پالئوژئوگرافی و تغییرات شدید جانبی سازند قم در البرز مرکزی (جنوب فیروزکوه)
| دسته | چینه شناسی و فسیل شناسی |
|---|---|
| گروه | سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور |
| مکان برگزاری | اولین همایش سالانه انجمن زمین شناسی ایران |
| نویسنده | سلمان ولایتی |
| تاريخ برگزاری | ۰۴ شهریور ۱۳۷۶ |
بر اساس تقسیمات حوضه ای البرز و ایران مرکزی، سازند قم عمدتاٌ جزو حوضه ایران مرکزی در نظر گرفته شده و در ترسیم چینه شناسی البرز جایگاهی برای سازند قم محسوب نگردیده است. گسترش این سازند در بخش عمده ای از حاشیه جنوبی خصوصاٌ البرز مرکزی، این سوال را در اذهان برمی انگیزد که تقسیم بندی مذکور بدون درنظر گرفتن گسترش جغرافیایی سازندهای مربوطه به دو حوضه بوده است. وجود وسعت و ضخامت قابل توجهی از سازند قم در فاصله نه چندان دور از کرست(Crest) البرز، بیانگر هجوم و پیش روی دریای قم در عمق البرز مرکزی می باشد. این سازند در ناحیه مورد مطالعه به راحتی قابل تقسیم به هفت ممبر بوده که با توجه به وجود میکروفسیلهای تقریباٌ شاخص دارای سن Oligocene-Miocene می باشد. ضخامت بسیار زیاد سازند قم در نواحی جنوب فیروزکوه و گسترش آن از روستای حصاربن تا حوالی افتر (از روستاهای شمال سمنان)، این ذهنیت را زنده می کند که می توان جایگاه خاصی در ستون چینه شناسی البرز برای این سازند در نظر گرفت. تغییرات شدید حوضه رسوبی قم در حاشیه البرز، بیانگر شدت تاثیر پیش روی و پس روی های دریای قم در این ناحیه می باشد، به نحوی که رسوبات تبخیری با ضخامت زیاد طی چند مرحله در تناوب با لایه های ضخیم و گسترده آهکی این سازند قرار گرفته اند. تزلزل حوضه رسوبی قم در حاشیه جنوبی البرز مرکزی و عقب نشینی و پیش روی مکرر آن، حکایت از جنبا بودن این بخش از البرز مرکزی در دوره الیگوسن و میوسن می نماید. خصوصاٌ تغییرات شدید جانبی رخساره ای و ضخامتی این سازند در محدوده ای با فاصله کم موید حرکات تکتونیکی شدید فاز کوهزایی معادل پیره نئن می باشد. سازند قم در حوالی روستای حصاربن فیروزکوه با فاسیس آهک ماسه ای قهوه ای کمرنگ به ضخامت حداکثر 10 متر که با دگرشیبی زاویه ای روی توفهای سبز سازند کرج قرار گرفته و در تناوب با لایه های کنگلومرائی در زیر سازند هزار دره واقع می شود، رخنمون دارد و در کوه کلناب با فاسیس آهک میکرایتی به ضخامت حداقل 350 متر روی سازند قرمز زیرین L.R.F قرار گرفته است که در نهایت در تناوب لایه های کنگلومرائی سازند هزار دره در زیر این سازند واقع می شود. این سازند در اطراف کوه سفید و کوه نردبان آنچنان وسیع و گسترده می گردد که به راحتی قابل تقسیم بندی به هفت ممبر می باشد. تغییرات شدید رخساره ای سازند قم در فاصله ای نه چندان زیاد حکایت از پستی و بلندیهای ناشی از حرکات تکتونیکی دارد. در این ناحیه سازند قم بر روی رسوبات قرمز رنگ سازند قرمز زیرین L.R.F قرا گرفته. که با تناوبی از لایه های آهکی میکرایتی با مارن خاکستری کمرنگ شروع می گردد و مرتباٌ این شروع با رسوبات وسیع تبخیری با ضخامت و گسترش قابل ملاحظه ای از رسوبات گچی در زیر رسوبات سازند قرمز فوقانی واقع می شود.لیتولوژی سازند قم در بهترین مقطع آن در البرز مرکزی به شرح ذیل می باشد،(در کوه نردبان)
بخش 1: این بخش شامل تناوب لایه های ضخیم آهک ماسه ای قهوه ای کمرنگ با مارن خاکستری تا سبزکمرنگ می باشد.
در بخش مذکور میکروفسیل Miogypsina basraehsis وجود داشته که مشخص کننده گسترش سازند قم در آشکوبهای آکیتانین- بوردیگالین در این ناحیه از البرز مرکزی می باشد. با توجه به وجود ماکروفسیل های شبیه Scutella در این بخش از سازند قم (فسیل مذکور به طور کامل دیده نشد) میتوان آن را معادل بخشa در مقطع تیب در نظر گرفت. ولی میکروفسیل میوژیپسینا بیشتر آن را به بخش b مقطع تیپ نسبت می دهد.
بخش 2: شامل لایه های تبخیری گچ و نمک و مارنهای قرمز مایل به قهوه ای می باشد.
بخش 3: شامل تناوب لایه های آهک و مارن خاکستری رنگ با ضخامت زیاد، که در مقاطع میکروسکوپی آهکهای مذکور، خرده های بریوزوآها و میکروفسیل Eulepidina وجود دارند. این بخش قابل تطبیق با بخش c مقطع تیپ بوده ولی دارای زیر بخشهایی مثل c1,c2,c3 نمی باشد.
بخش 4: شامل لایه های ضخیم گچ سفید رنگ با ضخامت زیاد. این بخش با بخش d مقطع تیپ کاملاٌ تطبیق دارد.
بخش 5: تناوب لایه های آهک قهوه ای کمرنگ با مارن خاکستری مایل به سبز که در آن میکروفسیلهای Archaias operculiniformis و Peneroplis thomasi دیده می شوند.
بخش 6- شامل تناوب لایه های مارن خاکستری و قرمز رنگ با لایه های نازک آهک ماسه ای قهوه ای رنگ و لایه های ماسه سنگی قرمز کمرنگ همراه با لایه های گچ می باشند.
بخش 7- این بخش دارای گسترش وسیع لایه های ضخیم گچ می باشد. که در زیر رسوبات قرمز رنگ U.R.F سازند قرمز فوقانی قرار می گیرد.
در مناطق همجوار مانند کوه کلناب کوه اوشتم چال و کوه لت پشت، که هیچکدام از بخش های ذکر شده در فوق قابل تفکیک نمی باشند صرفاٌ تناوب آهک و مارن گسترش داشته که با توجه به میکروفسیلهای موجود در آهکها می توان آنها را معادل آهکهای f در مقطع تیپ درنظر گرفت.میکروفسیلهای Neoalveolina sp, Peneroplis evolutus
این حالت دلالت بر وجود مناطق بلند در حوضه رسوبی نموده که صرفاٌ در یک مرحله می توانسته است در زیر آب قرار گیرند. حال آنکه در فاصله ای نه چندان دور مناطق پست با وسعت بسیار زیاد وجود داشته که مرتباٌ تحت تاثیر پیش روی و پس روی دریا قرار می گرفته اند.
با توجه به مطالب فوق، حضور گسترده و کامل دریای قم در بخش وسیعی از البرز مرکزی محرز می باشد. که می توان جایگاه خاصی برای آن در چینه شناسی البرز (حداقل البرز مرکزی) در نظر گرفت.
بخش 1: این بخش شامل تناوب لایه های ضخیم آهک ماسه ای قهوه ای کمرنگ با مارن خاکستری تا سبزکمرنگ می باشد.
در بخش مذکور میکروفسیل Miogypsina basraehsis وجود داشته که مشخص کننده گسترش سازند قم در آشکوبهای آکیتانین- بوردیگالین در این ناحیه از البرز مرکزی می باشد. با توجه به وجود ماکروفسیل های شبیه Scutella در این بخش از سازند قم (فسیل مذکور به طور کامل دیده نشد) میتوان آن را معادل بخشa در مقطع تیب در نظر گرفت. ولی میکروفسیل میوژیپسینا بیشتر آن را به بخش b مقطع تیپ نسبت می دهد.
بخش 2: شامل لایه های تبخیری گچ و نمک و مارنهای قرمز مایل به قهوه ای می باشد.
بخش 3: شامل تناوب لایه های آهک و مارن خاکستری رنگ با ضخامت زیاد، که در مقاطع میکروسکوپی آهکهای مذکور، خرده های بریوزوآها و میکروفسیل Eulepidina وجود دارند. این بخش قابل تطبیق با بخش c مقطع تیپ بوده ولی دارای زیر بخشهایی مثل c1,c2,c3 نمی باشد.
بخش 4: شامل لایه های ضخیم گچ سفید رنگ با ضخامت زیاد. این بخش با بخش d مقطع تیپ کاملاٌ تطبیق دارد.
بخش 5: تناوب لایه های آهک قهوه ای کمرنگ با مارن خاکستری مایل به سبز که در آن میکروفسیلهای Archaias operculiniformis و Peneroplis thomasi دیده می شوند.
بخش 6- شامل تناوب لایه های مارن خاکستری و قرمز رنگ با لایه های نازک آهک ماسه ای قهوه ای رنگ و لایه های ماسه سنگی قرمز کمرنگ همراه با لایه های گچ می باشند.
بخش 7- این بخش دارای گسترش وسیع لایه های ضخیم گچ می باشد. که در زیر رسوبات قرمز رنگ U.R.F سازند قرمز فوقانی قرار می گیرد.
در مناطق همجوار مانند کوه کلناب کوه اوشتم چال و کوه لت پشت، که هیچکدام از بخش های ذکر شده در فوق قابل تفکیک نمی باشند صرفاٌ تناوب آهک و مارن گسترش داشته که با توجه به میکروفسیلهای موجود در آهکها می توان آنها را معادل آهکهای f در مقطع تیپ درنظر گرفت.میکروفسیلهای Neoalveolina sp, Peneroplis evolutus
این حالت دلالت بر وجود مناطق بلند در حوضه رسوبی نموده که صرفاٌ در یک مرحله می توانسته است در زیر آب قرار گیرند. حال آنکه در فاصله ای نه چندان دور مناطق پست با وسعت بسیار زیاد وجود داشته که مرتباٌ تحت تاثیر پیش روی و پس روی دریا قرار می گرفته اند.
با توجه به مطالب فوق، حضور گسترده و کامل دریای قم در بخش وسیعی از البرز مرکزی محرز می باشد. که می توان جایگاه خاصی برای آن در چینه شناسی البرز (حداقل البرز مرکزی) در نظر گرفت.