محیط‌های رسوبی کامبرین شرق ایران
| دسته | رسوب شناسی و زمین شناسی دریایی |
|---|---|
| گروه | سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور |
| مکان برگزاری | چهاردهمین گردهمائی علوم زمین |
| نویسنده | میرعلیرضا حامدی |
| تاريخ برگزاری | ۲۸ آذر ۱۳۸۴ |
متن اصلی:
توالی ضخیم طبقه‌های قرمز زیر رسوب‌های تریلوبیت‌دار کامبرین از شیل‌های سیلتی، مادستون و ماسه سنگ قرمز رنگ‌های آرکوزی کراس به‌ینگ‌دار گاه با لایه‌های نازک کربنات تشکیل گردیده که به نام‌ها و سنین مختلف مانند ماسه سنگ قرمز قدیمی با سن دونین (اشتوکلین 1960)، هزار چال بالائی (گانسر و هوبنر 1962) و سری داهو (هو کریده و دیگران 1962) نامیده شده است.
مطالعه‌های اخیر در ناحیه کرمان- ساغند و شمال طبس نشان می‌دهد که ضخامت 400 تا 1000 متری سری داهو و معادل آن سازند لالون «قدیم» شامل رسوب‌های مختلف با محیط‌های رسوبی گوناگون است. از این رو به این سری گروه داهو اطلاق می‌شود که شامل سازندهای زیر است:
سازند زاگون:
این سازند که در بخش وسیعی از مناطق کرمان- داور- رفسنجان و ساغند گزارش نشده، در 130 کیلومتری شمال کرمان و در قاعده سری داهو شناخته شد. این سازند از 38 متر رسوب‌های قرمز شیل و ماسه سنگ تشکیل گردیده است. در بخش قاعده آن رسوب‌های دانه درشت کنگومرا و ماسه سنگ فراوان‌تر است. ساختمانهای رسوبی این بخش عمتدتاً Graded bedding در بخش قاعده Lamination در بخش فوقانی است که به طور عمده آن از شیل و ماسه سنگ تشکیل گردیده است. قاعده این سازند توسط یک کنگومرای Polymict به ضخامت 30 تا 70 سانتیمتر و با سطح فرسایشی از سازند بنستان (زیرین) جدا می‌شود (شکل2).
فاسیس تخریبی این سازند در ناحیه کرمان و احتمالاً برش تیپ بیانگر محیط کم انرژی دریاچه‌ای تا دشت سیلابی و فاسیس کربنات‌دار آن بیانگر محیط‌های Subtidal تا Supratidal است.
ماسه سنگ محمد آباد
این توالی ضخیم قرمز رنگ فاقد کربنات به طور عمده از ماسه سنگ‌های آرکوزی کراس بدینگ، ماسه سنگ‌های سفید تا خاکستری کوارتز آرنایت با خاستگاه ماسه بادی و به طور فرعی شیل‌های سیلتی قرمز رنگ کم ضخامت تشکیل گردیده است. برش تیپ این سازند در 600 متری جنوب دهکده محمد آباد (120 کیلومتری شمال کرمان با مختصات تقریبی قاعده 1205 56و7 31 شمال) است. ماسه سنگ محمد آباد نمونه کاملی از سیستم‌های آبرفتی و بیانگر ته‌نشست رودخانه‌ای است. بخش قاعده این سازنده را رسوب‌های مخروط اکنه) (Alluvial fan تشکیل می‌دهد که توسط رسوب‌های کانال رودخانه‌ای (Flood sheet) پوشیده و به فاسیس دریاچه‌ای (Playa lake) تا دشت سیلابی ختم می‌شود. بخش فوقانی ماسه سنگ محمد آباد که حاصل بالا آمدگی (Uplift) منشاء است را بیشتر فاسیس کانال (Channel fill) و به طور فرعی رسوب‌های خارج از کانال (Over bank) تشکیل می‌دهد.
سازند لالون:
این سازند منحصراً به فاسیس‌های دریایی حاوی کروزینا که معادل واحدهای بالایی برش تیپ (آسرتو 1963) و سایر مناطق ایران اطلاق می‌شود. تکتونیک بسیار شدید و حضور سنگ‌های نفوذی در برش تیپ، کامل نبودن فاسیس‌های دریایی سبب معرفی برش کاملی از این رسوب‌های دریایی و موقعیت جدید چینه‌شناسی گردید. مختصات قاعده این برش (تقریباً در 120 کیلومتری شمال کرمان 1205 56و6 31 است. بخش قاعده این سازند از 30/37 متر ماسه سنگ کوارتز آرنایتی که بیانگر محیط ساحلی پر انرژی زیر تشکیل گردیده است:
1- سطح فرسایشی پیش رونده که توسط 30/5 متر طبقه‌های افقی پائینی (Plain bedding Lower) پوشیده می‌شود. این سطح فرسایشی در حقیقت یک boundary Sequence است.
2- ماسه بادی ساحلی به ضخامت 15 متر که دارای کراس بدینگ‌های بسیار بزرگ است. کراس بدینگ‌ها و سطوح فرسایشی کانال‌ها را عهده‌ای دگر شیبی زاویه‌دار با واحدهای زیرین تصور کرده‌اند (علوی نائینی 1372).
3- طبقه‌های افقی بالائی به ضخامت 6 متر.
4- ماسه سنگ چرت آرنایت به ضخامت 8 متر که بخش عمده آن دارای چرت‌های دوباره فرسوده شده (rework) دانه ریز باگردشدگی خوب است. بخش بالایی این سازند را 70 متر رخساره جذر و مدی با 3 زیر واحد تشکیل گردیده. آشفتگی زیست (Bioturbation), Solt cast و حفره‌های کوچک پر شده از کلسیت در لایه‌های ماسه سنگی نشانه جایگزینی کانیهای حلال تبخیری مثل ژیپس و نمک است. طبقه‌های Flaser و عدسی شکل و ریپل مارک‌های با Crest پهن و گاه دوتایی از ساختمانهای مهم رسوبی این سازند است. این سازند در شمال طبس (کوچه در انجال) با فاسیس کربناته از 3 واحد زیر تشکیل گردیده است:
- واحد شیل پایینی به ضخامت 12 متر با تداخل‌های ماسه سنگ دانه‌ریز:
1- واحد کربنات میانی با ضخامت 52 متر شامل آهک‌های ماسه‌ای، استروماتولیتی و دولومیتی گاه زیپل‌دار و شیل‌های سیلتی و کربناته قرمز و سبز تشکیل گردیده است.
افق‌های استروماتولیتی از نوع شاخه‌ای برای اولین بار گزارش می‌شود (شکل3).
- واحد ماسه سنگ بالائی. این واحد به ضخامت 51 متر از ماسه سنگ‌های دانه ریز و آهکی، سیلتستون‌های آهکی و شیل‌های سبز و قرمز گاه با تداخل‌های نازک آهک ماسه‌ای و دولومیتی تشکیل گردیده است.
ماسه سنگ خرم آباد:
افق ماسه سنگی سفید رنگ بالای توالی قرمز رنگ کامبرین را اشتوکلین و ستوده‌نیا (1977) تاپ کوارتزیت نامیده‌اند. نبوی (1363)، هوشمندزاده و دیگران (1363) و علوی نائینی (1373) آنرا قاعده پیش رونده سازند میلا معرفی می‌کنند. در پاره‌ای از مناطق سازند لالون با عضو کوارتزیت قاعده‌ای توسط ماسه سنگ‌های (کوارتز آرنایتی سفید رنگ) خرم آباد از رسوب‌های دریای آزاد سازند کوهبنان جدا می‌شود. این رسوب‌های پشت سدی که فاقد بقایای فسیلی است دارای اثر فسیلی فراوان Skolithos است. این سازند با ضخامت 18 متر دارای فاسیس دانه درشت شدگی به سمت بالا است.
سازند کوهبنان:
این سازند که فاقد برش تیپ است در کنار شهر کوهبنان با 205 متر ضخامت دارای واحدهای عمده زیر است:
1- ماسه سنگ پائینی با 80 متر ضخامت شامل ماسه سنگ‌های دانه ریز، ماسه سنگ دولومیتی، سیلتستون‌های قرمز رنگ با تداخل‌هایی از شیل کربناته و یک افق دولومیت زرد رنگ در بخش میانی است.
2- آهک میانی با 60 متر ضخامت از آهک‌های خوب لایه بندی شده خاکستری تیره تریلوبیت‌دار، شیل‌های کربناته قرمز رنگ و آهک دولومیتی تشکیل گردیده است.
3- ماسه سنگ بالایی به ضخامت 65 متر از شیل‌های قرمز رنگ و گاهی افق‌های دولومیتی تشکیل گردیده است. سازند کوهبنان دارای گذر تدریجی ماسه سنگ خرم آباد (در زیر) و دولومیت هتکن (در رو) می‌باشد. عدم حضور دولومیت هتکن در این مقطع احتمالاً نتیجه تغییر فاسیس جانبی و به احتمال ضعیف‌تر فرسایش قبل از اردویسین است.
دولومیت هتکن:
این نام به دولومیت‌های ضخیم استروماتولیت‌دار که بین سازند کوهبنان و رسوبات اردویسین (سازند کتکوئیه (Richards, Hamedi & Wright 1994) و سازند شعجره (حامدی 1995) با سن سیلورین قرار دارد. این دولومیت‌‌ها احتمالاً فاسیس کم عمق‌تر سازند دوراه (ولفارت 1983) در جنوب کرمان است.
توالی ضخیم طبقه‌های قرمز زیر رسوب‌های تریلوبیت‌دار کامبرین از شیل‌های سیلتی، مادستون و ماسه سنگ قرمز رنگ‌های آرکوزی کراس به‌ینگ‌دار گاه با لایه‌های نازک کربنات تشکیل گردیده که به نام‌ها و سنین مختلف مانند ماسه سنگ قرمز قدیمی با سن دونین (اشتوکلین 1960)، هزار چال بالائی (گانسر و هوبنر 1962) و سری داهو (هو کریده و دیگران 1962) نامیده شده است.
مطالعه‌های اخیر در ناحیه کرمان- ساغند و شمال طبس نشان می‌دهد که ضخامت 400 تا 1000 متری سری داهو و معادل آن سازند لالون «قدیم» شامل رسوب‌های مختلف با محیط‌های رسوبی گوناگون است. از این رو به این سری گروه داهو اطلاق می‌شود که شامل سازندهای زیر است:
سازند زاگون:
این سازند که در بخش وسیعی از مناطق کرمان- داور- رفسنجان و ساغند گزارش نشده، در 130 کیلومتری شمال کرمان و در قاعده سری داهو شناخته شد. این سازند از 38 متر رسوب‌های قرمز شیل و ماسه سنگ تشکیل گردیده است. در بخش قاعده آن رسوب‌های دانه درشت کنگومرا و ماسه سنگ فراوان‌تر است. ساختمانهای رسوبی این بخش عمتدتاً Graded bedding در بخش قاعده Lamination در بخش فوقانی است که به طور عمده آن از شیل و ماسه سنگ تشکیل گردیده است. قاعده این سازند توسط یک کنگومرای Polymict به ضخامت 30 تا 70 سانتیمتر و با سطح فرسایشی از سازند بنستان (زیرین) جدا می‌شود (شکل2).
فاسیس تخریبی این سازند در ناحیه کرمان و احتمالاً برش تیپ بیانگر محیط کم انرژی دریاچه‌ای تا دشت سیلابی و فاسیس کربنات‌دار آن بیانگر محیط‌های Subtidal تا Supratidal است.
ماسه سنگ محمد آباد
این توالی ضخیم قرمز رنگ فاقد کربنات به طور عمده از ماسه سنگ‌های آرکوزی کراس بدینگ، ماسه سنگ‌های سفید تا خاکستری کوارتز آرنایت با خاستگاه ماسه بادی و به طور فرعی شیل‌های سیلتی قرمز رنگ کم ضخامت تشکیل گردیده است. برش تیپ این سازند در 600 متری جنوب دهکده محمد آباد (120 کیلومتری شمال کرمان با مختصات تقریبی قاعده 1205 56و7 31 شمال) است. ماسه سنگ محمد آباد نمونه کاملی از سیستم‌های آبرفتی و بیانگر ته‌نشست رودخانه‌ای است. بخش قاعده این سازنده را رسوب‌های مخروط اکنه) (Alluvial fan تشکیل می‌دهد که توسط رسوب‌های کانال رودخانه‌ای (Flood sheet) پوشیده و به فاسیس دریاچه‌ای (Playa lake) تا دشت سیلابی ختم می‌شود. بخش فوقانی ماسه سنگ محمد آباد که حاصل بالا آمدگی (Uplift) منشاء است را بیشتر فاسیس کانال (Channel fill) و به طور فرعی رسوب‌های خارج از کانال (Over bank) تشکیل می‌دهد.
سازند لالون:
این سازند منحصراً به فاسیس‌های دریایی حاوی کروزینا که معادل واحدهای بالایی برش تیپ (آسرتو 1963) و سایر مناطق ایران اطلاق می‌شود. تکتونیک بسیار شدید و حضور سنگ‌های نفوذی در برش تیپ، کامل نبودن فاسیس‌های دریایی سبب معرفی برش کاملی از این رسوب‌های دریایی و موقعیت جدید چینه‌شناسی گردید. مختصات قاعده این برش (تقریباً در 120 کیلومتری شمال کرمان 1205 56و6 31 است. بخش قاعده این سازند از 30/37 متر ماسه سنگ کوارتز آرنایتی که بیانگر محیط ساحلی پر انرژی زیر تشکیل گردیده است:
1- سطح فرسایشی پیش رونده که توسط 30/5 متر طبقه‌های افقی پائینی (Plain bedding Lower) پوشیده می‌شود. این سطح فرسایشی در حقیقت یک boundary Sequence است.
2- ماسه بادی ساحلی به ضخامت 15 متر که دارای کراس بدینگ‌های بسیار بزرگ است. کراس بدینگ‌ها و سطوح فرسایشی کانال‌ها را عهده‌ای دگر شیبی زاویه‌دار با واحدهای زیرین تصور کرده‌اند (علوی نائینی 1372).
3- طبقه‌های افقی بالائی به ضخامت 6 متر.
4- ماسه سنگ چرت آرنایت به ضخامت 8 متر که بخش عمده آن دارای چرت‌های دوباره فرسوده شده (rework) دانه ریز باگردشدگی خوب است. بخش بالایی این سازند را 70 متر رخساره جذر و مدی با 3 زیر واحد تشکیل گردیده. آشفتگی زیست (Bioturbation), Solt cast و حفره‌های کوچک پر شده از کلسیت در لایه‌های ماسه سنگی نشانه جایگزینی کانیهای حلال تبخیری مثل ژیپس و نمک است. طبقه‌های Flaser و عدسی شکل و ریپل مارک‌های با Crest پهن و گاه دوتایی از ساختمانهای مهم رسوبی این سازند است. این سازند در شمال طبس (کوچه در انجال) با فاسیس کربناته از 3 واحد زیر تشکیل گردیده است:
- واحد شیل پایینی به ضخامت 12 متر با تداخل‌های ماسه سنگ دانه‌ریز:
1- واحد کربنات میانی با ضخامت 52 متر شامل آهک‌های ماسه‌ای، استروماتولیتی و دولومیتی گاه زیپل‌دار و شیل‌های سیلتی و کربناته قرمز و سبز تشکیل گردیده است.
افق‌های استروماتولیتی از نوع شاخه‌ای برای اولین بار گزارش می‌شود (شکل3).
- واحد ماسه سنگ بالائی. این واحد به ضخامت 51 متر از ماسه سنگ‌های دانه ریز و آهکی، سیلتستون‌های آهکی و شیل‌های سبز و قرمز گاه با تداخل‌های نازک آهک ماسه‌ای و دولومیتی تشکیل گردیده است.
ماسه سنگ خرم آباد:
افق ماسه سنگی سفید رنگ بالای توالی قرمز رنگ کامبرین را اشتوکلین و ستوده‌نیا (1977) تاپ کوارتزیت نامیده‌اند. نبوی (1363)، هوشمندزاده و دیگران (1363) و علوی نائینی (1373) آنرا قاعده پیش رونده سازند میلا معرفی می‌کنند. در پاره‌ای از مناطق سازند لالون با عضو کوارتزیت قاعده‌ای توسط ماسه سنگ‌های (کوارتز آرنایتی سفید رنگ) خرم آباد از رسوب‌های دریای آزاد سازند کوهبنان جدا می‌شود. این رسوب‌های پشت سدی که فاقد بقایای فسیلی است دارای اثر فسیلی فراوان Skolithos است. این سازند با ضخامت 18 متر دارای فاسیس دانه درشت شدگی به سمت بالا است.
سازند کوهبنان:
این سازند که فاقد برش تیپ است در کنار شهر کوهبنان با 205 متر ضخامت دارای واحدهای عمده زیر است:
1- ماسه سنگ پائینی با 80 متر ضخامت شامل ماسه سنگ‌های دانه ریز، ماسه سنگ دولومیتی، سیلتستون‌های قرمز رنگ با تداخل‌هایی از شیل کربناته و یک افق دولومیت زرد رنگ در بخش میانی است.
2- آهک میانی با 60 متر ضخامت از آهک‌های خوب لایه بندی شده خاکستری تیره تریلوبیت‌دار، شیل‌های کربناته قرمز رنگ و آهک دولومیتی تشکیل گردیده است.
3- ماسه سنگ بالایی به ضخامت 65 متر از شیل‌های قرمز رنگ و گاهی افق‌های دولومیتی تشکیل گردیده است. سازند کوهبنان دارای گذر تدریجی ماسه سنگ خرم آباد (در زیر) و دولومیت هتکن (در رو) می‌باشد. عدم حضور دولومیت هتکن در این مقطع احتمالاً نتیجه تغییر فاسیس جانبی و به احتمال ضعیف‌تر فرسایش قبل از اردویسین است.
دولومیت هتکن:
این نام به دولومیت‌های ضخیم استروماتولیت‌دار که بین سازند کوهبنان و رسوبات اردویسین (سازند کتکوئیه (Richards, Hamedi & Wright 1994) و سازند شعجره (حامدی 1995) با سن سیلورین قرار دارد. این دولومیت‌‌ها احتمالاً فاسیس کم عمق‌تر سازند دوراه (ولفارت 1983) در جنوب کرمان است.