مطالعه فسیل های مهره داران سازند مراغه
| دسته | چینه شناسی و فسیل شناسی |
|---|---|
| گروه | سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور |
| مکان برگزاری | بیست و چهارمین گردهمایی علوم زمین |
| نویسنده | دکتر زین العابدین پور ابریشمی ( سخنران )، امیر حسین کوکبی نژاد غلام رضا زارع، وامید دبیری |
| تاريخ برگزاری | ۰۹ اسفند ۱۳۸۴ |
چکیده:
سازند مراغه در دامنه سهند داراى گسترش زیادى مى‌باشد به طورى که تا تبریز، میانه، ورزقان، بستان آباد واطراف شهر مراغه را در بر مى‌گیرد.
در دره گرگ شمال روستاى مردق چهار سایت زمین شناسى به مساحت بیش از هزار متر مربع احداث واقدام به اکتشاف و استخراج فسیل مهره‌داران نموده،ونمونه هاى بدست آمده عبارتند از:
عاج حدود ۳ مترى ماستودونت، عاج فیومیا، دندانهاى میمون، شاخهاى Oiocerus ،قطعات زند زبرین و زیرین مربوط به فیل، گوزن، آهو وهیپاریون‌ها به همراه دندانهاى منحصر به فردجنس وگونه‌هاى زیر:
Miotragorcerus, Hipparion koenigswaldi, H.primigenum, H. mediterraneum, H. ssp.
Cormohipparion sphenodus, C.goorisi, C.oquini شناسائى و نامگذارى شدند.
Abstract
Maragheh formation is widely extended on the Sahand hillside, as it encompasses up to Tabriz۱:place>۱:city>, Mianch, Varzeghan, Bostanabad, and environs of Maragheh city.
In the Gorp Margagh valley, in the north of mordagh village, ۴ geologic sites with more than ۱۰۰۰ m۲ area, were constructed and began to explore and extract vertebrate fossils.
The samples obtained for this study from above mentioned sites ane consisted of: ivory of mastodont with the Length of about ۳ meters, ivory phiomia, monkey teeth, horns of Oiocerus, radius and ulna bones of elephant, cervid, gazelle (deer), and hipparions, along with particalar teeth of the following genuese and species:
Miotragorcerus, Hipparion Koenigwaldi, H.primigenum, cormohipparion sphenodus, C.goorisi, C.oquini were recognized and nominated.
مقدمه:
طبقات استخوان دار مراغه دارای فسیلهای مهره داران دوران سوم میباشند، این طبقات از دیر باز مورد توجه مسافران و محققان خارجی بوده، در سال 1840 توسط مسافران روسی مورد توجه قرار گرفته، و اولین جمع آوری این فسیلها توسط « آبیخ» روسی در سال 1957 انجام گرفته است.
بعد از وی محققان متعددی برای جمع آوی فسیلهای این منطقه اقدام نموده اند که به طور خلاصه عبارتنداز: براندت‌و گروینسر(روسیه، 1881)، پوهلینگ (اتریش،1884)، رودلر (اتریش، 1885)، گانسر (انگلیس،1900)، فورسیت (انگلیس، 1902)، مک کیونیم (فرانسه،1904)، گروه ژاپنی(1977), پرفسورایردبریک (هلند،1988)و......
درزمینه جمع آوری فسیلهای مهره داران منطقه مراغه موزه تاریخ طبیعی سازمان حفاظت زیست درتهران فعالیتهای از سال 1974 با همکار دانشگاه U.C.L.A و موزه کانتی لوس آنجلس به سرپرستی«پرفسور برنارد کمپل» شروع نموده، این پرو ژه به مدت سه سال ادامه یافت ولی با پیروزی انقلاب اسلامی ادامه پیدا نکرد، ودر سال 81 با مساعدت موزه تاریخ طبیعی مطالعه مهره داران سازند مراغه از سر گرفته شده است.
چینه شناسی سازند مراغه:
سازند مراغه بر حسب لیتولوژی و رخساره رسوبی به دو پاره سازند زیرین و فوقانی تقسیم می شود:
پاره سازند زیرین در ناحیه مورد مطالعه ( دره گرگ مردق ) شامل تناوبی از مارن، توف، ماسه سنگ توفی و گاهی لایه‌های از ماسه گنکلومرائی میباشد. طبقات فسیل‌دار حداقل د وافق و حداکثر شش افق فسیلی در بخش زیرین سازند مراغه قراردارند.
پاره سازند فوقانی دارای گسترش و ضخامت زیادی نسبت به پاره سازند زیرین بوده و تغییرات رخسارهای در این پاره سازند با فزونی لایه‌های توفی وکاهش طبقات مارنی همراه بوده، در این پاره سازند افقهای مهره‌دار زیرین مشاهده نشده است ولی حاوی دیاتمه و توف‌های ماهی‌دار میباشد.
سایت های حفاری شده:
سایت I :
سایت مذکور با ابعاد 6 × 6 متر و با عمق متوسط یک متر حفاری گردیده و جزء لایه های کم تراکم بوده و تعداد 3 قطعه فسیل استخوانی از همین سایت کشف گردید
سایت II :
این سایت در ضلع شمالی سایت شماره I و در ضلع شرقی جاده آسفالته موردق کرج‌آباد قرار گرفته است. سایت مذکور از سه ترانشه مستقل که بصورت جداگانه حفاری گردیده است تشکیل یافته که شرح آنها در زیر ارائه می‌گردد و مجموعاً به شکل L میباشد، و نمونه‌های قابل‌توجهی از همین سایت به دست آمده است و در موقعیت جغرافیایی ˝40 ´ 21 ° 37 شمالی و ˝ 27 ´ 24 ° 46 شرقی قرار دارد. در این سایت جمعاً 382 متر مربع حفاری بصورت دستی انجام گرفته است.
ترانشه اصلی سایت II :
این ترانشه که ترانشه اصلی سایت II میباشد با ابعاد 11 × 7 متر در مردادماه سال 83 حفاری گردید و206 قطع فسیلی از آن کشف گردید،
ترانشه الحاقی شمالی سایت II :
این ترانشه در ضلع شمالی ترانشه اصلی سایت II قرارگرفته است و با ابعاد 11 × 10 متر در آذرماه سال 83 حفاری گردید وتعداد 36 نمونه از قطعات فسیلی مهره دار از آن کشف گردید از جمله 2 عدد دندان مربوط به پریمات ها از همین ترانشه کشف گردیده است . بطور کلی در این ترانشه 110 متر مربع حفاری بصورت دستی انجام گردیده است
ترانشه الحاقی غرب سایت II :
این ترانشه در ضلع غربی ترانشه اصلی سایت II قرار گرفته است. با ابعاد 9×25 متر حفاری گردیده و هیچ قطعه فسیلی از آن کشف. این سایت در کد ارتفاعی 1698 متر از سطح دریا قرار گرفته است.
سایت III :
این سایت در شرق جاده مردق – کرج آباد و در شرق سایت I و جنوب شرقی سایت II به ابعاد 25×9 متر از اردیبهشت ماه 83 تا آذر ماه 83 بصورت دستی حفاری و هیچ نمونه فسیل مهره دار از آن کشف نگردید.
سایت IV :
این سایت در ضلع شمال غربی سایت شماره I و در ضلع غربی سایت شماره III و در ضلع جنوب غربی سایت II قرار گرفته است و با ابعاد 20×20 متر حفاری گردیده است. حفاری این سایت در بهمن‌ماه سال 83 آغاز و یک قطعه عاج بزرگ از همین سایت کشف گردید .
در این سایت به غیر از عاج مذکور نمونه دیگری کشف نگردید. ضمناً این سایت در کد ارتفاعی 1700 متر از سطح دریا و در˝ 39 ´ 22 ° 37 شمالی و ´ 27 ° 46 شرقی قرارگرفته است. در این سایت حدود 400 مترمربع حفاری بصورت دستی انجام گرفته است.
لازم به ذکر است کل متراژ جمعاً 75/1043 مترمربع بصورت دستی در سایت‌های فوق‌الذکر حفاری گردیده است .
نمونه های بدست آمده از سایت ها بطور اجمالی عبارتند از:
عاج حدود 3 متری ماستودونت، عاج فیومیا، دندانهای میمون، شاخهای Oiocerus ،قطعات زند زبرین و زیرین مربوط به فیل ها، گوزن، فک فوقانی کرگدن، قطعات استخوانی خرسها، جمجمه گوشتخواران، آهو وهیپاریون‌ها به همراه دندانهای منحصر به فردجنس وگونه‌های زیر:
Miotragorcerus, Hipparion koenigswaldi, H.primigenum, H. mediterraneum, H. ssp.
Cormohipparion sphenodus, C.goorisi, C.oquini شناسائی و نامگذاری شدند.
نتیجه گیری:
فسیل مهره داران سازند مراغه بصورت لنزهای همراه با رسوبات رودخانه ای بوده، مجموعه فونای اکتشافی بیانگر پوشش استیپی میباشند. سن سازند مراغه با توجه به اسبهای والنسین بدست آمده می تواند از والنسین و دوران سوم باشند.
فونای سازند مراغه بیانگر یک توقفگاه فیلوژنی و اهمیت تاثیر آن در تکامل و حیات مهره داران آسیا میباشد.
منابع
1 – پرتوآذر،حسین (1366 ) چینه شناسی وافق استخواندار سازند مراغه – انتشارات سازمان زمین شناسی
2- Jean Piveteau (1958 ) Traite de Paleontology, ( VI, VII )
3 – M. o. Woodbume, (1996 )Reapprasal of the Cormohipparion from the Valentine Formation, Nebraska.
4 – M. O. Woodburne , B. J. Macfadden & M. F. Skinner ( 1981 ) The north American datum and implications for the Neohen of the old world.
5 – M. O. Woodburne (2003 ) Craniodental analysis of Merychippus insignis and Corrmohipparion goorisi ( Mammalia, Equidae ) Barstovian North America.
6 – R. L. Bernor , V. Fahlbusch, & W. Mittmam ( 1996 ) The evolution of western Eurasian neogene mammal faunas.