زیست چینه شناسی گروه بنگستان در منطقه فارس ساحلی وتأثیر بلندای(paleohigh) گاوبندی بر گسترش زونهای زیستی در طی آلبین- سانتونین

دسته چینه شناسی و فسیل شناسی
گروه سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور
مکان برگزاری بیست و چهارمین گردهمایی علوم زمین
نویسنده صدیقه کابلی *ابراهیم قاسمی نژاد**قدیر علی فکوری
تاريخ برگزاری ۰۹ اسفند ۱۳۸۴

چکیده:

 گروه بنگستان در برش سطح الارضى عسلویه واقع در شمال غرب تاقدیس عسلویه شرقى و در چاه Kangan(KGN)۲bis واقع در ۲۵ کیلومترى شمال غرب برش عسلویه  که  شامل سازندهاى (ک‍‍‍‍‍‍‍‍‍ژدمى، سروک و ایلام)  است با استفاده از  فرامینیفرها زون بندى شد.این زون بندى بر مبناى گزارش ) James & Wynd (۱۹۶۵  انجام گردید. بایو زونهاى شناسایى شده عبارتند از:

۱- Hemicyclamina – Orbitolina  assemblage zone (۱۹)

۲- Trocholina – Orbitolina assemblage zone (۲۱)

۳-Praealveolina – Algae assemblage zone (۲۲)

۴- Rotalia sp.۲۲  – Algae assemblage zone (۳۰)

۵-Archeocyclus mid – orientalis – Pseudedomia(Fabularia) assemblage zone (۳۱)

زونهاى زیستى به طور کاملاً یکسان در برش عسلویه و چاه KGN۲bis قابل شناسایى هستند و تمام بایوزونهاى مذکور در طبقات حفارى شده  نیز تکرار شد. نکته قابل توجه این است که  واحد شیلى لافان ازچاهKGN۲bis به سمت برش عسلویه نازک تر و در نهایت محو مى شود که مى تواند به علت  وجود بلنداى گاوبندى و خارج از آب بودن  منطقه عسلویه بعد از رسوب گذارى سازند سروک و قبل از شروع رسوب گذارى، رسوبات سانتونین  ایلام باشد . بلنداى گاوبندى  ادامه کمان قطر در ناحیه فارس است که طى رخداد هرسینین به وجود آمده و به دنبال آن روى رسوب گذارى بعدى تاثیر گذاشته، به طورى که واحدهاى چینه اى روى این ساختمان نازک و در طرفین آن ضخیم است. این بلندا طى سنومانین پسین – ماستریشتین توسعه یافته و در تورونین- کنیاسین که  همزمان با رسوبگذارى واحد شیلى لافان مى باشد به حداکثر وسعت خود رسیده ، بنابراین  وجود این بلندا و پیشروى احتمالاً نا همزمان دریاى کم عمق بعد از فاز فرسایشى Post Cenomanian باعث ضخامت متفاوت واحد شیلى لافان در منطقه شده به طورى که ضخامت آن از۴۲ متر در چاهKGN۲bis به صفر در برش عسلویه مى رسد.

 

Abstract:

Bangestan Group in Assaluye surface section, Northwest of East Assaluye anticline and Kangan well number ۲bis, ۲۵ km to the Northwest of the surface section which consist of Kazhdumi,Sarvak and Ilam formations has been zoned by using Foraminifera.The recognized zones are as follows:

۱- Hemicyclamina – Orbitolina  assemblage zone (۱۹)

۲- Trocholina – Orbitolina assemblage zone (۲۱)

۳-Praealveolina – Algae assemblage zone (۲۲)

۴- Rotalia sp.۲۲  – Algae assemblage zone (۳۰)

۵-Archeocyclus mid – orientalis – Pseudedomia(Fabularia) assemblage zone (۳۱)

The biozones are the same in well and surface section and all of them repeated in the drilled strata.The main point is that the shaley Laffan Member is thinned from KGN۲bis to Assaluye section and finally dieout.This can be because of the existence of Gavbandi Paleohigh and exposing of Assaluye area after deposition of Sarvak Formation and before the beginning of the sedimentation of Santonian(Ilam)deposits. The Gavbandi Paleohigh is the continuation of the <?xml:namespace prefix = st۱ ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:smarttags" />Qatar۱:place>۱:country-region> arch which is occurred during Hercinian event and effected the sedimentation. The strata on the top of this structure are thin while around its sides they are thickened.The Gavbandi Paleohigh expanded during Post Cenomanian-Maastrichtian and reached its maximum expansion during Turonian-Coniacian which is the same time as the Laffan sedimentation.So the existence of this Paleohigh and the diachorne transgression of the shallow sea after the post Cenomanian erosional phase caused different thickness of the shaley Laffan Member in the area, with a  thickness of ۴۲m.in the KGN۲bis to zero in the Assaluye surface section.   

مقدمه:

 

 تاقدیس بزرگ عسلویه در منطقه فارس ساحلی دارای سه قله اصلی(Culmination) به نامهای عسلویه غربی، عسلویه شرقی(کوه حیوان) و تراکمه(گاوبندی) می باشد. تاقدیس عسلویه شرقی را می توان قله مرکزی کوه بزرگ عسلویه دانست که در حدود 80 کیلومتری شرق بندر کنگان (استان بوشهر) قرار دارد(شکل 1 ) ، واز شمال به تاقدیس بزرگ وراوی، ازشرق به تاقدیس تراکمه، از غرب به تاقدیس عسلویه غربی و از جنوب به حاشیه ساحلی خلیج فارس محدود می گرد د. در قسمت پلانژ غربی به صورت پله ای (En Echelon) با تاقدیس عسلویه غربی و در قسمت پلانژ شرقی به صورت پله ای با تاقدیس تراکمه قرار گرفته است (احمد نیا و همکاران،1369 ). مختصات برش مورد مطالعه که در شمال غرب تاقدیس عسلویه شرقی واقع شده   "53   '37  ˚27 شمالی و  "2  '30   ˚52 شرقی می باشد. به منظور روشن شدن نحوه تغییر واحدهای چینه ای در این برش، مقاطع نازک چاه کنگان2bis که روی تاقدیس کنگان به فاصله25 کیلومتری شمال غرب برش عسلویه واقع شده مورد مطالعه قرار گرفت و در تطابق استفاده گردید.

 

 

 

واحدهای زیست چینه ای:

 

 گروه بنگستان در برش عسلویه و چاه کنگان به ترتیب دارای  268 و 283  متر ضخامت بوده و  شامل سازندهای کژدمی، سروک و ایلام می باشد با مطالعه نمونه های فرامینفرموجود رویهمرفته 40 گونه شناسایی شد که بر اساس ارزش چینه شناسی آنها از بالا به پایین به واحدهای زیست چینه ای زیر قابل تقسیم می باشد:

 

  1- Archeocyclus mid – orientalis – Pseudedomia(Fabularia) assemblage zone(31)

 

بر اساس گزارش( James & Wynd (1965 این بایوزون با حضور توﺃم و یا رنج(Range)  کامل دو گونه فوق تعریف می شود این زون به منطقه فارس ساحلی محدود شده و در بالاترین سطوح سازند ایلام دیده می شود. ضخامت زون31 در برش عسلویه  60 متر و در چاه کنگان به74  متر می رسد. از میکروفسیلهای همراه در این بایوزون می توان به

Minoxa lobata , Nezzazatinella picardi , Nummoloculina sp. , Dicyclina schlumbergeri , Orbitokatina vonderschmity , Montchamonita apenninia , Rotalia sp.  Coral , Gastropoda , Echinoid spine , Algae. اشاره کرد .

 

 

2- Rotalia sp22 - Algae assemblage zone (30)

 

این بایوزون در آهکهای کم عمق و پلتی سازند ایلام یافت می شود و بر اساس گزارش James & Wynd (1965) با حضور توﺃمRotalia sp22 (Rotalia cf. skourensis)   و مقدار زیادی جلبک، نرمتنان و خرده های اکینوئید   تعریف می شود. گونه Rotalia sp22  از سایر گونه های جنس روتالیا با اندازه  بزرگتر و دیواره ضخیم متمایز می شود و از آنجایی که ضخامت دیواره و اندازه  بیشتر جزء ویژگی های محیطی می باشند بنابراین عدم حضور این گونه در بعضی از مقاطع نازک  سازند ایلام ، به معنی عدم حضور این بایوزون نیست بلکه به معنی نبود محیط مطلوب برای این گونه و جانشین شدن فرمهای پلاژیک از جمله Globigerinelloides ultramica , Hedbergella planispira , Hedberglla sp.  بین اینتروالهای N2585 تاN2594 به ضخامت  18متر در این سازند می باشد. این زون 55 و 14 متر پایینی سازند ایلام را به ترتیب در برش عسلویه  و چاه  شامل می شود.  از میکروفسیلهای همراه در این بایوزون می توان Chrisaldina gradate , Gastropoda , Ostracoda , Echinoid spine  را نام برد.

مرز بالایی سازند ایلام با سازند گورپی چه در برش سطح الارضی و چه در چاه به صورت پیوسته بوده و  مرز زیرین آن  با ناپیوستگی بعد از سنومانین مشخص می گردد.این ناپیوستگی در  عربستان ، کویت (Owen & Nasr, 1958 ) و عراق (Dunnigtan,1958) نیز دیده می شود.گستره(Range) زمانی این ناپیوستگی در مناطق مختلف ایران متنوع است ، به طوری که در منطقه مورد مطالعه  رسوبات سانتونین سازند ایلام به طور ناپیوسته روی رسوبات سنومانین سروک را می پوشانند که نشان دهنده بیرون زدگی رسوبات قبل از ته نشین شدن رسوبات سانتونین طی آشکوبهای تورونین و کنیاسین می باشد

 

 

3- Praealveolina – Algae assemblage zone (22)

 

این مجموعه در آهکها و شیلهای قهوه ای تا ریز دانه سازند سروک(عضو احمدی) دیده می شود. بر اساس گزارش(James & Wynd (1965  این زون اینتروالی است که در آن Praealveolina spp.   و خرده های جلبک (Dacycladaceae)  بیشترین فراوانی را نشان می دهند . خرده های جلبک فقط اهمیت محیطی دارند به طوری که زون 22 فقط وقتی شناسایی می شود که  Praealveolina spp.   و خرده های جلبک با هم یافت شوند. از میکروفسیلهای همراه می توان به Echinoid  spine وخرده های گاستروپودا اشاره کرد. مارلهای سبز رنگ تا خاکستری همراه با لایه های نازک آهک به ضخامت 6 متر عضو احمدی رادر برش عسلویه تشکیل می دهند. ضخامت این زون به سمت چاه کنگان به 68 متر افزایش پیدا می کند. بر اساس حضور گونه Praealveolina cretacea سن Mid.-Late.Cenomanian برای عضواحمدی  در نظر گرفته می شود . احتمالاً بخش شناسایی شده در برش عسلویه تمام عضو احمدی نیست بلکه فقط بخش قاعده ای این عضو می باشد که با گونه Praealveolina cretacea مشخص می شود . بخش بالایی عضو احمدی با آهکهای الیگوستجنید دار شناسایی می شود که در برش سطح الارضی دیده نشده و به احتمال زیاد در اثر فاز فرسایشی بعد از سنومانین از بین رفته است در حالی که در مقاطع نازک چاه   KGN2bisبخش آهک الیگوستجنید دار نیز شناسایی شده است. عضو احمدی به صورت نا پیوسته به وسیله آهکهای کم عمق سازند ایلام پوشیده می شود.

 

 

                                             4- Trocholina – Orbitolina assemblage zone(21)

 

این مجموعه  در آهکهای خاکستری پلتی و جلبکی سازند سروک(عضو معدود) یافت می شود. بر اساس گزارشJames & Wynd (1965)  این زون با حضور فراوان Trocholina cf. lenticularis , Orbitolina cf. concava  تعریف می شود . میکروفسیلهای همراه عبارتند از :  Charentia sp. , Psudocyclamina rugosa , Trocholina arabica , Psudolitonella riecheli,  Trocholina    altispira , Chrisaldina cf. conica , Lenticulina sp. , Salpingoporella sp. , Ostracoda , Echinoid spine, Serpiulid. ضخامت این زون در برش عسلویه 126 متر و به سمت چاه KGN2bis به 50 متر کاهش می یابد. این زون در مقطع تیپ سازند سروک وجود ندارد ولی به طور مشخصی قابل تطابق با فونای سازند معدود در کویت است . با توجه به حضوراین زون  و شناسایی فسیلهایTrocholina lenticularis & Orbitolina concava  سن Lower Cenomanian  برای این عضو در نظر گرفته می شود. مرز زیرین و بالایی عضو معدود هم در برش سطح الارضی و هم در چاه به صورت پیوسته می باشد.

 

 

 

5- Hemicylamina – Orbitolina  assemblage zone (19)

 

این مجموعه در آهکها و مارلهای زرد تا نخودی رنگ سازند کژدمی یافت می شود . بر اساس گزارش           James&wynd(1965)این زون با حضور Hemicyclamina sigali , Orbitolina spp. وOrbitolina conica   تعریف می شود . این زون فقط وقتی که Hemicyclamina sigali وجود داشته باشد شناسایی می شود به طوری که فراوانی Orbitolina conica به عنوان فسیل همراه است (Bolz,H.1977). از دیگر میکروفسیلهای همراه می توان به حضور Globigerina washitensis , Orbitolina concave , Orbitolina discoida , Psudocyclamina rugosa , Serpiulid , Ostracoda , Echinoid spine اشاره کرد. ضخامت این زون در برش عسلویه 21 متر و در چاه به 35 متر می رسد. 2متر قاعده ای سازند کژدمی در برش عسلویه  از تعدادی زونهای قرمز رنگ و اکسیده تشکیل شده ، در محل تماس با آهکهای چرتی سازند داریان این زون قرمز رنگ نشان دهنده کم عمق شدگی و احتمالاً دیاستم(Diastem) می باشد .سن این سازند با توجه به حضور بایوزون 19   و فسیلهای شاخص Orbitolina texana   و Orbitolina conica آلبین می باشد . مرز بالایی سازند کژدمی به طور پیوسته به مارلها و آهکهای نازک لایه بخش قاعده ای سازند سروک (عضو معدود ) تبدیل می شود .

 

بحث:

 

تمام بیوزونهای تفکیک شده در برش عسلویه با تغییر ضخامت  در چاهKGN 2bis  نیز تکرار می شوند(شکل2). نکته قابل توجه این است که در برش عسلویه بلا فاصله روی شیلهای قهوه ای عضو احمدی (Ass.Zone22) آهکهای ایلام(Ass.Zone30) قابل شناسایی است در حالی که در چاه کنگان حد فاصل این دو زون (Ass.Zone22&Ass.Zone30) اینتروالی به ضخامت 42 متروجود دارد که از مارلهای آهکی خاکستری تیره و شیلهای قهوه ای تشکیل شده است.  این واحد شیلی که سازند ایلام را از سازند سروک جدا می سازد از نظر سنگ شناسی ، سن و موقعیت چینه شناسی هم ارز سازند سورگاه می باشد. بر اساس تعاریف چینه شناسی خلیج فارس این واحد را معادل  سازند شیلی لافان در قطر خوانده اند . واحد شیلی لافان  فاقد میکروفسیل شاخص می باشد و تنها حاوی آثاری از Rotalia , Textularia , Oligosteginid  می باشد . این واحد سنگی در مطالعات چینه شناسی James & Wynd 1965  تعریف نشده است . Khalili 1967 با توجه به وجود Chara  در برش مأخذ این واحد درچاه شماره 7 بینک و چاه منصور آباد – 2، بایو زون فرعی (30a) را برای این واحد پیشنهاد نموده است((Khalili, 1974. تفاوت در ضخامت واحد شیلی لافان از 42 متر در چاه KGN2bis به صفر در برش عسلویه را می توان به گسترش بلندای گاوبندی در منطقه نسبت داد. بلندای قدیمی فارس یا بلندای گاوبندی که ادامه کمان قطر (Qatar Arch) در ناحیه فارس می باشد طی رخداد هرسینین تشکیل شده، در سنومانین پسین- ماستریشتین توسعه یافته و در تورونین- کنیاسین به حداکثر وسعت خود رسیده است . میدان پارس جنوبی و جزیره قطر بقایای بلندای گاوبندی در عهد حاضر می باشند . امتداد این بلندا در راستای قطر نبوده بلکه در حوضه خلیج فارس به طرف شرق دچار خمش می شود (باغبانی،1382 ). شناخت محدوده بلندای گاوبندی و تاثیر آن بر چگونگی تغییر ضخامت رسوبات از آن جهت اهمیت یافته که اکثر تاقدیسهای حفاری شده در محدوده این بلندا دارای گاز اقتصادی در افق دهرم خود بوده اند ، در حالی که حفاری طاقدیسهایی که در خارج از محدوده بلندای گاوبندی بودند موفقیت آمیز نبوده است(کیوانی،1372 ) . با بررسی چگونگی تغییر ضخامت رسوبات در منطقه می توان وجود بلندای گاوبندی را ثابت کرد، بنابراین نتایجی که از تغییر ضخامت واحد شیلی لافان به دست آمده خود دلیلی بر گسترش و حضور این بلندا در منطقه مورد مطالعه می باشد.

 

 

 

نتایج:

 

قاعده گروه  بنگستان در عسلویه با ماسه و دانه های آهن (Burgan sandstone) مشخص می شود که نشان دهنده ناپیوستگی مرز کژدمی/ داریان در این برش می باشد .منشأ این ناپیوستگی مربوط به  تغییرات جهانی سطح دریا بوده و در نواحی فارس و خلیج فارس با قرار گرفتن ماسه سنگهای قاعده کژدمی روی کربناتهای سازند داریان مشخص می شود.

ناپیوستگی بعد از سنومانین در این منطقه به خوبی گسترش پیدا کرده و باعث فرسایش عظیم در سازند سروک شده که تا رسوبگذاری سانتونین سازند ایلام ادامه داشته و یک مرز ناپیوسته را بین سازندهای سروک و ایلام ایجاد نموده.

گسترش بلندای گاوبندی  که دارای کمترین ضخامت رسوبات نسبت به نواحی مجاور خود می باشد ، باعث ایجاد تفاوت در ضخامت واحد شیلی لافان شده به طوری که در چاهKGN2bis این واحد دارای 42 متر ضخامت است و به سمت برش عسلویه نازک و نهایتاً محو می شود و رسوبات سانتونین ایلام را مستقیماً روی رسوبات سنومانین سروک قرار می دهد .

 

 

 

 

 

 

 

منابع فارسی:

 

احمد نیا،ع.  و همکاران، 1369،  زمین شناسی تاقدیسهای عسلویه شرقی(کوه حیوان) و تراکمه(گاوبندی).

گزارش زمین شناسی شرکت ملی نفت ایران شماره 1759 .

 

باغبانی، د. 1382،  بررسی تحولات جغرافیای گذشته و ارزیابی توان هیدروکربوری افق دهرم در ناحیه فارس و جنوب شرقی خلیج فارس و تعیین محدوده بلندای قدیمی گاوبندی. گزارش زمین شناسی شرکت ملی نفت ایران شماره 1946  .

 

کیوانی، ف.1372، طرح مطالعاتی محدوده بلندای قدیمی گاوبندی در کرتاسه(نئوکومین- ماستریشتین).

گزارش زمین شناسی شرکت ملی نفت ایران شماره 1925 .

 

 

 

 

منابع انگلیسی:

 

Bolz,H.1977,Reapraisal of the biozonation of the Bangestan Group (late Aptian-early

 Campanian) of south west Iran. N.I.O.C.Geological report No.1252.  

 

James,G.A.&Wynd,J.G,1965,Stratigraphic nomenclature of the Iranian oil consortium  agreement area. N.I.O.C.Geological report No.1072.

 

Khalili,M.1974, The biostratigraphic synthesiz of the Bangestan Group in south west   Iran.N.I.O.C.Geological report No.1219.

کلید واژه ها: سایر موارد