یک جنس جدید از اسفنو‌فیلال‌های رتین ایران
| دسته | چینه شناسی و فسیل شناسی |
|---|---|
| گروه | سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور |
| مکان برگزاری | بیست و چهارمین گردهمایی علوم زمین |
| نویسنده | فاطمه واعظ‌جوادی |
| تاريخ برگزاری | ۰۹ اسفند ۱۳۸۴ |
سازند شمشک در منطقه نرگس‌چال، البرز، شمال ایران به خوبى داراى بیرونزدگى مى‌باشد. این سازند حاوى ماکروفسیل‌هاى گیاهى فراوان و بخوبى حفظ‌شده‌اى است. در میان این مجموعه، یک جنس جدید از راسته اسفنوفیلال‌‌ها با نام Laciniphyllum از رتین (تریاس بالایى) سازند شمشک معرفى مى‌شود. گونه تیپ این جنس Laciniphyllum fatimah مى‌باشد. گونه‌هاى Pterophyllum bavieri, Scytophyllum persicum و Baiera meunsteriana که شاخص رتین مى‌باشند، گونه مذکور را همراهى مى‌کنند.
لغات کلید: اسفنوفیلال‌‌ها، رتین، سازند شمشک، البرز ایران.
Abstract
Shemshak Formation is well-exposed in Narges-Chal area, <?xml:namespace prefix = st۱ ns = "urn:schemas-microsoft-com:office:smarttags" />Alborz۱:PlaceName> Mountain۱:PlaceType>, N Iran۱:place>. It contains abundant well-preserved plant megafossils. Among them, a new genus of Order Sphenophyllales - Laciniphyllum has been found in Rhaetian (Upper Triassic) of the Shemshak Formation. Laciniphyllum fatimah is described as the type species of this genus. Scytophyllum persicum, Pterophyllum bavieri and Baiera meunsteriana accompany this species.
Key words. Sphenophyllales, Rhaetian, Shemshak Formation, Alborz۱:City>, Iran۱:country-region>۱:place>.
موقعیت جغرافیایی و راههای دسترسی
منطقه مورد مطالعه در منتهی الیه البرز مرکزی و در البرز شرقی واقع است. نرگس چال دهکده ای است که در حدود 20 کیلومتری جنوب آزادشهر قرار دارد. معدن ذغالی در مجاورت این روستا در حال بهره برداری می باشد. منطقه مورد مطالعه در ˚36 و ΄59 عرض جغرافیایی شمالی و ˚55 و ΄14 طول جغرافیایی شرقی قرار دارد (شکل 1). شرایط عمومی منطقه به لحاظ آب وهوایی کوهستانی و جنگلی بوده و از رطوبت بالایی برخوردار است.
Division Sphenophyta
Class Sphenopsida
Order Sphenophyllales
Family Sphenophyllacaea
Genus Laciniphyllum Vaez-Javadi, gen. nov.
Type species: Laciniphyllum fatimah Vaez-Javadi, sp. nov.
مشخصات: برگها حلقوی؛ گوه ای شکل؛ غیر هم اندازه؟، نوک برگها عمیقا بریده وقطعه قطعه شده (laciniate) ، قاعده برگها جمع شده و از یکدیگر جدا هستند. رگبرگها ساده یا دوشاخه یک تا دوبار.
نام جنس: نام این جنس از واژه Lacini به معنای عمیقا قطعه قطعه شده (laciniate)و phyllum به معنای برگ است.
هولوتیپ: نمونه شماره FJ-N. 1؛ شکل 2، تصویر 1.
محل تیپ: سازند شمشک، 20 کیلومتری جنوب آزادشهر، روستای نرگس چال؛ ˚36 و ΄59 عرض جغرافیایی شمالی و ˚55 و ΄14 طول جغرافیایی شرقی.
توصیف: برگ ها با آرایش حلقوی، گوه ای شکل، غیر هم اندازه؟، 10 تا 12 برگ؛ به طول 56 – 65 میلیمتر و 10 – 9 میلیمتر پهنا (در پهن ترین بخش)؛ کناره ها کامل بوده و کاملا تا مرکز حلقه برگی امتداد دارد؛ نوک برگ ها عمیقا بریده بریده شده (laciniate)؛ رگبرگ ها ساده یا دیکوتومی به طوری که دو یا سه رگبرگ از قاعده برگ خارج شده و یک یا دو بار دیکوتومی گردیده و به درون هر بریدگی نوک برگ وارد می شوند. ساقه و مخروط این جنس شناخته نشده است (تصویر 1، عکس 1،2؛ شکل 2).
بحث: Genus Sphenophyllum Koenig 1825 با این جنس قابل مقایسه است ولی به لحاظ داشتن برگهای کوچکتر و نوک متفاوت تمیز داده می شود. هیچکدام از 60 گونه معرفی شده از این جنس (Boureau, 1964; Seward, 1898) به گونه تیپ این جنس شبیه نمی باشد. ساقه و مخروط این جنس شناخته نشده است. Sphenophyllum در تمامی دونین بالایی – پرمین زیرین ایالات متحده آمریکا، اروپا، روسیه، چین و کره گزارش شده است. انتخاب این نام به لحاظ تفکیک جنس پالئوزوئیک از مزوزوئیک بوده است.
سن: رتین
سپاسگزارش نگارنده از رهنمودهای دکتر محمد صادق فخر صمیمانه سپاسگزاری می‌نماید.
کتابنگاری
Boureau, E., 1964. Traité de paléobotanique, V. III. Sphenophyta-
Noeggerathiophyta, Paris, 544 pp.
Seward, A.C., 1898. Fossil plants. Cambridge, Vol. I, 453 pp. (Indian reprint, 1991).
Plate 1
Figs. 1,2. Laciniphyllum fatimah Vaez Javadi sp. nov.