مطالعه احتمال حضور سنگ منشأ نفت در جنوب دریای خزر باتاکید بر دو کفه ای ها و شکمپایان
| دسته | چینه شناسی و فسیل شناسی |
|---|---|
| گروه | سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور |
| مکان برگزاری | بیست و چهارمین گردهمایی علوم زمین |
| نویسنده | محمد رضا اصنافی، |
| تاريخ برگزاری | ۰۹ اسفند ۱۳۸۴ |
چکیده:
سرى مایکوپ، به سن الیگوسن بالایى تامیوسن میانى در جمهورى آذربایجان و بخش خزر این جمهورى، سنگ منشأ نفت محسوب مى گردد. بنابراین، بررسى نتایج حاصل از مقایسه سرى مایکوپ با نهشته هاى میوسن در حوضه خزر جنوبى (سواحل ایران)، احتمال وجود این نهشته ها را (در سواحل جنوبى خزر) به عنوان سنگ منشأ قوت مى بخشد. مطالعات ژئوشیمیایى اخیر که توسط پژوهشگاه صنعت نفت انجام شده، ثابت نموده است که نهشته هاى دوره میوسن سواحل خزر جنوبى (سواحل ایران) بعنوان سنگ منشأ قادر به زایش بین ۵تا۱۰ میلیارد بشکه نفت خام مى باشد. بنابراین، در این تحقیق، دو مقطع علمده- گلندرود و نوده -تاکام (جنوب سارى) انتخاب شد و چینه شناسى زیستى نهشته هاى میوسن در این دو مقطع، با تأکید بر دو کفه ایهاوشکمپایان صورت گرفت. در قسمت بحث و نتیجه گیرى نیز چهار شرط اصلى تشکیل نفت و گاز در حوضه خزر ذکر شده است.
Study of possible source rock in south of <?xml:namespace prefix = st۱ ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:smarttags" />Caspian sea۱:place> with emphasis on gastropoda and bivalvia
Abstract:
Maikop series , in age upper-Oligocene to middle Miocene in Republic of Azerbaidjan (western Caspian sea) and Caspian part its is petroleum source rock.So,considering interpret of results gained from correlation between the Maikop series and the Miocene sediments in southern Caspian sea(Iranian side),determined these sediments as probable petroleum source rock.Recent geochemical studies by Research Center Oil Industry of Iran,reveald that Miocene sediments in southern Caspian sea(Iranian side) can generate ۵-۱۰ milliard oil barrel.Therefore,in this research,Alamdeh-Galanderud and Nudeh-Takam sections were selected and biostratigraphy studies with emphasis on bivalves and gatropods were done.In conclusion four conditions to form oil and gas are mentioned.
مقدمه:
مقطع علمده-گلندرود در 5 کیلومتری جنوب شهرستان علمده (رویان) قرار دارد و مختصات جغرافیایی آن
مقطع نوده-تاکام در 20کیلومتری جنوب شرقی شهرستان ساری قرار دارد و مختصات جغرافیایی آن طول شرقی و عرض شمالی است.
در جمهوری آذربایجان، نهشته های مربوط به الیگوسن پسین تا میوسن میانی را اصطلاحاً سری مایکوپ می نامند. نام این نهشته ها از نام شهری در ناحیه قفقاز اخذ شده است.
نهشته های میوسن میانی و پسین در مقاطع مورد نظر، شامل مارن های قرمز، مارن، سیلت، ماسه سنگ، سنگ آهک و ماسه سنگ لوماشل دار بافسیل دو کفه ای های Spaniodontella pulchella وPholas scrinium و شکمپایانی نظیر:
H.longiscata , H.ulvae , H.grimmi , Hydrobia sp می باشدکه این رخساره ها و تجمع نرم تنان بیانگر محیط رسوبی دریایی است. در سراسر شمال ایران و از ساری تا دشت مغان، لایه های حاوی این دو کفه ای ها را Spaniodontella bed , Pholas bed می نامند .این لایه ها بعنوان طبقات نشانه مطرح می باشند. البته وجود یک لایه گچ و مارن گچ دار که قدیمی‌ترین بخش نهشته های مذکور (ترخانین) را تشکیل می دهند، بیانگر کم عمق بودن حوضه (محیط سبخا) می باشد که به تدریج با پیشروی دریا و عمیق تر شدن حوضه، نهشته‌های ماسه سنگ، مارن و سنگ رس ظاهر می شوند. به طور کلی، در منطقه واقع بین گسل شمال البرز و گسل خزر، توالی رسوبی نئوژن به طور پیشرونده و دگرشیب بر روی مارن و آهکهای پالئوسن پیشین یا مارن و شیل کرتاسه پسین (ماستریشتین) قرار می گیرند که این پدیده در چاههای حفاری شده دشت ساحلی گرگان و نیز در چاههای اکتشافی خزر محرز شده است.
نهشته های سرماتین پسین در منطقه مازندران دیده نمی شوند. نبود این نهشته ها به دو علت می باشد:
1-عقب نشینی دریا و عدم رسوبگذاری در ناحیه مازندران
2-حذف نهشته های سرماتین به علت فرسایش که این دو، نتیجه فعالیت فاز نهایی کوهزایی آلپی است.
در الیگوسن پسین-میوسن میانی، سری مایکوپ در ناحیه قفقاز دیده می شود. لیتولوژی این سری شامل مارن، رس قرمز و سیاه رنگ، بین لایه های آهک رسی (کمی‌ماسه ای)می باشد. سری مایکوپ در جمهوری آذربایجان بعنوان سنگ منشأ مهم نفت و گاز معرفی شده است .
بحث:
نتایج مطالعات رخنمون های سطحی و نیز داده های حاصل از چاهها، بیانگر وجود چهار شرط اصلی تشکیل نفت و گاز در حوضه خزر می باشد:
1-سنگ منشأ: در این تحقیق، کوشش به عمل آمد تا با سازمان دهی و نظم و ترتیب دادن لایه های سنگ نهشته‌های میوسن در مقاطع مورد مطالعه بر اساس محتوای فسیلی و مقایسه این نهشته ها با سری مایکوپ، احتمال سنگ منشأ بودن نهشته های میوسن در مناطق مورد مطالعه بیان شود. بر این اساس، نهشته های کنکین و کاراگانین در مناطق مورد مطالعه به عنوان سنگ منشأ احتمالی مواد هیدروکربوری معرفی می گردد.
2-سنگ مخزن: بر اثر عملکرد فاز کوهزایی آلپی در میوسن پسین با نبود چینه شناسی و ایجاد تاقدیس با روند شرقی-غربی در منطقه خزر جنوبی مراجعه می باشیم که در اثر فرسایش آنها، سری های قاره ای که سن آنها پلیوسن پیشین می‌باشد با رخساره کنگلومرا همراه با لایه هایی از مارن ماسه ای قرمز رنگ ظاهر می شود. بررسی ویژگی های رسوبات مذکور، بیانگر محیط رسوبی رودخانه ای (یا مناطق نزدیک دریا، دلتایی می باشد). سری های قاره ای را سازند چلکن نیز می نامند.
خصوصیات سازند چلکن به عنوان سنگ مخزن از این قرار است:
الف-ساخت رسوبی چینه بندی متقاطع در رسوبات ماسه ای و جهت یافتگی دانه ها در رسوبات کنگلومرایی که از ویژگی های رسوبات رودخانه است.
ب-لیتولوژی: کنگلومرا، ماسه سنگ بدون سیمان، رس سنگ
ج-تخلخل مناسب به صورت بین دانه ای و شکستگی های حاصل از عملکرد فعالیتهای تکتونیکی.
3-سنگ پوشش: سنگ پوشش در جنوب خزر، نهشته های آگچاگیل می‌باشند که شامل رس سنگ، آهک رسی و لایه های نازک ماسه سنگ به سن پلیوسن پسین هستند.
4-بستگی تاقدیس: در منطقه خزر و سواحل، بستگی یا کلوژر سطحی، زیاد در حد 60 تا 300 کیلومتر مربع ولی غالباً بستگی عمودی، کوتاه یا کم به ضخامت حدوداً بین 150 تا 300متر می باشد.
نتیجه گیری:
وجود شرایط مناسب از نقطه نظر زمین شناسی، مبنی بر حضور نفت و گاز در حوضه خزر جنوبی منجمله حضور سنگ منشأ، حضورسنگ مخزن متخلخل جهت تجمع مواد هیدروکربوری و نهایتاً شرایط مناسب جهت به تله افتادن مواد نفتی و وجود نفتگیرهای چینه ای و ساختمانی و نیز اقدامات متعددی که توسط جمهوری های مستقل مشترک المنافع صورت پذیرفته است، می تواند مورد توجه شرکت ملی نفت ایران جهت اجرای برنامه های اکتشافی و استخراجی مدون قرار گیرد.
منابع
1-موسوی روح بخش، محمد، 1370، چینه شناسی زیستی خزر جنوبی، دو کفه ای ها و شکم پایان آن، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شمال، 103 صفحه.
2-یاسینی، ایرج، 1360، نگاهی به رسوبات نئوژن حوضه پاراتتیس جنوب دریای خزر در منطقه واقع بین علمده تا نکارود (شمال گسل شمال البرز ((North Alborz Fault))، وزارت نفت، امور پژوهش و خدمات علمی، 25 صفحه.
1-ANDRUSOV , N. I., 1896, On the geological investigations in the Course of the summer 1985 in the government of Baku and on the eastern lilttoral of the Caspian , transact. SOC. Natur. St.- Petersb., Sect. Geol. & miner., V.24 (in Russian).
2-CHAHIDA , M. R., 1977 , Distribution of Upper Oligocene and Lower Miocene in Central Iran and It’s Faunisitc Paleogeographic Relations with the Paratethys, N.J.B.Stuttgart.
. 3-CHAHIDA, M. R., 1985, Neogene of the Tethys and Paratethys, VI,II,Austrian
Science Foundation,IGCP,IUGP, UNESCO, No 25