بیواستراتیگرافی سازند سردر، در برش زلودو(ازبک کوه) شرق ایران.

مقدمه:

برش مورد مطالعه در تیغ معدنو، جنوب شرقی کوه بزمرده ،واقع در ازبک کوه ، شمال  طبس وبا مختصات جغرافیایی    N:34.39.42  و  E:57.11.48 برونزد دارد. ازبک کوه که خود بخشی از یک رشته بلند یهای  بزرگترازرشته کوههای با روند  تقریبا" شمالی-جنوبی می باشد که دشت لوت در خاور ایران را از کویر فرو نشستهء مرکزی ایران جدا میکنند.از نگاه ساختاری ، به نظر می رسد که این منطقه در منتها الیه شمال شرقی  ، بخش کفهء فرو افتادهء  بلوک  طبس، ازخرده قارهء ایران مرکزی قرار گرفته، ولی مرز چندان مشخصی با بلوک های  شرقی وغربی خود،یعنی بلوکهای لوت ویزد ندارد.سازند سردر، دراکثر مناطق رخنمون شده وبه خصوص در برش الگو ماهیت آواری داشته ومتشکل ازردیفهای شیلی وماسه سنگی سبزتا خاکستری و همراه   با تناوب های مکرری از ماسه سنگ های آهکی - کوارتزیت و یا سنگ آهک  ماسه دار قهوه ای رنگ است.

 برش زلودو ردیف های کربناتی فراوانتری نسبت به سایر برش های رخنمون یافتهء این سازند دارا می باشد   که نشان دهندهء عمق بیشتر این بخش از حوضهء رسوبگذاری سازند سردر است.در طی این  مطالعه افزون بر شناسایی عناصر کونودونتی شاخص،مرزهای تحتانی وفوقانی این سازند با سازندهای شیشتو و جمال، نیز تعیین گردید.

زمین شناسی عمومی منطقه:

در منطقهء ازبک کوه  توالی نسبتا"کاملی از سازندهای دوران پالئوزوئیک و قبل از آن رخنمون دارد و برش الگوی چند سازند مربوط به این دوران دراین ناحیه واقع است.قدیمی ترین لایه های رخنمون یافته،میکاشیست ومرمرهای منتسب به پرکامبرین وجوانترین آنها کواترنرمیباشد. سنگهای منتسب به پرکامبرین دگرگونه شامل گنیس ها،میکاشیست ها،آمفیبولیت هاومرمرها زیر ساخت این منطقه راتشکیل میدهند.

لیتواستراتیگرافی و بیواستراتیگرافی :

در این مطالعه بخش بالایی سازند شیشتو،کل سازند سردر وبخش پایینی سازند جمال مورد بررسی قرارگرفت سازند سردراز3 پاره سازند و26 واحد سنگی چینه ای تشکیل شده است. ستبرای کلی این  سازند دراین  برش    286 متر می باشد.توالی واحدهای سنگ چینه ای وتوصیف سنگ شناسی پاره سازندهای اصلی سازند  سردر از پایین به سمت بالا به شرح ذیل است:

-بخش فوقانی عضو2سازند شیشتو: که قاعده برش را تشکیل میدهد وشامل شیل های سبززیتونی، همراه   با میان لایه هایی ازسنگ آهک ماسه دار خاکستری  روشن، نازک– متوسط لایه همراه با  ماکروفسیل هایی

مانند براکیوپودها، مرجان ها ، کر ینوئیدها وبریوزوآها، که این بخش همچنین حاوی فرامینیفرهایی مانند:

 Nodosoarchaediscus pirleti ,Nodosoarchaediscus cornua

به دیرینگی ویزئن پسین (Late Visean)می یاشد.شیل های بخش فوقانی این سازند به سمت بالا کم کم ماسه

 دار میشوند وواجد لایه های ماسه سنگی در تناوب با شیل میشوند.  

- پاره سازند1از سازند سردر(شامل واحدهای سنگ چینه ای شماره1-2) :کوارتزآرنیت های خاکستری-

ماسه سنگ های اهکی قهوه ای ،نازک – متوسط لایه وآهن دار(Ferruginous) وهمراه با یک لایهء دولومیت

ماسه ای، که این پاره سازند فاقد فسیل بوده و ستبرای آن 27.17متر می باشد.

-پاره سازند2 ازسازند سردر (واحدهای سنگ چینه ای شمارهء 3-12 وبه  ستبرای  135.32متر):که ازآهک خاکستری، متوسط- ضخیم لایه،حاوی قلوه های چرتی ومرجان، دربخشهای میانی تشکیل شده است.                                                                                                                                                                           - واحد سنگ چینه ای شمارهء 5  آن   یک لایهء سنگ آهک  شیلی  خاکستری  همراه  با  براکیو پودهای ژیگانتوپروداکتوس ((Gigantoproductus وبه ستبرای 2.91 متراست.همچنین واحد سنگ چینه ای شماره 7 آن حاوی قلوه های چرت سیاه رنگ می باشد.                                                                                                                              –لایه های پرفسیل مرجانی با ساختار استراتوهرم(Stratoherme) ،در قاعده واحد سنگ چینه ای شماره   8 وبه ستبرای 1.98 مترونیز لایهء دیگری از همین مرجان ها در قسمت های پایینی واحد سنگ چینه ای شماره 10و به ستبرای 0.55متر وجود دارد.

- از واحد های سنگ چینه ای شمارهء 3-5 فرامینیفرهایی شاخصی بدست آمد. مانند:

Pseudoendothyra  srtuvei , Asteroarchaediscus  baschkiricus ,Bradyina cf.rotula,

 که به دیرینگی ویزئن پسین(v3c) می باشند.Neoarchaediscus cf. incertus.                                 

- همچنین از واحد سنگ چینه ای شماره 6 تا نزدیک به انتهای  واحد شماره 8 فرامینیفرهای مهمی، مانند:

Eostaffella  pseudostruvei   ,  Eostaffella  mirifica   ,   Asteroarchaediscus  rugosus  , Asteroarchaediscus parvus regularis(=Neoarchaedicus  gregori).

بدست آمد که دیرینگی آنها معادل آشکوب سرپوخووین(Serpukhovian) می باشد.

- از قسمت های پایینی واحد سنگ چینه ای شماره 7وبه فاصلهء 13.48  متری قاعدهء آن،از نمونهء سنگی 42b ، کونودونت های شاخصی بدست آمد که عبارتند از:

Hindeodus  cristlus (Youngquist & Miller,1949).

Declinognathodus  noduliferous  inaequalis (Higgins,1975).

Declinognathodus  lateralis  (Higgins & Bouckaert,1968).

که  زون زیستی استاندارد جهانی :                            Declinognathodus noduliferous  biozone.

 را مشخص می کندو معادل زون زیستی :

 Idiognathoides noduliferous-Steroptognathodus lateralis    zone   Higgins (1975).          بوده و که به دیرینگی سرپوخووین پسین ( Late Serpokhovian) است.

قاعده این زون در فاصلهء 13.48 متری از پایه ء واحد سنگ چینه ای شماره 7 قرار گرفته و بخش بالایی آن به 5.6 متری از قاعدهء واحد سنگ چینه ای  شماره 8 محدود می شود.

- ازواحد سنگ چینه ای شماره 8 تا اواسط واحد شماره 12فرامینیفرهای شاخصی بدست آمد .مانند :

Pseudostaffella compressa , Pseudostaffella antiqua , Endothyra cf.bashkirica ,

که به دیرینگی باشکیرین (Bashkirian)می باشند. Climacammina  moelleri .                                

- از واحد سنگ چینه ای شماره10ونمونه سنگی 52bو ازقاعدهء این واحد،کونودونتهایی بدست آمد که شامل :

Euprioniodina sp.Bassler,1925 ,Declinognathodus aff.lateralis (Higgins&Boukaert ,1975).

که به دیرینگی باشکیرین(Bashkirian)بوده وبا توجه به جایگاه چینه شناسی آن احتمالا"مربوط به دو زون زیر می باشد.

Idiognathoides corrugatus-Idignathoides sulcatus / Idiognathoides sinuatus-Idiognathodus primulus  zone.

- از واحد سنگ چینه ای 10، نمونهء سنگی 62b ، کونودونتهای شاخصی بدست آمد که عبارتند از:

 Idignathoides  cf. sulcatus  parvus Higgins & Boukaert, 1968.

Idiognathoides  corrugatus(Harris & Hollingworth,1933.

Ferganaegnathodus  ferganaensis  Nemirovskaya & Nigmadgnanov,1968.

Declinognathodus  lateralis (Higgins & Boukaert,1968.

که معادل زون زیستی استاندارد جهانی:

Idiognathoides  sulcatus  parvus  Higgins,(1975),Lineage zone.

میباشد وبه دیرینگی باشکیرین آشکوب(Bashkirian) یا وستفالین زیرینEarly Westphalian A))میباشد.

 قاعدهء این بایوزون در فاصلهء 8.39 متری پایهء واحد سنگ چینه ای شماره 10قرار گرفته وبخش بالایی آن محدود به  قاعدهء واحد سنگ چینه ای شماره  12 می گردد.

- پاره سازند3ازسازند سردر(واحدهای سنگ چینه ای به شمارهای13-26و به ستبرای 108.75 متر): 

شیلهای سبز روشن همراه با تناوبهایی از سنگ آهکهای خاکستری روشن، که از فاصلهء6.03 متری  قاعدهء

واحد سنگ چینه ای شماره12 تاآخرواحد شماره 26 همراه با فرامینیفرهایی مانند :

Ozawainella  mosquensis   ,  Ozawainella paratingi   ,  Pseudostaffella subquadrata ,

Profusulinella  parva   ,  Fusiella  sp .

 بوده که به دیرینگی مسکووین(Moscovian)  می باشند.

- از واحد سنگ چینه ای 14،نمونهء سنگی 75،کونودونتهای شاخصی بدست آمد که عبارتند از:   

Ferganaegnathodus  ferganaensis Nemirovskaya & Nigadganov , 1933.

Idiognathodus  cf. delicatus  Gunnell ,1931.

که به عنوان زون زیستی :

Ferganaegnathodus  ferganaensis –Idiognathodus delicatus , Assemblage zone.

معرفی می شود که به دیرینگی مسکووین می باشد. پایهء این زون زیستی در فاصلهء 6.60 متری قاعدهء

واحد سنگ چینه ای 14قرار گرفته و بخش بالایی آن به انتهای واحد سنگ چینه ای 14محدود میگردد.

- قاعده سازند جمال : که شامل ماسه سنگهای آهکی قرمز مایل  به قهوه ای و نرم فرسایش و به  ستبرای

  7.87 متر می باشد و از 2.5  متری قاعدهء این واحد سنگ چینه ای ،  نمونهء سنگی 105 ، کونودونتهای

شاخصی بدست آمدند که برای اولین بار از این سازند گزارش می گردد که شامل :

 Sterptognathodus  parvus  Dunn ,1966.

Streptognathodus elongatus  Gunnell ,1933.

Sterptognathodus  elegantulus  Stauffer & Plummer , 1932.

Idiognathodus  delicatus  Gunnell , 1931.

Idiognathodus  magnificus  Stauffer & Plummer , 1932.

که زون زیستی :    Steptognathodus elongatus   biozone.                                                     

را مشخص می کند که به دیرینگی قزلیین(Gzhelian)  می باشد و برای اولین بار از ایران گزارش می گردد

و برای اولین بار است که این آشکوب توسط کونودونتها در این سازند تفکیک می شود.

مرزهای تحتانی وفوقانی سازند سردر:

با توجه به مطالعات صحرایی، مشاهده گردید که شیل های سبز متعلق به عضو2 سازند شیشتو به سمت بالا کم  کم، ماسه دار شده تا اینکه به کوارتزآرنیت های خاکستری  پاره سازند  1ازسازند سردر تبدیل میشوند. بنا براین به نظرمی رسد که یک  ناپیوستگی هم شیب  درقاعدهء سازند سردر وجود دارد که احتمالا"  مربوط  به دورهء فرسایشی البرزین و درارتباط با  پس نشست دریای کربونیفراست، که درایران یک پد یدهء سراسری بوده و در طی ویزئن میانی- پسین رخ داده وشواهد فسیلی نیز آن را تایید میکند.همین طور شیل های سبز، بخش فوقانی سازند سردرکم کم ماسه دار وکم عمق شده ، تا اینکه به ماسه سنگهای آهکی قرمزرنگ  قاعدهء سازند جمال تبد یل می گردند وبنابر این مرز فوقانی آن با سازند جمال  نیز یک ناپیوستگی هم شیب است  و شواهد فسیلی نیز نبود بخشی فوقانی آشکوب مسکووین وکل آشکوب کازیمووین(Kasimovian) راتایید میکند

، که احتمالا" دررابطهءبا نوسانات  سطح آب دریاهادر مقیاس جهانی، ناشی از دورهء یخچالی کربونیفر پسین ،  مربوط  به نواحی گسترده ای از ابر قارهء گندوانا می باشد.

نتیجه گیری:

با توجه به بررسی های بعمل آمده از قسمتهای فوقانی سازند شیشتووکل سازند سردروبخشی از قاعده سازند جمال در برش زلودو، نتایجی بدست آمد که به قرار زیر است:

1)واحد سنگ چینه ای سردر دراین برش واجد  واحدهای کربناتهء فراوانتری نسبت به دیگر برشهای گزارش شدهء این سازند، است.

2) بخش فوقانی سازند شیشتو در این برش به دیرینگی ویزئن میانی- پسین(v2-v3)  می باشد.                         3)سازند سردر در این برش به دیرینگی ویزئن پسین(v3) تا اواخرمسکووین است وضمنا" 3زون زیستی از این سازند ارائه گردیده که بعضا" برای اولین بار معرفی می شوند.

Ferganaegnathodus  ferganaensis –Idiognathodus delicates , Assemblage zone.

  4)بخش قاعده ای سازند جمال به دیرینگی آشکوب قزلین تعیین گردید که برای اولین باردر این سازند توسط عناصر کونودونتی تفکیک شده وگونهء Strp.parvus برای اولین باراز ایران گزارش شده، که زون زیستی: Streptognathodus elongatus biozone.                                                                               

را مشخص می نمایند که این زون نیز برای اولین بار از ایران گزارش می شود.

5)مرز تحتانی  سازند سردر با سازند شیشتو در این برش نا پیوستگی هم شیب است که احتمالا" ناشی از عملکرد فاز فرسایشی البرزین می باشد.

6)مرز فوقانی سازند سردر با سازند جمال نیز ناپیوستگی هم شیب  است که احتمالا" مربوط به  نوسانات   سطح  آب دریاها در مقیاس جهانی ،ناشی از دورهء یخچالی کربونیفر پسین می باشد.

منابع :

-            آقا نباتی،ع.،(1383):زمین شناسی ایران . سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور،586 صفحه.

-            درویش زاده،ع،(1380):زمین شناسی ایران.موسسه انتشارات امیر کبیر، 901 صفحه.

-            علوی نایینی، م.،(1371):پالئوزوئیک ایران،طرح ندوین کتاب زمین شناسی ایران،494 صفحه.

REFERENCES:

-           Austin, R.L.,1972.Problems of Conodont Taxonomy with special Reference to Upper Carboniferous forms. Geologica et palaeontologica SB1 , pp. 115 -126.

-           Bozorgnia, F., 1973. Paleozoic Foraminiferal  biostatigraphy of Central & East Alborz mountains, Iran. N.I.O.C. Geological laboratories publication no. 4 , pp.1-185.

-           Ellis, F. Messina, A.R., (nd).Catalogue of Foraminifera .American Museum of Natural History103 vol.

-           Ellison,S.,1941.Revision of the Pennsylvanian Conodonts .Journal of Paleontology

       . vol.15, no.2, pp.107-143.

-           Higgins, A.S., 1975.Conodont zonation of the late Visean-early Westphalian strata of the South and Central Pennines of northern England. Bulletin of the Geological Survey of Great Britain no.53,pp.1-90.

-           Higgins,A.C.,1985.The Carboniferous System:part2-Conodonts of the Silesian

       Subsystem from Great Britain and Ireland.Ellis Horwood Limited,pp.210-227.                                                                                                                                                                                                                                     &nbsp