بررسی پروتولیت سنگهای دگرگونی منطقه همدان

در منطقه همدان، انواع مختلف سنگهای دگرگونی ناحیه ای و مجاورتی برونزد دارند. سنگهای دگرگونی ناحیه ای شامل اسلیت، فیلیت، انواع شیست، آمفیبولیت و گنیس هستندکه بطور عمده از کانیهای کوارتز، کلریت، مسکوویت، بیوتیت، گارنت(70% آلماندن)، آندالوزیت، سیلیمانیت، استارولیت و گرافیت تشکیل شده اند. بعلاوه شیستهای واجد آمفیبول از نوع هورنبلند، پلاژیوکلاز، اپیدوت، گرافیت، و ... نیز بصورت میان لایه در بین آنها یافت می شود. آمفیبولیت در حوالی دهنو اسدالله خان، شرق گردنه زاغه و حوالی روستای عبدل احمد دیده می شود. هورنبلند و پلاژیوکلاز کانیهای اصلی این سنگها هستند. آمفیبولیت های گردنه زاغه و عبدل احمد بصورت میان لایه با انواع شیستها دیده می شوند و دارای گرافیت هستند، در حالیکه آمفیبولیتهای دهنو شیست ها را قطع کرده و بدون گرافیت می باشند. گنیس فقط در حوالی روستای علی آباد دمق، با راستای شرقی- غربی، برونزد دارد و ترکیب کانی شناسی آن شامل کوارتز، پلاژیوکلاز و بلورهای درشت آلکالی فلدسپات است. سنگهای دگرگونی مجاورتی که در اطراف توده الوند متمرکزند، شامل انواع شیست لکه دار و هورنفلس است. در این سنگها کردیریت، کوارتز و گرافیت فراوان بوده، آندالوزیت، استارولیت، گارنت، بیوتیت و مسکوویت ممکن است وجود داشته باشد.
پروتولیت سنگهای دگرگونی این منطقه تاکنون مورد مطالعه دقیق قرار نگرفته و تنها اشاره های گذرا به منشا سنگهای دگرگونی شده است. در این مقاله، با توجه به نتایج مطالعات صحرایی و میکروسکوپی و با استناد به نتایج تجزیه شیمیایی 162 نمونه از سنگهای دگرگونی اعم از اسلیت، فیلیت، شیست، هورنفلس، آمفیبولیت و گنیس، پروتولیت سنگهای دگرگونی منطقه به تفصیل مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج بدست آمده از این مطالعات و بخصوص بررسی نتایج تجزیه شیمیایی در دیاگرامهای گوناگون (وینکلر 1976، دولاروش 1966، گارلس و مکنزی 1972، پتی جان 1985 و ...) نشان می دهد که پروتولیت غالب سنگ های منطقه همدان، توالی نسبتاٌ ضخیمی از شیل و سیلتستون بوده و بخشهای ماسه سنگی اعم از کوارتز آرنایت، آرکوز، گری وک و نیز بخشهای مارنی و توفیتی بصورت میان لایه در درون توالی اصلی وجود داشته است. دگرگونی شیلها، سیلتستون ها و برخی گری وک ها، منجر به تشکیل بخشهای اصلی سنگهای منطقه، یعنی اسلیتها، فیلیتها، شیستها و هورنفلس ها شده و میان لایه های داخل آن نیز بر مبنای نوع کانیها و ناخالصی های اولیه، سنگهای دگرگونی متفاوتی ساخته اند. همچنین نتایج بررسیها نشان می دهد که بر خلاف عقاید قبلی آمفیبولیتهای
همدان همگی فقط ارتو و یا فقط پاراارتو نبوده و دو منشائی هستند: ارتو آمفیبولیتها در حوالی دهنواسدالله خان برونزد دارد و از دگرگونی دایکها و استوکهای با ترکیب حد واسط تا بازیک حاصل شده اند. در صورتیکه پارا آمفیبولیتها بصورت میان لایه با شیستها دیده می شوند و حاصل دگرگونی توفیتها یا گری وک هایی با ترکیب بازیک می باشند. بر خلاف مطالعات قبلی، گنیسهای علی آباد دمق نیز پاراگنیس نبوده، بلکه خصوصیات صحرایی و کانی شناسی آن و بررسی نتایج شیمیایی 158 نمونه از سنگهای دگرگونی و 95 نمونه از گرانیتوئیدها هستند. اندیس شاو 1972 محاسبه شده برای گنیس های منطقه نیز موید منشاء آذرین آنها است. بنابراین، پروتولیت گنیسهای همدان در حقیقت استطاله هایی از گرانیتوئید الوند بوده که در اثر فرایندهای دگر شکلی و دگرگونی بعدی، فابریک گنیسی به خود گرفته اند. در این صورت و با توجه به درجه ی دگرگونی، اصطلاح گرانیت گنیسی، برای آنها مناسبتر است.