چینه شناسی آکریتارش های دونین پسین در کرمان
| دسته | چینه شناسی و فسیل شناسی |
|---|---|
| گروه | سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور |
| مکان برگزاری | بیست و چهارمین گردهمایی علوم زمین |
| نویسنده | داستانپور محمد ، وزیری محمد رضا ، عامری حامد و عرب احمد |
| تاريخ برگزاری | ۰۹ اسفند ۱۳۸۴ |
چکیده
رخساره هاى دونین پسین در شمال استان کرمان گسترش دارند ، در این تحقیق ۲۴ نمونه شیل تیره رنگ از سه رخنمون هوتک ، شمس آباد و کوه تیزى در شمال غرب و شمال شرق کرمان برداشت گردید . لایه هاى زیرین سازند بهرام بطور کلى از سنگهاى آهکى و آهک مارنى با میان لایه هاى ماسه سنگ و شیل تشکیل یافته اند . سنگواره هاى بیمهرگان از جمله بازوپایان ، مرجانها و کرینوئید ها در لایه هاى آهکى و آهکى مارنى فراوانند . در نتیجه جداسازى پالینومورف ها از نمونه هاى شیل ۱۴۵ فسیل اکریتارش در ۱۷ جنس و گونه مورد شناسایى قرار گرفت . سنگواره هاى مذکور همگى در یک بیوزون تجمع دارند و اشکوب فراسنین را معرفى مى نمایند . آکریتارش هاى موجود در رخنمون هاى مذکور با نمونه هاى گزارش شده از رخنمون چار یسه در شمال شرق اصفهان شباهت زیادى دارند که به اتفاق سنگواره هاى بى مهرگان و رسوبات منطقه مؤید گسترش دریایى کم عمق در ایران مرکزى هستند .
کلمات کلیدى : آکریتارش ، دونین پسین ، کرمان ، فراسنین .
Abstract
Upper Devonian facies are well exposed over a vast area in north <?xml:namespace prefix = st۱ ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:smarttags" />Kerman۱:place>۱:City> province. In this study ۲۴ dark shale samples collected from three section of Hutk, Shams-Abad and Kuhe – Tizi northwest and northeast Kerman۱:place>۱:City>. Lower part of Bahram formation mainly composed of limestone, marly limestone interbedded with sandstone and shale beds. Invertebrate fossils e.g .brachiopods, corals and crinoids are the main fauna within the limestone and marly limestone beds.
As the results of palynomorphs separation from the dark shale ۱۴۵ fossills in including ۱۷ acritarchs taxa were introduced. All these microfloras belong to a biozonation and suggest Frasnian age for the lower part of the section. Acritarchs from north Kerman۱:City> appear close similarity with those from Charisaeh section northeast Esfahan۱:place>. These microflora with invertebrate faunas indicate a shallow marine extended through central part of Iran۱:place>۱:country-region>.
Key words: Acritarch ,Upper Devonian, Kerman۱:place>۱:City> ,Frasnian.
مقدمه
رخنمون های دونین از البرز تا طبس در کرمان و از آنجا تا رشته کوه های زاگرس گسترش دارند . قسمت اعظم لایه های دونین پسین از رخساره های کربناته فسیل دار و سنگ های آواری تشکیل یافته اند که محیط دریایی کم عمق از نوع پلت فورم (platform) را معرفی می نمایند (Dastanpor 1996) آکریتارش ها از میکروفسیل های گیاهی هستند که اغلب در شیل های تیره رنگ دوران دیرینه زیستی ذخیره شده اند . این سنگواره ها می توانند اطلاعات ارزشمند برای تعیین سن نسبی ، جغرافیای دیرینه ، مطالعات آب وهوای گذشته و تطابق در اختیار قرار دهند . البته مطالعات پالینولوژی با مقایسه با سنگواره های بی مهرگان در ایران مرکزی محدود است .
هدف کلی این تحقیق بررسی پالینومورف های آکریتارش بمنظور تعین سن نسبی و مطالعات چینه شناسی دونین پسین در کرمان است . بدین مظور از سه رخنمون نسبتا کامل و قابل دسترس به نامهای برش شمس آباد واقع در 25 کیلومتری شمال غرب کرمان ، برش هوتک 30کیلومتری شمال غرب کرمان و برش کوه تیزی در 20 کیلومتری شمال شرق کرمان نمونه برداری بعمل آمد (شکل 1) نمونه ها از شیل های تیره رنگ انتخاب شدند . اکثریت نمونه ها تعداد زیادی پالینومورف را در خود ذخیره دارند.
مطالعات قبلی
شاید اولین گزارس مبسوط در خصوص زمین شناسی کرمان توسط هوکریده و همکاران (Huckride et.al.1962) منتشر شده باشد . چندی بعد دیمیتریجویک (Dimitrijevic 1972) زمین شناسی نیمه جنوب غربی کرمان را مطالعه نمود . در سالهای اخیر سیستم دونین کرمان به تفصیل معرفی شده اند (Dastanpour 1996) و (Wendt .et .al .2002) .
منابع منتشر شده در خصوص میکروفسیل های گیاهی منطقه محدود است ، کیمیایی (1972) و استمپلی (Stamply 1977) پالینومورف های دونین البرز مرکزی را مورد بررسی قرار دادند . قسمت اغظم مطالعات پالینولوژی پالئوزوئیک ایران توسط قویدل سیوکی انجام شده است (Ghavidel – Syooki 1994 ,1995,1997,2001) اخیرا تعدادی از اسپور های دونین پسین کرمان توسط سهیلی و همکاران (1382) شناسایی و معرفی شده اند .
چینه شناسی
رخساره های دونین پسین در نیمه شمالی استان کرمان گسترش دارند . در این تحقیق 3 رخنمون شمس آباد ، هوتک و کوه تیزی (شکل 2 ) مورد بررسی قرار گرفت . ستبرای (ضخامت ) لایه های دونین پسین در این برش ها از 280 تا 360 متر متغییر است گذر (مرز ) زیرین لایه های فسیل دار دونین پسین با لایه های قدیمی تر در هوتک بصورت هم شیب به ترتیب بر روی ماسه سنگ لالون (کامبرین زیرین ) و سازند پادها ( دونین فوقانی ) قرار دارند . در برش شمس آباد لایه های شیل و کنگلومرای قاعده بطور دگر شیب بر روی ریولیت های سازند (سری ) ریزو به سن نئوپروتروزوئیک قرار دارند . مرز فوقانی دونین با کربونیفر زیرین در کرمان تدریجی است (Webester .et. al .2002 ) و به سبب عدم فراوانی کنودونت ها بطور دقیق مشخص نشده است .
قسمت اعظم لایه های زیرین رخنمون های مورد مطالعه از سنگ های آهکی متوسط لایه ، آهک مارنی نازک لایه ، آهک ااولیتی و دولومیت تشکیل یافته اند . لایه هایماسه سنگ و شیل های تیره رنگ وسبز بصورت میان لایه در بین لایه های فوق قرار دارند . سنگواره های بی مهرگان از جمله بازوپایان ، مرجانها و کرینوئید ها به وفور در لایه های آهکی و آهک مارنی یافت میشوند (داستانپور 1375 ، 1378) . میکروفسیل های گیاهی معمولا در لایه های شیلی تیره رنگ یافت می شوند . در نیمه فوقانی رخساره های دونین پسین کرمان به سبب پیشروی دریایی و کاهش رسوبات آواری از تعداد وتنوع میکروفسیل های گیاهی کاسته میشود . بنابراین در این تحقیق تنها از قسمت زیرین رخنمونها نمونه برداری بعمل آمد .
تمامی آکریتارش های مورد مطالعه در یک بیوزون قرار گرقته اند که در شمس آباد ستبرای (ضخامت ) 30 متر نزدیک قاعده و در هوتک 150 متر، قسمت زیرین و در کوه تیزی در ضخامت حدود 120 متر گسترش دارند . (شکل شماره 2)
دیرینه شناسی
در این تحقیق 24 شیل تیره رنگ از قسمت زیرین سازند بهرام در برش های هوتک ، شمس آباد و کوه تیزی برای مطالعات پالینولوژی برداشت گردید. از هر نمونه 30 گرم رسوب بصورت راندوم انتخاب و عملیات آزمایشگاهی و جداسازی پالینومورف ها مطابق استاندارد های موجود صورت گرفت . پس از جداسازی میکروفسیل های گیاهی و مطالعه اسلایدها 145 نمونه آکریتارش مرکب از 17 جنس و گونه مورد شناسایی قرار گرفت . نمونه های آکریتارش عبارتا ند از :
Baltiphaeridium crassiechanatun , Chomotriletes bischoensis , Chomotriletes vedugensis . Cymatiosphaera sp. Deltotosoma intonsum ,Gorgonisphaeridium abstrusum , Lophosphaeridium sp , Michrystridium sellatum , Multiplicisphaeridium ramusculosum , Papulogabata annulata , Pdyedryxium sp , Solisphaeridium spinoglobosum , Stellinium sp , Unellium sp , Veryhachium sp and Very . trispinosum .
این نمونه ها تماما در یک بیو زون در ستبرای 30 تا 150 متر از ستون چینه شناسی را در بر می گیرند . سنگواره های مذکور آشکوب فراسنین را برای این قسمت از رخنمون ها معرفی می نمایند که با سن تعیین شده با فسیل بی مهرگان مطابقت دارد . آکرتارش های مورد مطالعه به نمونه های گزارش شده از رخنمون چاریسه در شمال شرق اصفهان (Ghavidel-Syooki ,2001) شباهت زیادی دارند . تعدادی از نمونه ها که خوب حفظ شده اند در شکل ( 3 ) نشان داده شده است .
نتیجه گیری
از مطالعات چینه شناسی و دیرینه شناسی سه رخنمون هوتک ، شمس آباد و کوه تیزی در شمال کرمان نتایج زیر حاصل شده است :
1- سنگواره های بی مهرگان از جمله بازوپایان ، مرجان ها و کرینوئید ها عموما در سنگ های آهک و آهک مارنی قرار دارند .
2- میکروفسیل های گیاهی غالبا در نیمه زیرین رخنمونهای مذکور ودر لایه های شیلی تیره رنگ جای دارند .
3- تعداد 17 جنس و گونه آکریتارش برای اولین بار از رخنمون های شمال کرمان شناسایی و معرفی شدند . این سنگواره ها همگی در یک بیوزون تجمع یافته اند .
4- آکریتارش های شناسایی شده معرف آشکوب فراسنین بوده که با سن سنگواره های بی مهرگان مطابقت دارد .
5- پالینومورف های شمال کرمان با نمونه های رخنمون چاریسه در شمال شرق اصفهان شباهت زیادی دارند .
منابع
1- داستانپور ،محمد، 1375 ،ریف مرجانی دونین پسین در شمال کرمان ، نشریه علوم دانشگاه تهران ، جلد 22 (شماره 1) صفحات 1-11 .
2- داستانپور ، محمد ،1378، مطالعه بازوپایان دونین پسین منطقه شمال شرقی باغین کرمان ، مجله علوم دانشگاه تهران جلد 24، صفحات 13-27 .
1- Dastanpour,M.1996,Late Devonian coral reef, north Kerman ,Journal of Sciences, University Tehran ,Iran Vol.22,No.1,PP.1-11
2- Ghavidel –Syooki, M.1993,Palynological Study of Palaeozoic Sedimentry of the chalisheh area ,southwestern Iran,Iranian Journal of Science ,4:32-46.
3- Ghavidel –Syooki, M. 1994a, Upper Devonian acritarchs and miospores from the Geirud Formation in Central Aliborz Range ,northern Iran, Iranian Journal of Science ,5:103-122.
4- Ghavidel –Syooki.M. 2001b,Palynostratigraphy and Paleogeography of the Late Devonian in northeastern Esfahan City, Central Iran,in Goodman, D,K,and Clarke,R.T.(eds.) proceedings of the 1*International Palynological Congress ,Houston . Texas ,U.S.A.,P37-51.
5- Wendt,J., Kaufman.B .,Belka ,Z ., Farsan,N and Karimi Bavanpour A., 2002, Devonian /Lower Carboniferous ,facies patterns and Palaeogeography of Iran,Part I. southeastern Iran ,Acta Geological Polonica Vol.52,No.2,PP.129-168.