مطالعه فرامینیفرهای پلانکتونیک سازند اجاقشلاق در دشت مغان و انطباق زمانی آن با زاگرس و سایر نقاط در جهان

دسته چینه شناسی و فسیل شناسی
گروه سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور
مکان برگزاری بیست و چهارمین گردهمایی علوم زمین
نویسنده علی اکبر صاحب نوری
تاريخ برگزاری ۰۹ اسفند ۱۳۸۴

چکیده:

 

سازند اجاقشلاق در شرق ناحیه دشت مغان ، در شمال اردبیل واقع شده است. این سازند با لیتولوژى غالب شیل و ماسه‌سنگ و با ضخامت تقریبى ۱۴۰۰ متر، سنگ منشاء نفت در این منطقه شناخته شده  است. با مطالعه فرامینیفرهاى پلانکتونیک این سازند که به روش ایزوله انجام گرفت و با شناسایى گونه هاى شاخص در نمونه هاى بخش هاى بالا و پایینى سازند اجاقشلاق  سه بیوزون معرفى شد ویک انطباق زمانى بین این سازند با سایر سازندها همسن در زاگرس وسایر نقاط درجهان صورت گرفت.

 

 

Study on Planktonic Foraminifera of Oja Gheshlagh Formation in Dasht-e- Moghan and time correlation with Zagros and other places in the world.

 

                                                                                                                      Abstract

Oja-Gheshlaq Formation (Tulon section) is located in east of Dasht-Moghan area in north of <?xml:namespace prefix = st۱ ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:smarttags" />Ardebil۱:City>۱:place>. This formation is sand and shale dominated and with a thickness of ۱۴۰۰ m has been recognized as a petroleum source rock.                                                 By studying on planktonic foraminifera of this formation with isolation method and by observation and recognition of indicator species in samples of upper and lower part of Oja Gheshlagh Formation ,  three Biozone were introduced and a correlated with Zagros and other places in the world.                                                                      

مقدمه:

سازند اجاقشلاق زیرین وبالایی در برش تولون در شرق ناحیه دشت مغان ، در محدوده بین ﹾ39 تا ﹾ39 و '45 عرض شمالی و  ْ 46 و '42 تا  ْ48 و '30 طول شرقی ، در شمال اردبیل مورد مطالعه قرار گرفت.

مطالعه بر روی فرامینیفرهای مقطع تیپ سازند اجاق قشلاق برای اولین بار توسط Willm از موسسه نفتی فرانسه IFP) ) در سال 1961 انجام گرفت که بصورت کلی و در جهت اهداف شرکت ملی نفت بود. بر این اساس دو بیوزون معرفی شد که  سازند اجاق قشلاق زیرین با گونه  Globigerinoides conglobatus و سن ائوسن پسین و سازند اجاق قشلاق فوقانی با گونه Globigerina officinalis  وسن الیگوسن پیشین تفکیک گردیدند .

 

مواد و روش مطالعه:

در این روش از ﺁب ، ﺁب اکسیژنه ( H2o2)  ٪30 ، مایع شوینده ، بشر شیشه ای یا پلاستیکی والکهای  60 ، 100 ، 230  مش، تشتک ، موم یا پلاستیلین ، سوزن پیک و قلم مو ونیزور سه صفر(vessel) استفاده گردید.

ابتدا حدود 100-50 گرم از نمونه خرد شده را درون بشرهای پلاستیکی می ریزیم . از ﺁ ب اکسیژنه (بسته به نوع نمونه) با درصد خلوص 20-10 درصداستفاده می کنیم . هر چه نمونه سست تر باشد  مثل مارن، ﺁب کسیژنه با خلوص کمتر  لازم است. از آب اکسیژنه برای از بین بردن مواد آلی به منظورسست نمودن نمونه استفاده می شود. بسته به نوع لیتولوژی اگر واکنش کند باشد ،گاه لازم است نمونه را 30-15 دقیقه بر روی چراغ گاز جوشاند .باید مواظب بود که از آب اکسیژنه با خلوص زیاد استفاده نکرد .چون باعث خرد شدن و  پوکی حجرات درشت فسیل ها می گردد. پس از پایان واکنش  حدود 12تا 24 ساعت نمونه به همین شکل باقی می ماند و بعد از ان شروع به شستشو می کنیم . برای خشک کردن نمونه می توان ان را در دمای معمولی اتاق و یا روی هیتر خشک کرد .

 

بحث:

سازند اجاقشلاق با توجه به مطالعات جدیدی که بر روی فرامینیفر‌های بنتیک ، ماکروفسیل‌های گیاهی و پالینومرف‌ها آن صورت گرفت است سن اواخر ائوسن میانی تا الیگوسن زیرین را نشان می دهد. محیط رسوبی آن از اجاقشلاق زیرین بسمت اجاقشلاق فوقانی، از یک محیط نیمه عمیق دریایی تا محیط کم‌عمق دلتایی تغییر می‌کند.نوع آب وهوا در زمان پالئوژن در این منطقه گرم و مرطوب مدیترانه‌ای بوده است(نوری و همکاران،1382). از جمله فرامینیفر های پلاژیک شناسایی شده که از خانواده Globigerinidae بودند، می توان نمونه های زیر را نام برد .

  -از زیر خانواده Catapsydrax با جنس Subbotina گونه های Yeguaensis      ،Praebulloides و Linaperta را می توان نام برد. این نمونه ها دارای رنج سنی وسیعی(ائوسن-الیگوسن) هستند.

  -از زیرخانواده    Globorotalinae با جنس Globorotalia و زیر جنس ‏ Turborotalia   گونه های ampliapertura, centralis, cerroazulensis, pseudoampliaperutra   و increbecense   را میتوان نام برد.

  -از زیر خانواده Globigerinae با جنس Globigerina ، گونه, officinalis   را می توان نام برد.

نمونه هایی که برای تعیین سن سازند اجاق قشلاق زیرین( ائوسن فوقانی) بکار برده شد شامل گونه هایی از جنس  Turborotalia  که گونه های centralis ، cerroazulensis و pseudoampliapertura  را شامل می شود . برای تعیین سن  سازند اجاق قشلاق بالایی (ائوسن فوقانی تا الیگوسن زیرین ) از گونه های  Turborotalia ampliapertura , استفاده شد

با توجه به اینکه سازند اجاق قشلاق تقریبا بصورت یک حوضه مستقل در یک محیط رسوبی دلتایی تشکیل شده است ، تنها قابل انطباق با حوضه رسوبی خزر است . از آنجا که شروع ائوسن فوقانی در حوضه زاگرس(پابده ) با پیدایش گونه های Hantkenina ، Turborotalia centralis  و T.cerroazulensis  است ، همچنین در سازنهای جهرم و شهبازان در زون 53  که شامل نمونه های بنتیک Discocyclina discus  ، Operculina sp ، Hantkenina sp است و سن ائوسن فوقانی را نشان می دهد ، همچنین وجود این نمونه ها  بنتیک و پلاژیک در ابتدای سازند اجاق قشلاق  نشاندهنده قابلیت انطباق زمانی دو حوضه در این زمان هستند .

با توجه به حضورگونه های  Nummulites vascus incrasatus،Rotalia viennoti ، Ditrupa sp ، Operculina sp و  Globigerina sp در قسمت بالای کنگلومرای میانی سازند اجاق قشلاق(اجاق قشلاق فوقانی ) ، این قسمت قابل انطباق زمانی با سازند پابده در فارس ، خوزستان و لرستان و سازند آسماری زیرین در خوزستان و فارس که سن الیگوسن زیرین را نشان می دهند ، می باشد . همچنین حضور گونه های  Globigerinoides conglobatus در بخش زیرین اجاقشلاق و    Globigerina officinalisدر بخش بالایی این سازند ، قابل تطابق با مطالعات سابوتینا Subbotina ,1980)  (در روسیه است .

رسوبات همزمان با سازند اجاق قشلاق درنقاط مختلف دنیا مورد مطالعه قرار گرفته اند که از آن جمله می توان به مطالعات بولیBolli , 1957 in Postuma)) درمنطقه ترینیداد Trinidad) )اشاره کرد، وی بخش بالای ائوسن پسین را با زون T.cerrazulensis  مشخص کرد . همچنین در مطالعات سال 1966 ، بولی شروع الیگوسن زیرین  را با  Pseudohastigerina micra  و  Turborotalia  ampliapertura  مشخص کرد که در سازند اجاق قشلاق فوقانی نیز به همین شکل است.

همچنین در سال 1969 بلو (  Blow,1969 in postuma ) شروع الیگوسن فوقانی را زون  Turborotalia ampliapertura در نظر گرفت . مطالعاتی که در مصر توسط

 (Beckmann, Elheiny, kerdany, Said, Viotti, 1969 in Postuma)، صورت گرفت نیز  انتهای ائوسن فوقانی را با گونه ‏ Turborotalia cerroazulesis(cocoensis) مشخص کردند .

 

نتیجه‌گیری:

- بر اساس مطالعه فرامینیفرهای پلانکتونیک و بنتیک سه بیوزون برای سازندهای اجا قشلاق زیرین ، بالایی وسازند زیور زیرین معرفی شد.

الف- بیوزون Turborotalia cerroazulensis که شامل Globigerinoides conglobatus T.centralisو  T.pseudoampliapertura    که سن انتهای ائوسن میانی- ائوسن فوقانی را به اجاقشلاق زیرین می دهد.

ب- بیوزون T.ampliapertura که گونه های Globigerina officinalis ,ampliapertura را در بر می گیرد و سن الیگوسن پیشین را به اجاقشلاق فوقانی می دهد.

ج- بیوزون Globigerina ciproensis  که گونه های G.ampliapertura ,Pseudohastigerina micra را دارد و سن الیگوسن پسین را به سازند زیور زیرین می دهد.

 

- بخش زیرین سازند اجاقشلاق قابل انطباق زمانی با سازندهای پابده، جهرم و شهبازان(زون 53) است. همچنین حضور گونه های  Globigerinoides conglobatus در بخش زیرین اجاقشلاق و    Globigerina officinalisدر بخش بالایی این سازند ، قابل تطابق با مطالعات سابوتینا Subbotina ,1980)  (در روسیه است .

- بخش بالایی سازند اجاقشلاق قابل انطباق زمانی با سازندهای پابده در فارس ، خوزستان و لرستان و سازند آسماری زیرین در خوزستان و فارس که سن الیگوسن زیرین را نشان می دهند   

 

مراجع

- صاحب  نوری،علی اکبر:قاسمی نژاد،ابراهیم،1383، معرفی چند گونه از پالینومرف های بدنه میوه قارچ ها  از سازند اجاقشلاق، سازمان زمین شناسی، بیست وسومین گردهمایی علوم زمین.

                                                                                    References

                                                           .Planktonic Foraminifera  J,Postuma.Manual,A 

   , 1961,.J,Hindermeyerand.J,Rochet ,.J,Marchand,.Revoo.,Brasser,R.,.H.Willm,C-

NIOC. ,in Azerbaijan mission IFP.area  Moghan  on 235  number    report  Geological

 

 

کلید واژه ها: سایر موارد