بررسی های زمین شناسی ،کانی شناسی و چگونگی تشکیل گل فشانهای منطقه چابهار
| دسته | زمین شناسی زیست محیطی |
|---|---|
| گروه | سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور |
| مکان برگزاری | بیست و یکمین گردهمائی علوم زمین |
| نویسنده | علی قاسمی٭ ،سهراب افشاری ٭٭ بتول تقی پور، |
| تاريخ برگزاری | ۰۱ آبان ۱۳۸۴ |
Abstract
The mud-volcano is high-pressure gases that extrude from tracks and fissures with water, rock fragment and with or without liquid oil. Generally, mud-volcano extend in where that sub surface layers component discontinues and low strength clastic deposits as clay and silt. The XRD analysis on the Chabahar mud-volcano.indicated major minerals include quartz, calcite, kaolinite, montmorillonite and rectolite.Probably, subduction of Oman oceanic crust under the Makran zone is major causes for extrude gases with water and mud. On the supposition that surfaces water flow in the sedimentary layers, of the local study, can be dissolved this materials in layers. Finally, extrude gases of sub surface layer help to move the material to surface as mud volcano. Chemical analysis (XRF & NAA) indicate that the mud volcano are lack of important ore minerals, but NAA analysis confirmed relative positive anomaly in Rb and Ga .
چکیده:
گل فشانها گازهای پر فشار در حال فورانی هستندکه همراه آب ،خرده سنگها و گاهی اوقات نفت مایع از مجاری که به سطح زمین راه پیدا کرده اند خارج می شوند. معمولا گل فشانها در مناطقی گسترش می یابند که طبقات زیر زمینی از رسوبات تخریبی کم مقاوم و بهم ناپیوسته مثل سیلت و رس تشکیل شده باشند.
مطالعات XRD انجام گرفته روی گل فشانهای منطقه چابهار کانیهای کوارتز کلسیت ، کائولینیت ، مونت موریلونیت و رکتولیت را از جمله مهمترین کانیهای موجود دراین گل فشانها مشخص کرده است.
به نظر میرسد فرورانش پوسته اقیانوسی عمان به زیر مکران عامل اصلی خروج گاز به همراه آب و گل از زیر زمین باشد ، می توان چنین فرض کرد که عبور آبهای سطحی از میان طبقات رسوبی در منطقه مورد مطالعه قادر به حل کردن مواد و عناصر موجود در آنها می باشد ، درنهایت خروج گازها از لایه های زیرین کمک موثری در انتقال این مواد به سطح زمین به صورت گل فشان می باشد.
مطالعات ژئوشیمیائی XRF,NAA نشان داده است که این گل فشانها فاقد مواد معدنی مهم می باشند، ولی آزمایش NAA وجود یک آنومالی نسبی عناصر گالیوم و نیز روبیدیوم در آنها تائید می کند.
مقدمه :
گل فشانها گازهای پر فشار و در حال فورانی هستند که به همراه آب ، گل، خرده سنگها و گاهی اوقات نیز نفت خام از مجاری که به سطح زمین راه باز کرده اند ، خارج می شوند.
در زون فرورانش مکران در جنوب شرقی ایران گل فشانهای متعددی وجود دارد. این گل فشانها به تعداد 20 عدد از حواشی تنگه هرمز تا مرز زمینی مشترک ایران و پاکستان قرار گرفته اند.5 تا از این گل فشانها بین بندر جاسک و میناب ، 9 تعدد بین بندر چابهار و بندر جاسک و 6 تای دیگر بین چابهار و مرز ایران و پاکستان قراردارند که گل فشانهای مطالعه شده دراین پژوهش در شرق وغرب چابهار واقع شدهاند.
در مورد تعیین منشا گل فشانها دو نظریه موجود است. عده ای بر این باورند که این پدیده منشا تکتونیکی داشته و علت آنرا عمل فرورانش پوسته عمان به زیر زون مکران می دانند و عده ای دیگر اعتقاد دارند که گل فشانها از عوارض بعدی آتشفشانها هستند.
گل فشانها بدلیل وجود گازهای هیدروکربوری می توانند بروجود مخازن نفت و گاز دلالت داشته باشد. معمولا سیالاتی که از اعماق به سطح زمین راه می یابند می توانند ضمن حرکت از طبقات مختلف زمین باعث شستشو و جدایش عناصری با ارزش گردد، که در این صورت می توان ذخایر قابل توجهی از عناصر باارزش را در این نواحی احتمال دارد.
بحث ونتیجه گیری :
بررسیهای پترولوژیکی و ساختاری حاکی از آن است که منطقه مکران یک زون فرورانش است ( بروس ومعین وزیری ، 1980). بعلاوه پراکندگی نتایج ژئوشیمیایی اختصاصات جزایر قوسی آتشفشانی را آشکار می سازد.
در جنوب شرقی ایران از حوالی تنگه هرمزتا مرز زمینی مشترک ایران و پاکستان حدود 20 گل فشان وجود دارد که پیدایش آنها بی ارتباط با زون فرورونده مکران نمی باشد.
منطقه چابهار واقع در این زون، دارای گل فشانهای متعددی است این گل فشانها از جهت شکل واندازه با هم متفاوت می باشند. بزرگترین و مشهورترین گل فشان ایران که نافک نام دارد با مخروط مجزا ومستقل در این ناحیه واقع شده است( عکس شماره1و 3) بنا به مشاهدات Send(1964) شبیه به گل فشان چانداراگوپ (Chandaragup) پاکستان می باشد.این گل فشان نمونه جالبی از یک مخروط بوده ودر دهانه اصلی آن ، دهانه هایی به قطر چند سانتیمتر وجود دارد که بطور متناوب گل خاکستری یا سبز رنگ از آنها بهمراه گازهای هیدروکربوری خارج شده و به طرف دهانه سرازیر می شود.قطر دهانه این گل فشان بیشتر از 10 متر و عمق دهانه نیز حدود3 – 2 متر می باشد.
تقریبا در 5 کیلومتری شمال شرق گل فشان نافک ، گل فشان کوچکتری به نام بربرک وجود دارد. این گل فشان ازبسیاری جهات مشابه مخروط گلفشان نافک میباشد زیرا که دارای همان ویژگیها و مشخصات روانههای گل و اشکال فرسایشی است و تفاوت آن با گل فشان نافک بیشتر از نظر شکل، اندازه و نحوه گسترش است.
گل فشان عین با فوران های دائمی گل های آبکی و بوی گوگردی از دیگر گل فشانهای این منطقه محسوب می شود. از ویژگی های این گل فشان وجود آبهای بسیار شور و رسوبات تبخیری موجود در دهانه آن است.گل فشان سند میر ثوبان نیز باداشتن روانه های گلی بسیار رقیق در این منطقه دیده می شود. در دهانه این گل فشان مایع سیاهرنگی وجود دارد که به نظر می رسد از مشتقات هیدروکربوری باشد(عکس شماره2).مطالعات XRD کانیهای تشکیل دهنده این گل فشانها را کوارتز ، کلسیت و کانیهای رسی کائولینیت ، مونت موریلونیت (Montmorillonite) و رکتولیت (Rectolite) معرفی می نماید.
آزمایشاتNAA جهت تعیین عناصر اصلی وکمیاب در گل فشانها و بمنظور مشخص نمودن آنومالی عناصر موجود در آنها استفاده شده است .لازم به ذکر است که مشخص شدن ژئوشیمی گل فشانها در شناسایی منشا و چگونگی تشکیل آنها حائز اهمیت زیادی می باشد. آنالیزNAA از یک نمونه گل فشان نافک در جدول-1 آمده است.
تجزیه شیمیایی گل فشانها افزایش نسبی عناصر روبیدیوم ، وانادیوم و گالیوم را نسبت به کلارک پوسته مشخص می کند ، ولی سایر عناصر میزانی نزدیک به سنگهای رسوبی مشابه را نشان می دهند، L.O.I یا مواد فرار این گل فشانها به بیش از 8 درصد می رسد.
آبهای این گل فشانها نمی تواند منشا دگرگونی یا ماگمایی داشته باشد.چون شرایط دگرگونی ناحیه ای در منطفه مورد نظر وجود ندارد . در ضمن تا فاصله 500 کیلومتری منطقه هیچگونه آتشفشان فعال یا خاموش دیده نمی شود. محلولهای هیدروترمال معمولا دمای بالایی داشته و غنی از ترکیبات معدنی می باشند لیکن در تجزیه های انجام شده این موارد مشاهده نگردیده است. بنظر می رسد نزولات جوی تاثیر مهمی در میزان مواد خروجی این گل فشانها دارند .یعنی در فصول بهار و زمستان بیشترین فعالیت را از خود نشان می دهند. با توجه به مشاهدات زمین شناسی و آنالیزهای شیمیایی عوامل دگرگونی وماگماتیسم هیچکدام نقشی در منشا مواد معدنی نداشته اند. آزمایشهای شیمیایی نشان می دهد که بجز بعضی از عناصر بقیه ترکیبات مقداری مشابه کلارک پوسته زمین دارند و بنظر می رسد ترکیب گل فشان با ترکیب رسوب اولیه برابر باشد، یعنی سیالات که احتمالا منشا جوی و یا دریایی داشته اند، بدلیل عبور از محیط هایی که فاقد ذخایرمعدنی قابل توجهی هستند و یا بدلیل نوع خاصیت ترکیب سیال نتوانسته اند محیط را از نظر مواد معدنی غنی سازند. وجود کانیهایی نظیر کائولینیت، مونت موریلونیت که نشان از یک رسوب همزاد از مواد حاصل از دگرسانی سنگ آذرین منطقه است، وسیالات گل فشان هیچ نقشی در تشکیل این عناصر و ترکیبات نداشته اند.
مدلی که می توان برای چگونگی تشکیل این گل فشانها مطرح کرد این است که آبهای جوی تخت تاثیر شیب هیدرولیک از نقاط مرتفع به قسمتهای عمیق رفته و پس از عبور از پی سنگ در اثر برخورد با گسلهای عمیق و در اثر تراکم حاصل از پدیده فرورانش به بالا صعود می نمایند و در ضمن عبور با سیالات داخل رسوبات ترکیب شده و میزان شوری آن افزایش می یابد. در همین حال گازهایی که در طبقات زیر زمینی قرار دارند می توانند در اثر فشار حاصل از فرورانش صفحه اقیانوسی عمان به زیر پوسته قاره ای مکران به طرف بالا مهاجرت نماید در ضمن عبور با آبهایی که منشا جوی داشته، و تشکیلات رسی همراه شود. و چنین پدیده هایی را در سطح زمین پدید آورند.