدار دیده می شوند که به صورت گدازه بازیک به رنگ سبز تیره و سیاه و به صورت افقی بر روی سازند کهر جای گرفته است. گستردگی این واحد بازالتی حدود 2 کیلومتر مربع است و به نظر می رسد که این بازالت محصول جوانترین فعالیت آتشفشانی منطقه وابسته به آغاز کواترنری باشد.آتشفشانیهای موجود در کوههای تک آلتی نیز که سن آنها به ترشیر نسبت داده شده است در قله کوه تک آلتی قرار دارند.شکل گیری این واحدها را می توان به چند طریق توجیه نمود: 1) چرخش بلوکهای موجود در منطقه در اثر حرکت گسلهای امتداد لغز ( شکل شماره 5 ). 2)ایجاد کشش در دوره های استراحت بین دو فاز فشارش و 3) تغییر جهت تنش در زمانهای مختلف
نتیجه گیری:
هدف از ارائه این نوشتار پیشنهاد این مناطق به عنوان ساختارهای گل مانند مثبت (Positive Flower Structure) یا push up می باشد. البته نباید این مجموعه را یک سیستم امتدادلغز تیپیک به حساب آورد زیرا به دلیل تاثیر فازهای متعدد با جهات تنش متفاوت سیمای عمومی منطقه به شدت پیچیده گشته است. همچنین باید اشاره کرد که الگوی ساختاری این نوع مناطق تحت تاثیر میزان جابجایی، ویژگیهای ( رئولوژی) سنگهای منطقه و ساختارهای زمین شناسی قدیمی موجود در منطقه نیز قرار دارد(Christie – Blick and Biddle , 1985).
منابع:
اسدیان . عمران، نقشه زمین شناسی 1:100000 تبریز، سازمان زمین شناسی کشور
اسدیان.عمران، راستگار میرزایی.علیرضا، محجل.محمد،حاجی علیلو.بهزاد، نقشه زمین شناسی 1:100000 مرند، سازمان زمین شناسی کشور
امینی آذر.ا، امینی فضل.ع، بهروزی.ا، نقشه زمین شناسی 1:100000 بستان آباد