تغییر سن رسوبات قرمز رنگ سنومانین-کامپانین کرتاسه به پالئوسن در شرق و جنوب دماوند

رسوبات قرمز رنگی که در شرق تهران با گسترش و لیتولوژی مشتمل بر تناوب لایه های ماسه سنگ و شیل و مارن قرمز رخنمون داشته و د رنقشه 000ر250ر1 ورقه تهران و 000ر100ر1 ورقه دماوند آمده، به عنوان رسوبات سنومانین- کامپانین کرتاسه فوقانی در نظر گرفته شده است. این امر قطعاٌ به دلیل مطالعاتی است که طی سالهای متمادی توسط افراد مختلف بر روی رسوبات مذکور در شرق تهران در منطقه خجیر و جنوب باغ کومش صورت گرفته که موجب تعمیم این سن برای رسوبات قرمز رنگ جنوب و شرق دماوند شده است. طی سالهای 71-1370 نگارنده در رساله فوق لیسانس خود (در محدوده ای به وسعت 400 کیلومتر مربع در شرق دماوند که نقشه زمین شناسی نیز تهیه شده است) با مطالعه دقیق بر روی این رسوبات که در نقشه تهران به سن سنومانین- کامپانین و در نقشه ارائه شده توسط اشتایگر رسوبات با سن نئوژن U.R.F در نظر گرفته شده اند، متوجه گردید که اطلاق سنگهای مذکور به رسوبات قرمز رنگ شیلی، مارنی، ماسه سنگی، اشتباه بوده و این رسوبات که با Base کنگلومرائی شروع می شوند و با ضخامت بسیار زیاد گسترش می یابند، مربوط به سازند فجن با سن پالئوسن زیرین و بالایی می باشند چرا که رسوبات مذکور با کنگلومرای حاوی قلوه های آهکهای کرتاسه بالایی، بر روی آهکهای C4 قرار گرفته و به طور هم شیب زیر آهکهای سازند زیارت واقع می شوند. بعدها با مطالعه وسیع تر در مناطق شرقی و جنوبی دماوند مشخص گردید که در این محدوده وسیع، رسوبات مربوط به سازند فجن اشتباهاٌ سنومانین کامپانین نامیده شده اند و با علامت KS در نقشه ها آمده.
چرا که در تمامی مناطق می توان قرارگیری هم شیب این رسوبات را در زیر آهکهای نومولیتیک سازند زیارت به سن ائوسن زیرین مشاهده نمود. محدوده ای که توسط نگارنده مورد بررسی قرار گرفته از جنوب شهر دماوند (جنوب دهکده مراوکوه قوچ) تا شرق فیروزکوه می باشد. که به ترتیب در منطقه مرا، گیلان، سرحدان، قلفک، رودافشان، فرح آباد، مهاباد، فیروزکوه، سرخ دشت فیروزکوه و گور سفید، جایگاه چینه شناسی رسوبات مذکور بررسی شده است. تناوب لایه های قرمز رنگ ماسه سنگی، شیلی، و مارنی که با کنگلومرای Base در بعضی از مناطق شروع می شود از نظر واقع شدن روی رسوبات قدیمی شرایط یکسانی ندارد. رسوبات مذکور در شرق فیروزکوه عمدتاٌ روی آهکهای لار با دگرشیبی زاویه دار و فرسایشی قرار می گیرد و در نواحی جنوب و غرب فیروزکوه روی رسوبات کرتاسه بالایی صرفاٌ با دگرشیبی فرسایشی واقع می شود. هر جا که کنگلومرای Base وجود نداشته و دیده نمی شود قرار گیری رسوبات پالئوسن بصورت زاویه دار (تقریباٌ 20-30 درجه) بر روی رسوبات قدیمی تر بوده و در مناطقی که کنگلومرای Base مشاهده می گردد، قرارگیری بصورت دگرشیبی فرسایشی است. در اطراف دماوند رسوبات سازند فجن بر روی رسوبات کرتاسه بالایی (با دگر شیبی فرسایشی) و لار و احیاناٌ سازند شمشک با دگرشیبی زاویه دار قرار می گیرد. این امر بدین علت است که رسوبات کرتاسه بالایی تغییرات جانبی شدید در منطقه دماوند و فیروزکوه و در فاصله های نه چندان زیاد، ظهور و خفای زیادی را از خود نشان می دهند، که بیانگر حوضه رسوبی بسیار متغیر در کرتاسه بالایی می باشد. رسوبات کرتاسه زیرین در جنوب جاده تهران- فیروزکوه- سمنان دیده نمی شود که احتمالاٌ مربوط به عدم گسترش دریای کرتاسه زیرین در این نواحی است قرارگیری رسوبات سازند فجن بصورت هم شیب در زیر آهک های نومولیتیک سازند زیارت تقریباٌ در همه جا قابل مشاهده می باشد، مگر در موارد استثنایی که توفهای سبز کرج به صورت دگرشیب روی سازند فجن قرار می گیرند.
به طور مشخص سازند فجن که می تواند از این پس جایگزین رسوبات به سن سنومانین- کامپانین شود، شامل کنگلومرای به ضخامت حداکثر 70-50 متر با قلوه های آهکی از سازند های قدیمی با قطر حداکثر 30-40cm و ماتریکس و احیاناٌ سیمان آهکی در قسمت زیرین و تناوب لایه های ماسه سنگی قرمز رنگ و شیل های قرمز تا خاکستری و لایه های مارنی قرمز رنگ همراه با انترکالاسیونهای آهکی قرمز کم رنگ در مابقی گسترش خود می باشد، که به صورت هم شیب در زیر آهکهای نومولیتیک زیارت قرار می گیرد که همین امر موجب اطلاق سن سنومانین- کامپانین به رسوبات قرمز رنگ گردیده است. به نظر می رسد که با مطالعه بیشتر و بررسی دقیق خاستگاه چینه شناسی رسوبات قرمز رنگ منطقه خجیر و جنوب باغ کومش و مربوط بودن آنها به سازند فجن، مورد توجه قرار گیرد. در کارهای قبلی به استناد وجود گلوبوترونکاناها در بعضی از لایه های آهک ماسه ای این رسوبات، اطلاق سن سنومانین- کامپانین به آنها صورت گرفته است که ممکن است نابرجا بودن میکروفسیلهای حمل شده از آهکهای پلاژیک کرتاسه بالایی خصوصاٌ اهکهای C3 تاثیر زیادی در این اطلاق سن داشته باشد. در منطقه مورد مطالعه این مقاله سری کامل آهکهای کرتاسه بالایی (آهکهای C2 , C3, C4) در بعضی از محلها دیده می شوند که در زیر رسوبات قرمز رنگ سازند فجن قرار گرفته اند و خرده های میکروفسیلهای پلاژیک و در بعضی موارد میکروفسیلهای کامل پلاژیک که به دلیل ریزبودن توانسته اند تاحدی سالم بمانند، در انترکالاسیون های آهکی همراه با رسوبات قرمز رنگ دیده می شوند. متاسفانه به دلیل اکسیدان شدید روی رسوبات و عناصر پالینومورف، این عناصر نمی توانند وضوح خاص خود را برای تعیین سن دقیق داشته باشند. تنها راه همان نحوه قرارگیری چینه ای این رسوبات بر روی رسوبات آهکی کرتاسه فوقانی و زیر آهکهای سازند زیارت می باشد. لازم است که برای اصلاح نقشه 000ر250ر1 ورقه تهران که در این قسمتها توسط آقای مشیری یزدی (کارشناس شرکت ملی نفت) و دلنباخ 1964 انجام شده است، سازند فجن به سن پالئوسن زیرین - میانی جایگزین رسوبات به سن سنومانین - کامپانین گردد. و در نقشه 000ر100ر1 ورقه دماوند سازند فجن جایگزین رسوبات U.R.F که توسط اشتایگر 1966 مشخص گردید، شوند.