((بررسی های اکتشافی ومعرفی نقاط امید بخش معدنی در ورقه۰۰۰/۱۰۰: ۱ سیه چشمه با استفاده از تلفیق لایه های اطلاعاتی در سیستم G.I.S ))

آنچه که مسلم است انجام فعالیت های سیستماتیک ومدرن اکتشافی برای شناخت پتانسیل های معدنی در مناطق مختلف کشور امری بوده که تا بحال به صورت اصولی ودقیق انجام نشده است ولی درچند سال اخیر براساس سیاست های دست اندرکاران اکتشافی ، مناطق پتانسیل دار ایران به ترتیب اولویت به 20 منطقه اکتشافی – متالوژنیکی تقسیم شدتا کاراکتشاف درهر زون به صورت اصولی ،دقیق وکامل به  انجام برسد. زون خوی – اشنویه یکی از اولویت های موردنظر تقسیم بندی یاد شده است که کارهای مقدماتی برای شناخت نقاط معدنی وهمچنین تهیه وتکمیل داده های مختلف از قبیل اطلاعات ژئوشیمیایی،ماهواره ای وزمین شناسی اقتصادی در نیمه اول سال 1379 انجام شد وپس از تهیه گزارش های نهایی مربوطه ، کارتلفیق ومدلسازی داده های یادشده درسیستم GIS دراوایل سال 1381 به اتمام رسید . باتوجه به این امر درهرورقه زمین شناسی 000/100: 1، مناطقی به عنوان مناطق پتانسیل دار شناسایی شدند .

ورقه سیه چشمه یکی از ورقه های زون خوی- اشنویه است که تلفیق داده های مختلف اکتشافی از قبیل اطلاعات ماهواره ای، ژئوشیمی (کانی سنگین) ، زمین شناسی وزمین شناسی اقتصادی برای اولین بار در سازمان زمین شناسی واکتشافات معدنی کشور با دادن امتیاز بیشتر به اعمال نظرکارشناسان مربوط به هربخش از داده ها ونه با استفاده محض از سیستم ها وپردازش گرهای رایانه ای انجام شد که درحین فعالیت های صحرایئ کارآیی بیشتراین روش تلفیق کاملاً ملموس بود.

 

ورقه سیه چشمه درمنتهی الیه شمال باختری ایران بین عرضهای جغرافیایی َ30ْ39وْ39 وطولهای جغرافیایی َ30‌ْ44وْ44 قرارگرفته است. رخساره های سنگی در این منطقه دارای گستره سنی پرکامبرین تا عهدحاضرهستند وبه طورکلی ، واحدهای اولترامافیک وهمچنین ولکانیکی – رسوبی مربوط به ردیف آمیزه رنگین متعلق به سری افیولیتی منطقه ، اصلی ترین واحدهای زمین ساختی رخنمون یافته دراین ورقه به شمار می روند . از جمله واحدهای رسوبی منطقه نیز می توان به آهکهای دولومیتی با سن پرمین وهمچنین آهکهای رورانده ژوراسیک برروی واحدهای دگرگونی جنوب منطقه اشاره کرد.

بخش های اولترامافیکی به طورغالب هارزبورژیتی ، لرزولیتی ودونیتی هستندکه شدیداً سرپانتینی شده‌اند . همچنین واحدهای گابرویی ودیابازی به صورت تکه تکه درکل منطقه پراکنده شده‌ا ند. مجموعه آمیزه رنگین درغرب منطقه شامل ولکانیک برش های هیالوکلاستیک با گسترش بسیار فراوان با سن کرتاسه ، یکسری ولکانیک‌های متامورف شده،واحدهای هارزبورژیتی سرپانتینی وهمچنین بخش های‌کلی از رادیولاریت هاست .

واحدهای آتش فشانی متعلق به نئوژن ، درحقیقت آخرین مرحله بیرون ریختن رخساره های آتش فشانی در منطقه است . این ولکانیک ها ، بخش های برش دگرسان شده با کمی گدازه هستند که ترکیب اسیدی دارند . واحد مورد بحث ، توسط مخروطهای نیمه عمیق به صورت متعدد قطع شده اند. این مخروطها جوانتراز ولکانیک ها بوده وترکیب سنگی دیوریت تاکوارتزدیوریتی دارند .

عوامل اصلی کانی زایی در منطقه مورد مطالعه به دودسته تقسیم می شوند که اولی دگرسانی مؤثربرافیولت های منجمدشده در محورهای گسترش اقیانوس یا زیرآن ومجدداً درخلال ویا بعداز جایگیری تکتونیکی برروی قاره است . این مسئله همراه با هیدراسیون گرمابی افیولیت ها، درعمل تمرکزهایی از سولفیدهای عناصرمختلف  به شکل رگه ،رگچه استوک ورک وافشان در درون یا خارج از افیولیت ها شکل داده است. علاوه بر موارد یاد شده ، فرآیند لاتریتی شدن افیولیت ها می‌تواند موجب تشکیل لاتریت ها نیکل دار شود. همچنین درمحل      گسل های عمیق در مناطق افیولیتی ودگرسانی شدید گرمابی ، گاه ذخایرارزشمندی از منیزیت ، تالک وآزبست تشکیل شده اند .

دومین عامل مهم کانی زایی در این منطقه درارتباط با کانی سازی از نوع هیدروترمال ،تحت فرآیندهای ماگمایی نئوژن وگاه کوارترنردرامتداد گسل های عمیق واز نوع اپی ترمال مانند کانسارهای آرسنیک ،آنتیموان ،جیوه و…. است . از این نوع کانی زایی نیز پس از جایگیری مخروطهای نیمه عمیق نئوژن ودراثر محلولهای گرمابی مربوط به فازهای نهایی آنها دربخش های متعددی از منطقه مورد مطالعه ،قابل بررسی است .

 

درجمع آوری کلیه اطلاعات لازم برای انجام یک عملیات اکتشافی، پی جوئی اصلی ترین مرحله از کار می‌باشد، زیرا با جمع آوری آنها وتلفیق شان وبا استفاده از سیستم های اطلاعات  جغرافیایی، درنهایت مناطقی به عنوان نقاط امیدبخش معرفی میشوند تا عملیات اکتشافی مراحل بعدی روی آنها انجام شود .مهمترین صرفه استفاده از این روش،حذف لزوم پیمایش های صحرایی مستقیم وپی جوئی تمامی گستره هر ورقه یکصد هزارم زمین شناسی است که هم زمان انجام یک پروژه وهم هزینه های موردنیاز آن به صورت چشمگیری کاهش پیدا می کند .

اطلاعات پایه دراین منطقه به شرح زیردر دسترس اکیپ اکتشافی قرارگرفتند :

الف- اطلاعات  زمین شناسی: نقشه زمین شناسی 000/100: 1 ورقه سیه چشمه ( البته به صورت اولیه ودست رنگ ) به عنوان اولین لایه اطلاعاتی مورد استفاده قرارگرفت. با استفاده از این نقشه وبا استفاده از نظرکارشناسان زمین شناسی واکتشاف ، واحدهای لیتولوژیکی حائز اهمیت ازنظر مواد معدنی قابل انتظار در منطقه ، مشخص گردیده واز آن درمراحل بعدی در محدود کردن آنومالی های حاصل از داده های دیگراستفاده شد.

ب- اطلاعات ماهواره ای: گروه دورسنجی سازمان با استفاده از داده های ETM  مربوط به ماهواره لندست وپردازش داده های رقومی مربوط به منطقه وهمچنین انجام تصحیحات وتفسیرهای مورد نظر ،نقشه های مختلفی از تصاویر ماهواره ای را تهیه کردند ( ازجمله این تصاویر، می توان به نقشه رخنمون های سنگی ، نقشه خطواره های حاصل ازداده های ماهواره ای ،نقشه محدوده های دگرسانی های و…. اشاره کرد که هرکدام از این نقشه ها وتصاویردرمراحل بعدی به عنوان یک لایه تعیین کننده در تلفیق مورد استفاده قرارگرفتند .

ج- اطلاعات ژئوشیمیایی :داده ها ونقشه های ژئوشیمیایی در قالب ورقه های یکصد هزارم زمین شناسی می توانند کمک شایان برای راهنمایی اکیپ های اکتشافی باشند . این سری از داده ها در صورت صحیح بودن واستفاده صحیح می توانند محدوده های لازم برای پی جوئی دریک ورقه را تاحد  کوچکترکنند. متاسفانه در ورقه سیه چشمه آنالیزنمونه های برداشت شده از رسوبات آبراهه‌ای توسط دستگاه XRF پرتابل انجام شده بود که این امرتأثیرفراوانی در صحت ودقت داده های حاصل گذاشته بود بنابراین امکان تکیه برداده های مذکور به صورت قطعی ، منتفی بود. براین اساس دراین لایه اطلاعات مربوط به مطالعات نمونه های کانی سنگین،مورد استفاده قرارگرفت که این نمونه ها نیز بدلیل چگالی نمونه برداری بسیارپائین نسبت به حجم کل منطقه، نتوانست کمک زیادی برای محدود کردن نقاط امید بخش اکتشافی باشد . بنابراین نبود اطلاعات صحیح وکافی ژئوشیمایی ،لطمه بزرگی درانجام دقیق بررسی های اکتشافی بود.

د- اطلاعات ژئوفیزیک هوایی: این لایه اطلاعاتی نیزدر این منطقه،نتوانست در تلفیق مورد استفاده قرار گیرد زیرا بدلیل مرزی بودن منطقه ، بررسی های ژئوفیزیک هوایی تا بحال دراین منطقه انجام نشده ویا اینکه از نظر قانونی در اختیار اکیپ اکتشافی قرارنگرفت!!

هـ – اطلاعات لایه زمین شناسی اقتصادی : عملیات  مربوط به جمع آوری داده های لایه زمین شناسی اقتصادی درنیمه اول سال 1379 انجام شد . این عملیات به روش کنترل نقاط امید بخش وبا تمرکز برنقاط مهم معدنی که با توجه به وضعیت زمین شناسی حاکم بر منطقه تعیین شده بودند، انجام شد. دراین مرحله ازکار بعلت نبود اطلاعات کافی، بررسی‌های شناسایی اکتشافی با نقص‌هایی همراه بودولی درهرصورت به عنوان شروع بررسی های معدنی در منطقه سعی شد،باتلاش واستمرار وکوشش فراوان ،این مسئله تا حدامکان جبران شود .

حاصل این عملیات، گزارشی بود که محدوده های امید بخش معدنی درقالب مناطق دگرسان شده معرفی شدند ووضعیت آنها از نظر شدت فرآیندهای کانی زایی ودگرسانی ووجود ویا عدم وجود قابلیت های اکتشافی برروی آنها بحث شد.همچنین‌در نقشه زمین شناسی معدنی تهیه شده محل هرکانسار یا محدوده ویا نشانه معدنی ، باعلامت های خاص نشان داده شده است .

 

پس از بررسی دقیق داده های مربوط به لایه های مختلف اطلاعاتی وتجزیه وتحلیل آنها، مناطقی که از لحاظ ساختارزمین شناسی ونوع رخنمون سنگی جهت کانه زائی حائزاهمیت بودند انتخاب وبا مناطقی که از مطالعات کانی سنگین وداده های ماهواره ای ولایه زمین شناسی اقتصادی بدست آمده بود، مورد بررسی مشترک قرارگرفتند که درپایان  این مرحله چند ناحیه معرفی گردیدتاکاراکتشاف چکشی دراین نواحی بطوردقیق ترانجام پذیرد .

درطی دو مرحله عملیات صحرائی ونمونه برداری از نواحی مذکور (نمونه های سنگی وکانی سنگین ) وپس از آنالیز نمونه های مربوطه ، لایه زمین شناسی اقتصادی تکمیل گردید که در مرحله‌آخر،کارتلفیق          لایه های مختلف اطلاعاتی درسیستم GIS با استفاده از نرم افزارArcview با دوروش وزنهای نشانگر        (weights of Evidence)  وFuzzy Logic  به انجام رسید ومناطقی به عنوان هدف (target) معرفی شدندکه این مناطق از لحاظ مواد معدنی دارای اولویت اکتشافی می باشند.

 6- معرفی نقاط امید بخش

تلفیق لایه های اطلاعاتی درسیستم GIS منجربه معرفی 4 محدوده در ورقه 000/100: 1 سیه چشمه گردید که این نواحی به ترتیب اولویت اکتشافی عبارتند از :

الف) محدوده ساری لخ : این محدوده در بخش باخترتاشمال باخترورقه سیه چشمه واقع شده است . رخساره های لیتولوژیکی غالب در منطقه عبارتنداز سنگهای اولترا بازیک هارزبورژیتی وسرپانتینی شده ، بخش های شدیداً‌دگرسان شده سیلسی ،آرژیلیتی واکسیدآهن دار، تراورتن های اکسیدآهن دار وبخش های دگرسان شده سنگهای اولترابازیک که احتمالاً جزولاتریت های تشکیل شده درمنطقه هستند . دراین محدوده تعداد زیادی نمونه از رسوبات آبراهه ای ،کانی سنگین ومینرالیزه برداشت شدند که درنهایت با توجه به بررسی های انجام شده می تواند به عنوان اولویت اول اکتشافی معرفی شود. درمحدوده ساری لخ تعدادی از نمونه‌های دارای غنی شدگی قابل توجهی نسبت به عنصرنیکل بودند که عیار این عنصر دربعضی از نمونه ها تا3/0 درصد گزارش شده است همچنین عنصرجیوه نیزدربررسی های کانی سنگین دارای توزیع نسبتاً فراوان با مقدار زیاد مشاهده شد.

ب- محدوده دیلک وردی : رخساره های سنگی موجود دراین منطقه شامل ملانژهای افیولیتی می باشد که گستره سنگی متنوعی را در منطقه تشکیل داده اند . دراین محدوه یک رگه مس دار در سنگهای اولترامافیکی قابل مشاهده است که بیشتربه صورت آغشتگی های شدیدکانی های اکسیده مس است . همچنین در نزدیکی این محدوده یک رگه برشی ، پیریت دار تشکیل شده است که احتمالاً درامتداد گسل می باشد  طول این رگه درحدود 100متروضخامت آن 105 متردرسطح زمین قابل مشاهده بود.

درنمونه های برداشت شده ازرگه برشی تاحدی ppb 210 عنصرطلا گزارش شده است‌که نیاز به بررسی های بیشتری دارد.

ج- محدوده ساری تپه : رخساره های سنگی قابل رویت در این منطقه شامل اولترا مافیکهای سرپانتینی شده با ترکیب هارزبورژیت ولرزولیت می باشد که وابسته به سکانس افیولیتی هستند . علاوه برآن  فلیش های پلیوسن با ترکیب ماسه سنگ ، شیل وکنگلومرای ریزدانه نیز گسترش وسیعی دارند . همچنین یک رگه لیسونیتی با طول نزدیک به 50 متروضخامت 3-1 متردراین منطقه مشاهده می شود . دراین نمونه ها مربوط به این منطقه مقدار نیکل تا حدود1/0 درصد نیزدیده می شود که مقدار قابل توجهی است وباید بطور دقیق مورد مطالعه قرارگیرد .

د- محدوده مسجد لو: دگرسانی در این محدوده وسعت زیادی دارد . قدیمی ترین رخساره سنگی مربوط به واحد تکتونیک ملانژ یا آمیزه رنگین کرتاسه بالایی می باشد که شامل رخنمونهای فوق بازیک سرپانتینی شده ، گابروها، ولکانیکهای دگرگون شده ودیاباز است وتوسط رخساره هایی از سنگهای ماسه سنگی وسیلت استون پوشیده می شود. ولکانهای نئوژن نیزکه ترکیب آندزیت تا تراکی آندزیتی وهمچنین ریوداسیتی دارنددرگستره ای وسیع از این محدوده دیده می شوند . درنمونه های آبراهه ای برداشت شده از این محدوده مقدار سرب تا 14/0 درصد قابل اندازه گیری است .