سیستم اطلاعات جغرافیایی جهت بکارگیری درمکانیابی دفن زباله شهر ساری

مطالعات محیط زیست ، بسته به تصمیم گیری و برنامه ریزی در دنیای بحرانی زیست محیطی و سیاسی اجتماعی امروز در تمام امور عمده انسانی مانند سیاست ، فرهنگ ، صنعت ، اقتصاد و طبیعت است و محیط زیست چه در زیستگاه طبیعی وچه‌کلیه ساخته های بشری ، چنان بغرنج به هم پیچیده و بسرعت در حال تغییر است که تنها راه دستیابی به حل هوشمندانه مشکلات آن ارائه مدلهای متناسب برای مطالعات محیط زیست است . اما در این راستا مشکلات و مسایلی ایجاد می شوند که مستقیم و یا غیر مستقیم ، خواسته یا   نا خواسته معلول این پیشرفتها هستند. از جمله مشکلات که می توان به آن اشاره نمود دفن مواد باقیمانده از محصولات مصرفی و مواد مضر و خطرناک خارج شده  از خانه ها ، معادن صنایع و بخش کشاورزی است و هر چند ، شناخت خطر و زیان بسیاری از مواد و تکنیکهای  بکار رفته به سالیان طولانی پس از استفاده آنها بر می گردد ، اما به عبارتی می توان بیان کرد که این از جمله مشکلاتی است که بشر دوشادوش پیشرفتهای صنعتی خود داشته است . عوارض ناشی از ورود این گونه مواد به سیستم محیطی ، انسان را برآن داشتـــه برای دفع و کنترل مواد مضر موجود در محیط زیست خوداقداماتی انجام دهد.

کارشناسان و محققین محیط زیست دو روش عمومی برای پایداری در برابر آلودگی زیست محیطی را  ارائه می کنند:

اول ؛ پاکسازی زباله صنعتی ـ شهری وکشاورزی است که شهرت گسترده ای هم دارد با وجود  این ،  اجرای این روش مشکل  را بطور ریشه ای بر طرف نمی کند چون این خدمات در زمینه پاکسازی زباله آنطور که باید و شاید نمی تواند عمل جدا سازی کلی مواد مضر را در زباله صنعتی و معدنی و……تداوم بخشد و از طرفی ایجاد تاسیساتی که این گونه‌خدمات را  ارائه دهند نه تنها هزینه آور است بلکه‌فضاهای  زیادی هم می خواهد بنابراین ، این معضلات از کار آیی این روش می‌کاهند.

دوم ؛ این روش‌ بیشتر رادیکالی است یعنی ایجاد گردش بسته واجرای پروژه هایی  با زباله کمتر، به منظور استفاده بیشتر از تمام مواد مضر و نهایتاًتعیین مناطق مناسب جهت دفن زباله های مضر و زائد و غیرقابل مصرف.

سیستم اطلاعات جغرافیایی بعنوان یک تکنولوژی توانمند است که میتوان از آن در شناسایی داده ها ، تجزیه    و تحلیل وتفسیروجمع بندی داده ها ،  ارزیابی  توان اکولوژیکی و نیاز اقتصادی اجتماعی برای استفاده انسان از سرزمین ، تغییرات محیط زیست، شناخت تخریبها، ضایعات و آلودگی ها و از همه مهمتر برنامه ریزی منطقه ای و برنامه ریزی محیط زیست بهره جست .

 

هدف  از انجام  این تحقیق انتخاب مکان  یا  مکانهایی  مناسب برای دفن بهداشتی ‌زباله های ورقه ساری در مقیاس000/50 :1بر اساس لایه های اطلاعاتی مختلفی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) می‌باشد. این شهر از نظر موقعیت در طول جغرافیایی ْ53تا َ15ْ53شمالی وعرض جغرافیایی َ30ْ36تا َ45ْ36 شرقی قرار گرفته است . ارتفاع منطقه نسبت به سطح دریا ازشمال ورقه 24- تا جنوب  ورقه 500 متر، دارای روستاها و جاده ها و رودخانه های کوچک و نزدیک به هم و زمین های زراعی گسترده و جنگلها و مراتع وسیع می باشد.(تصویر1)

ارائه مدل پشنهادی برای مکان یابی محل مناسب دفن پسماندهای شهری براساس پارامترهایی چون: قرارگیری محل دفن در فاصله معینی از یک جاده اصلی ، دارا بودن شیب متناسب‌جهت جلوگیری از جاری شدن شیرابه ها وکاهش هزینه تسطیح زمین ، دارا بودن حداکثرعمق آبهای زیرزمینی برای جلوگیری از آلودگی آبهای زیرزمینی، قرارگیری محل دفن خارج از محدوده‌طغیان رودخانه ، بسته بودن محیط دفن ، دارا بودن پوشش گیاهی مناسب، جزو منطقه بندی زمینهای زراعی درجه یک نباشد، در جهت باد غالباً نباشد، وجود لایه غیر قابل نفوذ می باشد.

با تکیه بر مطالب فوق برای انتخاب مکان صحیح دفن زباله از سیستم اطلاعات جغرافیایی بعنوان یک ابزار جهت رسیدن به هدف مورد نظر ، بطور منطقی و گام به گام استفاده می شود . این گامها شامل کسب وورود   وذخیره سازی و طبقه بندی و مدیریت  داده ها ،  پردازش و تجزیه  و تحلیل داده ها و  نهایتاً ترکیب و تفسیر داده ها برای تصمیم گیری وخروجی اطلاعات است. ناگفته نماند که ماهیت داده های ورودی  همبستگی  فراوان به نوع تصمیم گیری  و یا  به عبارت دیگر اجزای مدل  مورد استفاده در سیستم  اطلاعات جغرافیایی دارد .

در اولین  قدم ،شروع  به جمع آوری اطلاعات  زمین شناسی ، کاربری اراضی ، توپوگرافی ، چاهها ، و ژئومورفولژی و ... شد (تصویر 2) و بعد از رقومی سازی ، داده های اولیه طبقه بندی وکدگذاری شدند. در دومین مرحله نقشه های مشتق شده از داده های اولیه طبقه بندی شده تهیه گردید . از جمله نقش DEM ، شیب ، جهت شیب از اطلاعات توپوگرافی تهیه گردید. از نقشه کاربری اراضی منطقه  برحسب  چگونگی بکار گیری مناطق معرفی شده در منطقه از نقطه نظر قابلیت دفن زباله کدگذاری گردیدو نقشه‌های بافرشهرها، رودخانه ها ، جاده ها ، چاهها وگسلها برحسب شعاع تحت تأثیر تهیه شدند.  درآخر از ترکیب نقشه های مشتق شده ازیازده لایه اطلاعاتی ، با استفاده از منطق  بولین کلیه اطلاعات با یکدیگر تلفیق شده ومحلهای مناسب دفن زباله معرفی گردید.

لازم به یادآوری است ، استفاده از عملیات بولین جهت استدلال واثبات پدیده های زمین شناسی اولین بار توسط شخصی بنام وارنز (Varnes) صورت گرفت .

 

ما در این پروژه توانستیم از یازده لایه اطلاعاتی ، که درورقه 000/50: 1 ساری موجود بوده ، جهت ارزیابی قابلیت تناسب یک ناحیه برای دفن مواد زاید بهره مندشویم وآنها را درمجموعه‌ای از قوانین بولین‌قراردهیم .لایه‌های اطلاعاتی مورد استفاده در انتخاب محل دفن زباله شامل موارد زیر می باشد:

1- نفوذپذیری واحدهای زمین شناسی

2- مدل ارتفاعی رقومی

3- شیب زمین

4- جهت شیب

5- محل چاهها

6- محل آب بندها(محلهای نگهداری آب جهت دامداری وکشاورزی )

7-گسله ها وخطواره های منطقه

8- جاده ها

9- شهرها

10-کاربری اراضی

11-آبراهه ها

بعد ازتهیه نقشه های نشانگر از لایه های فوق ،کلیه این اطلاعات توسط عملگرAND)  بولین ) تلفیق شدند ، که در واقع اگر هرگروه از اطلاعات را یک مجموعه درنظربگیریم از به اشتراک‌گذاشتن کلیه مجموعه‌ها ، نقشه ای حاصل می شود که مناسبترین محل را برای دفن زباله نشان می دهد. این نقشه خروجی هم ، مانند تمامی نقشه های نشانگردر نهایت 2 کلاس دارد که کلاس یک (1) ناحیه ای است که کلیه یازده شرط ذکرشده را دارا می باشد وکلاس صفر(0) ، نشاندهنده سایرنواحی غیرمستعد میباشد. (تصویر شماره3) .

 

بر اساس بکار گیری منطق بولین در سیستم اطلاعات جغرافیایی نقشه مکان یابی دفن زباله با سه  الویت معرفی شد.که مجموعا" بهترین حالت را از نظر دفن زباله در ورقه ساری با آن همه تراکم جاده و روستا  و رودخانه و مزارع نشان می دهد . مدل ارائه شده برای مکان یابی محل مناسب دفن زباله برای تمامی مناطق ایران که اقلیم و جغرافیایی مشابه ساری دارند کار برد دارد. این مدل بر اساس پارامترهای شیب ، فاصله شهر تا محل دفن ، شبکه راهها ، کاربری اراضی و ... طراحی شده است.

آلودگی زیست محیطی بدون تردید زیانهای فرهنگی، اخلاقی و زیبا شناختی به ارمغان خواهد آورد که نمی‌توان آن را با هیچ یک ازمقیاسهای مورد عمل ارزیابی نمود. بدیهی است  به هر اندازه ای که هزینه های حفاظت از محیط زیست کم شوند و اقداماتی در این راستا صورت نگیرد ، میزان زیانهای ناشی از آلودگی شدت و افزایش پیدا می کند. بنابرمنشور سازمان ملل متحد و قواعد بین المللی،تمامی دولتها اختیار تام دارند که در جهت سیاستهای زیست محیطی و توسعه خود ، از منابع طبیعی خویش بهره برداری کنند ، مشروط بر آنکه متعهد شوند اقداماتی که در محدوده اختیارات قانونی و تحت کنترل آنان صورت می گیرد به محیط زیست خود و سایر کشورها آسیبی نرساند.