کانه زائی طلای تیپ کوهزائی در منطقه سقز- سردشت: معیاری برای اکتشاف طلا در سنگ های دگرگونه شمال غرب پهنه سنندج- سیرجان
| دسته | زمین شناسی اقتصادی واکتشاف |
|---|---|
| گروه | سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور |
| مکان برگزاری | بیست و نهمین گردهمایی علوم زمین |
| نویسنده | حسینعلی تاج الدین |
| تاريخ برگزاری | ۰۲ اسفند ۱۳۸۵ |
:
منطقه سقز – سردشت، در منتهی الیه شمال غرب پهنه دگرگونه سنندج – سیرجان قرار دارد. اغلب سنگهای رخنمون یافته در منطقه، یک توالی از سنگ های آتش فشانی- رسوبی با سن پروتروزوئیک پسین؟- مزوزوئیک
می باشند که در حد رخساره شیست سبز دگرگون شده اند. این منطقه به لحاظ اکتشاف چند رخداد کانه زائی طلا در سالیان اخیر، به عنوان یکی از مناطق طلادار کشور، از اهمیت اکتشافی ویژه ای برخوردار شده است.
می باشند که در حد رخساره شیست سبز دگرگون شده اند. این منطقه به لحاظ اکتشاف چند رخداد کانه زائی طلا در سالیان اخیر، به عنوان یکی از مناطق طلادار کشور، از اهمیت اکتشافی ویژه ای برخوردار شده است.
معرفی و اکتشاف رخدادهای کانه زائی طلا( قلقله، کرویان، قبقلوجه، حمزه قرنین، میرگه نقشینه –
شیخ چوپان، زاوه کوه و باریکا) در این بخش از پهنه سنندج- سیرجان، با انجام عملیات اکتشافات ژئوشیمیائی ناحیه ای در ورقه های سقز و آلوت آغاز گردید و در در طی مراحل مختلف اکتشافات سیستماتیک، محل دقیق
هر یک از رخدادها مشخص شد.
شیخ چوپان، زاوه کوه و باریکا) در این بخش از پهنه سنندج- سیرجان، با انجام عملیات اکتشافات ژئوشیمیائی ناحیه ای در ورقه های سقز و آلوت آغاز گردید و در در طی مراحل مختلف اکتشافات سیستماتیک، محل دقیق
هر یک از رخدادها مشخص شد.
اغلب رخدادهای طلای اکتشاف شده در این منطقه( باستثنای باریکا)، ویژگی ها و مشخصات کانسارهای طلای کوهزائی را نشان می دهند و موقعیت آنها توسط پهنه های برشی دگرسان شده، که توالى های آتشفشانى – رسوبى دگرگون شده میزبان را قطع نموده اند، کنترل می گردد. کانی سازی طلا در پهنه های برشی بصورت رگچه های سیلیسی موازی با برگوارگی (شکل پذیر) و/یا قطع کننده آنها(شکنا) رخ داده است.
با توجه به موقعیت خاص تکتونیکى و حضور کانه زائى طلاى تیپ کوهزائى در منطقه سقز- سردشت، گستره سنگ هاى دگرگونى واقع در بخش شمال غربى زون سنندج – سیرجان، استعداد ویژه ای براى میزبانى کانه زائى طلاى تیپ کوهزائی داراست، از اینرو می باید به اکتشاف این نوع از کانسارها در گستره سنگ های دگرگون شده منطقه مذکور توجه خاصی مبذول داشت.
وازگان کلیدی: طلای کوهزائی، پهنه های برشی، اکتشاف طلا، منطقه سقز- سردشت، پهنه سنندج - سیرجان
ABSTRACT:
Orogenic gold mineralization in Saqqez- Sardasht area:
Criteria for gold exploration in metamorphic rocks, Northwest of
Sanandaj – Sirjan Zone
Sanandaj – Sirjan Zone
Saqqez- Sardasht area is located in the northwestern of Sanandaj – Sirjan metamorphic zone, west of Iran. Main lithological units of this area, includes Late Proterozoic? - Mesozoic volcano – sedimentary rocks which were metamorphosed in green schist facies.
Saqqez- Sardasht is an important area, because the new gold occurrences which were recently explored by GSI.
Numerous gold occurrences (exclusive of Barika) were controlled by altered shear zones which intersected metamorphosed volcano- sedimentary rocks.
With respect to special tectonic setting and occurrence of several orogenic gold mineralization in the metamorphosed host rocks terrains of the Saqqez- Sardasht area, which are located in the northwest part of the Sanandaj- Sirjan zone, there are good potential for orogenic gold mineralization, therefore special attention should be done for exploration of these type of gold mineralization in the metamorphosed terrains of the above- mentioned district.
Key Words: Orogenic gold mineralization, shear zones, gold exploration, Saggez- Sardasht area, Sanandaj- Sirjan zone
کانه زائی طلای تیپ کوهزائی در منطقه سقز- سردشت: معیاری برای اکتشاف طلا در سنگ های دگرگونه شمال غرب پهنه سنندج- سیرجان
ی ◊◊◊◊◊◊◊
حسینعلی تاج الدین- سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور، کارشناس گروه اکتشافات فلزی
محمد جواد شمسا- سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور، مدیر خدمات اکتشاف، مجری طرح اکتشاف طلا
ناصر عابدیان- سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور، معاون اکتشافات معدنی
محمود غضنفری- سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور، مجری فنی طرح اکتشاف طلا
چکیده :
منطقه سقز – سردشت، در منتهی الیه شمال غرب پهنه دگرگونه سنندج – سیرجان قرار دارد. اغلب سنگهای رخنمون یافته در منطقه، یک توالی از سنگ های آتش فشانی- رسوبی با سن پروتروزوئیک پسین؟- مزوزوئیک
می باشند که در حد رخساره شیست سبز دگرگون شده اند. این منطقه به لحاظ اکتشاف چند رخداد کانه زائی طلا در سالیان اخیر، به عنوان یکی از مناطق طلادار کشور، از اهمیت اکتشافی ویژه ای برخوردار شده است.
می باشند که در حد رخساره شیست سبز دگرگون شده اند. این منطقه به لحاظ اکتشاف چند رخداد کانه زائی طلا در سالیان اخیر، به عنوان یکی از مناطق طلادار کشور، از اهمیت اکتشافی ویژه ای برخوردار شده است.
معرفی و اکتشاف رخدادهای کانه زائی طلا( قلقله، کرویان، قبقلوجه، حمزه قرنین، میرگه نقشینه –
شیخ چوپان، زاوه کوه و باریکا) در این بخش از پهنه سنندج- سیرجان، با انجام عملیات اکتشافات ژئوشیمیائی ناحیه ای در ورقه های سقز و آلوت آغاز گردید و در در طی مراحل مختلف اکتشافات سیستماتیک، محل دقیق
هر یک از رخدادها مشخص شد.
شیخ چوپان، زاوه کوه و باریکا) در این بخش از پهنه سنندج- سیرجان، با انجام عملیات اکتشافات ژئوشیمیائی ناحیه ای در ورقه های سقز و آلوت آغاز گردید و در در طی مراحل مختلف اکتشافات سیستماتیک، محل دقیق
هر یک از رخدادها مشخص شد.
اغلب رخدادهای طلای اکتشاف شده در این منطقه( باستثنای باریکا)، ویژگی ها و مشخصات کانسارهای طلای کوهزائی را نشان می دهند و موقعیت آنها توسط پهنه های برشی دگرسان شده، که توالی های آتشفشانی – رسوبی دگرگون شده میزبان را قطع نموده اند، کنترل می گردد. کانی سازی طلا در پهنه های برشی بصورت رگچه های سیلیسی موازی با برگوارگی (شکل پذیر) و/یا قطع کننده آنها(شکنا) رخ داده است.
با توجه به موقعیت خاص تکتونیکی و حضور کانه زائی طلای تیپ کوهزائی در منطقه سقز- سردشت، گستره سنگ های دگرگونی واقع در بخش شمال غربی زون سنندج – سیرجان، استعداد ویژه ای برای میزبانی کانه زائی طلای تیپ کوهزائی داراست، از اینرو می باید به اکتشاف این نوع از کانسارها در گستره سنگ های دگرگون شده منطقه مذکور توجه خاصی مبذول داشت.
وازگان کلیدی: طلای کوهزائی، پهنه های برشی، اکتشاف طلا، منطقه سقز- سردشت، پهنه سنندج - سیرجان
ABSTRACT:
Orogenic gold mineralization in Saqqez- Sardasht area:
Criteria for gold exploration in metamorphic rocks, Northwest of
Sanandaj – Sirjan Zone
Sanandaj – Sirjan Zone
Saqqez- Sardasht area is located in the northwestern of Sanandaj – Sirjan metamorphic zone, west of Iran. Main lithological units of this area, includes Late Proterozoic? - Mesozoic volcano – sedimentary rocks which were metamorphosed in green schist facies.
Saqqez- Sardasht is an important area, because the new gold occurrences which were recently explored by GSI.
Numerous gold occurrences (exclusive of Barika) were controlled by altered shear zones which intersected metamorphosed volcano- sedimentary rocks.
With respect to special tectonic setting and occurrence of several orogenic gold mineralization in the metamorphosed host rocks terrains of the Saqqez- Sardasht area, which are located in the northwest part of the Sanandaj- Sirjan zone, there are good potential for orogenic gold mineralization, therefore special attention should be done for exploration of these type of gold mineralization in the metamorphosed terrains of the above- mentioned district.
Key Words: Orogenic gold mineralization, shear zones, gold exploration, Saggez- Sardasht area, Sanandaj- Sirjan zone
ی ◊◊◊◊◊◊◊
مقدمه:
منطقه سقز – سردشت، در منتهی الیه شمال غرب پهنه دگرگونه – ماگمائی سنندج - سیرجان قرار داشته و بخش هائی از دو ورقه سقز و آلوت ( در استان های کردستان و آذربایجان غربی) را دربرمی گیرد.
این منطقه به لحاظ موقعیت خاص زمین شناسی و حضور چند رخداد کانه زائی طلا، که در سالهای اخیر توسط سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور اکتشاف و معرفی گردیده، به عنوان یکی از مناطق طلادار کشور، از اهمیت اکتشافی خاصی برخوردار شده است.
پیشینه اکتشاف طلا در این بخش از پهنه سنندج- سیرجان، به عملیات اکتشافات ژئوشیمیائی ناحیه ای در ورقه های سقز( شمسا،م. 1377) و آلوت ( حسنی پاک،ع. ا. 1378) باز می گردد. ادامه مراحل اکتشافات سیستماتیک ژئوشیمیائی در فاز پی جوئی این دو ورقه، به اکتشاف و
معرفی رخدادهای طلای قلقله، قبقلوجه، کرویان، قبقلوجه و حمزه قرنین ( در ورقه سقز) و
میرگه نقشینه- شیخ چوپان، زاوه کوه و باریکا ( در ورقه آلوت) منجر گردید.
معرفی رخدادهای طلای قلقله، قبقلوجه، کرویان، قبقلوجه و حمزه قرنین ( در ورقه سقز) و
میرگه نقشینه- شیخ چوپان، زاوه کوه و باریکا ( در ورقه آلوت) منجر گردید.
در این مقاله، ابتدا پیشینه و سابقه اکتشاف طلا در منطقه سقز- سردشت را بررسی و سپس با توجه به مطالعات انجام شده ( شمسا و همکاران، 1377.، حسنی پاک،ع .ا. 1378و 1383.، محجل،م، 1380و 1383.، حیدری، س. م، 1383.، علی یاری،ف، 1385و یارمحمدی، ع، 1385)، ویژگیهای تیپ کانه زائی طلا را که تیپ کوهزائی است، معرفی نموده و در نهایت با توجه به زمین شناسی و
کانی سازی تعدادی از رخدادهای طلای شناخته شده در این منطقه، ملاحظاتی را درباره اکتشاف طلا در گستره سنگ های دگرگون شده شمال غرب پهنه سنندج – سیرجان پیشنهاد می نمائیم.
کانی سازی تعدادی از رخدادهای طلای شناخته شده در این منطقه، ملاحظاتی را درباره اکتشاف طلا در گستره سنگ های دگرگون شده شمال غرب پهنه سنندج – سیرجان پیشنهاد می نمائیم.
◊◊◊◊◊◊◊
بحث:
عمده سنگ های رخنمون یافته در منطقه سقز- سردشت، یک توالی از سنگ های
آتشفشانی – رسوبی با سن پروتروزوئیک پسین ؟ تا مزوزوئیک و سنگ های نفوذی همراه آنها
می باشند که در رخساره شیست سبز دگرگون شده اند.
آتشفشانی – رسوبی با سن پروتروزوئیک پسین ؟ تا مزوزوئیک و سنگ های نفوذی همراه آنها
می باشند که در رخساره شیست سبز دگرگون شده اند.
پیشینه اکتشاف طلا در این بخش از پهنه سنندج- سیرجان، به عملیات اکتشافات ژئوشیمیائی ناحیه ای در ورقه های 1:100000 سقز( شمسا،م. 1377) و آلوت ( حسنی پاک،ع.ا. 1378)
باز می گردد که در قالب پروژه های اکتشافی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور به اجرا درآمده است.
باز می گردد که در قالب پروژه های اکتشافی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور به اجرا درآمده است.
در سال 1377، ورقه سقز در مقیاس 1:100000، مورد مطالعات آبراهه ای و کانی سنگین
قرار گرفت. مطالعات ژئوشیمیائی انجام گرفته به معرفی محدوده ای به وسعت 200 کیلومتر مربع
(در منتهی الیه جنوب غرب ورقه) به عنوان محدوده امیدبخش منجرگردید که ادامه پی جوئی و اکتشافات در سالهای بعد به شناسائی و معرفی کانی سازی طلا در مناطق کرویان، قبقلوجه، قلقله و حمزه قرنین منجر شد.
قرار گرفت. مطالعات ژئوشیمیائی انجام گرفته به معرفی محدوده ای به وسعت 200 کیلومتر مربع
(در منتهی الیه جنوب غرب ورقه) به عنوان محدوده امیدبخش منجرگردید که ادامه پی جوئی و اکتشافات در سالهای بعد به شناسائی و معرفی کانی سازی طلا در مناطق کرویان، قبقلوجه، قلقله و حمزه قرنین منجر شد.
با توجه به امیدبخش بودن نتایج اکتشافات انجام شده در مناطق طلادار شناسائی شده در ورقه سقز، مطالعات اکتشافی شامل تهیه نقشه های زمین شناسی – معدنی بزرگ مقیاس، نمونه برداری لیتوژئوشیمیائی، حفر ترانشه ها و گمانه های اکتشافی در این مناطق، توسط سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور ( طرح اکتشاف طلا) انجام و در حاضر نیز ادامه دارد.
مطالعات ژئوشیمیائی در محدوده ورقه 1:100000 آلوت در سال 1378، توسط شرکت توسعه
علوم زمین ( حسنی پاک،ع. ا) انجام پذیرفت. نتیجه این مطالعات به اکتشاف آنومالی های درجه اول طلا در نواحی میرگه نقشینه – شیخ چوان، باریکا، زواه کوه، ابراهیم حصار، شمولا، سوتو، سردکوهستان و قوزلوی پائین – چهار گاه منجر شد.
علوم زمین ( حسنی پاک،ع. ا) انجام پذیرفت. نتیجه این مطالعات به اکتشاف آنومالی های درجه اول طلا در نواحی میرگه نقشینه – شیخ چوان، باریکا، زواه کوه، ابراهیم حصار، شمولا، سوتو، سردکوهستان و قوزلوی پائین – چهار گاه منجر شد.
باتوجه به نتایج این مرحله از اکتشافات، محدوده ای نواری شکل به وسعت 210 کیلومتر مربع ، که نواحی آنومالی های درجه یک طلای معرفی شده در فاز اکتشافات ژئوشیمیائی ناحیه ای را در بر میگیرد، جهت ادامه اکتشافات در فاز پی جوئی پیشنهاد شد. بر اساس نتایج مطالعات انجام شده در این مرحله از اکتشافات، نقشه های زمین شناسی در مقیاس 1:20000( برای کل محدوده) و 1:5000 ( برای بخش هائی از محدوده که پتانسیل بالاتری از طلا را نشان داه اند) تهیه گردید و حدود 5000 نمونه لیتوژئوشیمیائی ، جهت آنالیز طلا و تعداد دیگری از عناصر برداشت شد. نتایج این مرحله از اکتشافات حاکی از آن است که محدوده های میرگه نقشینه – شیخ چوپان، زاوه کوه و باریکا
از پتانسیل بالائی برای طلا برخوردار بوده و جهت ادامه اکتشافات پیشنهاد گردید
( حسنی پاک، ع. ا.، 1383).
از پتانسیل بالائی برای طلا برخوردار بوده و جهت ادامه اکتشافات پیشنهاد گردید
( حسنی پاک، ع. ا.، 1383).
همچنین بر روی برخی از رخدادهای طلادار منطقه سقز – سردشت، تحقیقات دانشگاهی در قالب پایان نامه های کارشناسی ارشد انجام گرفته است که از آن جمله می توان به مطالعات انجام شده در رخدادهای طلای کرویان( حیدری، س. م.، 1381)، قلقله و قبقلوجه( علی یاری، ف.، 1385) در ورقه سقز و رخداد طلای باریکا ( یارمحمدی،ع.، 1385 ) در ورقه آلوت اشاره نمود.
مطالعات انجام شده بر روی رخدادهای طلادار کرویان، قلقله و قبقلوجه در ورقه سقز( محجل،م و
شمسا ،م. 1380، حیدری، س. م.، 1381، محجل،م.، 1383 و علی یاری، ف.، 1385) و رخدادهای طلادار میرگه نقشینه – شیخ چوپان و زاوه کوه در ورقه آلوت ( حسنی پاک،ع. ا.، 1378 و 1383 و محجل، م.، 1383) بر این مسئله دلالت دارند که تمامی این رخدادها از نوع کانی سازی طلای مرتبط با پهنه های برشی هستند که در سنگ های دگرگون شده با سن فانروزوئیک جای گرفته اند. رخداد طلای باریکا ( در ورقه آلوت) یک استثناء بوده و خاستگاه آن با کانی سازی سولفید توده ای غی از طلا با میزبان ولکانیکی مطابقت دارد. این کانسار بعد از تشکیل متحمل دگرگونی و دگرشکلی شده است ( یارمحمدی. ع.، 1384و 1385).
شمسا ،م. 1380، حیدری، س. م.، 1381، محجل،م.، 1383 و علی یاری، ف.، 1385) و رخدادهای طلادار میرگه نقشینه – شیخ چوپان و زاوه کوه در ورقه آلوت ( حسنی پاک،ع. ا.، 1378 و 1383 و محجل، م.، 1383) بر این مسئله دلالت دارند که تمامی این رخدادها از نوع کانی سازی طلای مرتبط با پهنه های برشی هستند که در سنگ های دگرگون شده با سن فانروزوئیک جای گرفته اند. رخداد طلای باریکا ( در ورقه آلوت) یک استثناء بوده و خاستگاه آن با کانی سازی سولفید توده ای غی از طلا با میزبان ولکانیکی مطابقت دارد. این کانسار بعد از تشکیل متحمل دگرگونی و دگرشکلی شده است ( یارمحمدی. ع.، 1384و 1385).
امروزه کانسارهای طلای مرتبط با پهنه های برشی در رده کانسارهای طلای تیپ کوهزائی (Orogenic gold deposits)قرار می گیرند(Dube, B & Gosselin, P,2006). کانسارهای طلای کوهزائی قبلا به نام های کانسارهای طلای مزوترمال، طلای رگه ای(Lode gold)) و طلای تنها (Gold only) نیز نامیده می شدند. در سال 1998، به علت وجود ارتباط نزدیک و قطعی این کانسارها با فرایندهای کوهزائی Groves و همکاران، واژه طلای تیپ کوهزائی را برای این کانسارها برگزیدند( شکل 1).
تا کنون در دنیا چندین کانسار غول آسا ( با ذخیره بیش از 500 تن طلا) و تعداد زیادی کانسارهای با ذخیره بیش از 100 تن طلا( World class) از تیپ کانسارهای طلای کوهزائی شناخته شد اند (Goldfarb,R. J et al., 2003). تمرکز طلا در ایندسته از کانسارها در طی فرایندهای دگرشکلی فشارشی در حواشی صفحات همگرا در کوهزائی های افزایشی ( برخورد صفحات اقیانوسی –
قاره ای) و کوهزائی های برخوردی ( برخورد صفحات قاره ای – قاره ای) صورت می گیرد. موقعیت این کانسارها اغلب به توسط پهنه های برشی که سنگ های میزبان دگرگون شده در رخسار شیست سبز و بطور محلی تا رخساره آمفیبولیت (در سنگ های مافیک) را قطع کرده اند، کنترل
می گردد(Dube, B & Gosselin, P,2006).
تا کنون در دنیا چندین کانسار غول آسا ( با ذخیره بیش از 500 تن طلا) و تعداد زیادی کانسارهای با ذخیره بیش از 100 تن طلا( World class) از تیپ کانسارهای طلای کوهزائی شناخته شد اند (Goldfarb,R. J et al., 2003). تمرکز طلا در ایندسته از کانسارها در طی فرایندهای دگرشکلی فشارشی در حواشی صفحات همگرا در کوهزائی های افزایشی ( برخورد صفحات اقیانوسی –
قاره ای) و کوهزائی های برخوردی ( برخورد صفحات قاره ای – قاره ای) صورت می گیرد. موقعیت این کانسارها اغلب به توسط پهنه های برشی که سنگ های میزبان دگرگون شده در رخسار شیست سبز و بطور محلی تا رخساره آمفیبولیت (در سنگ های مافیک) را قطع کرده اند، کنترل
می گردد(Dube, B & Gosselin, P,2006).
کانسارهای طلای کوهزائی در کمربندهای دگرگونی با سن آرکئن میانی تا ترشیری تشکیل
شده اند، از اینرو یکی از خاستگا ها و محیط های زمین شناسی مناسب برای تشکیل ایندسته از کانسارها ، کمربندهای دگرگون شده حاشیه فعال قاره ای با سن فانروزوئیک، مانند پهنه دگرگونه سنندج – سیرجان( شیخ الاسلامی، 1381) ، می باشد( شکل 2). امروزه این کمربندها تعداد زیادی از کانسارهای غول آسا و کانسارهای با ذخیره بیش از 100 تن طلا را دربرداشته و بخش مهمی از تولید طلای جهانی را به خود اختصاص داده اند. اکثر کانسارهای طلای کوهزائی با سن فانروزوئیک در سنگ هائی قرار دارند که دگرگونی در حد رخساره شیست سبز را تحمل کرده اند. سنگ میزبان کانسارهای طلای فانروزوئیک اساسا توالی های سنگ های رسوبی دریائی توربیدایتی به ضخامت چندین کیلومتر می باشد که در زمان قبل از برخورد بر روی حواشی قاره ای و / یا گودال کمانی انباشته شده اند. این سکانس معمولا با توالی های ولکانوژنیک حدواسط تا مافیک همراه می باشند و به علت مشخصات پسامیتی تا پیلیتی سنگ ها، این سیستم های کوهزائی به عنوان " کمربندهای اسلیت" نیز نامید شده اند(Bierlein, F., 2001). در داخل این رژیم های افزایشی، گرادیان حرارتی افزایش یافته و حجم زیادی از سیال تشکیل می شود که بعد از شستسوی طلا از سنگ های منشاء زیرین، در گسل ها و تله های ساختاری واقع در زون انتقالی شکنا(brittle) - شکل پذیر (ductile)بدام
می افتند. موقعیت این کانسارها اغلب بتوسط پهنه های برشی(shear zones) کنترل گردیده و اغلب بصورت شبکه پیچیده ای از رگه و رگچه های طلادار، که همروند با برگوارگی بوده و یا آنها را
قطع کرده اند، تظاهر می یابند. دگرسانی شاخص این دسته از کانسارها، دگرسانی کربناتی، سیلیسی، سریسیتی، کلریتی، تورمالینی و آلبیتی می باشد. در این تیپ از کانسارها،
کانی شناسی نسبتا ساده و اساسا از کوارتز تشکیل شده است. کانیهای سولفیدی بطور شاخص کمتر از 10 درصد کانسنگ را تشکیل می دهند. معمولی ترین کانیهای سولفیدی در تمامی
رگه های کانه دار از نوع پیریت، آرسنوپیریت بهمراه مقادیر کمی پیروتیت، گالن، کالکوپیریت، اسفالریت و مولیبدنیت است. طلا در این نوع کانسارها بصورت آزاد یافت می شود(Bierlein, F., 2000).
شده اند، از اینرو یکی از خاستگا ها و محیط های زمین شناسی مناسب برای تشکیل ایندسته از کانسارها ، کمربندهای دگرگون شده حاشیه فعال قاره ای با سن فانروزوئیک، مانند پهنه دگرگونه سنندج – سیرجان( شیخ الاسلامی، 1381) ، می باشد( شکل 2). امروزه این کمربندها تعداد زیادی از کانسارهای غول آسا و کانسارهای با ذخیره بیش از 100 تن طلا را دربرداشته و بخش مهمی از تولید طلای جهانی را به خود اختصاص داده اند. اکثر کانسارهای طلای کوهزائی با سن فانروزوئیک در سنگ هائی قرار دارند که دگرگونی در حد رخساره شیست سبز را تحمل کرده اند. سنگ میزبان کانسارهای طلای فانروزوئیک اساسا توالی های سنگ های رسوبی دریائی توربیدایتی به ضخامت چندین کیلومتر می باشد که در زمان قبل از برخورد بر روی حواشی قاره ای و / یا گودال کمانی انباشته شده اند. این سکانس معمولا با توالی های ولکانوژنیک حدواسط تا مافیک همراه می باشند و به علت مشخصات پسامیتی تا پیلیتی سنگ ها، این سیستم های کوهزائی به عنوان " کمربندهای اسلیت" نیز نامید شده اند(Bierlein, F., 2001). در داخل این رژیم های افزایشی، گرادیان حرارتی افزایش یافته و حجم زیادی از سیال تشکیل می شود که بعد از شستسوی طلا از سنگ های منشاء زیرین، در گسل ها و تله های ساختاری واقع در زون انتقالی شکنا(brittle) - شکل پذیر (ductile)بدام
می افتند. موقعیت این کانسارها اغلب بتوسط پهنه های برشی(shear zones) کنترل گردیده و اغلب بصورت شبکه پیچیده ای از رگه و رگچه های طلادار، که همروند با برگوارگی بوده و یا آنها را
قطع کرده اند، تظاهر می یابند. دگرسانی شاخص این دسته از کانسارها، دگرسانی کربناتی، سیلیسی، سریسیتی، کلریتی، تورمالینی و آلبیتی می باشد. در این تیپ از کانسارها،
کانی شناسی نسبتا ساده و اساسا از کوارتز تشکیل شده است. کانیهای سولفیدی بطور شاخص کمتر از 10 درصد کانسنگ را تشکیل می دهند. معمولی ترین کانیهای سولفیدی در تمامی
رگه های کانه دار از نوع پیریت، آرسنوپیریت بهمراه مقادیر کمی پیروتیت، گالن، کالکوپیریت، اسفالریت و مولیبدنیت است. طلا در این نوع کانسارها بصورت آزاد یافت می شود(Bierlein, F., 2000).
بر اساس مطالعات قبلی( حسنی پاک، ع. ا.، 1378و 1383، حیدری، س. م.، 1381، محجل ،م و شمسا،م.، 1380 ، محجل،م.، 1383 و علی یاری، ف.، 1385)، موقعیت کلیه رخدادهای طلادار منطقه سقز – سردشت ( بجز باریکا)، توسط پهنه های برشی قطع کننده سنگ های دگرگونی میزبان ( متاولکانیک، اسلیت، فیلیت، شیست) کنترل گردیده است. این رخدادها از نظر مشخصات و
کنترل کننده های زمین شناسی و کانی سازی با شاخصه های شناخته شده برای کانسارهای
طلای کوهزائی، بویژه در کمربندهای فانروزوئیک، تطابق کاملی را نشان می دهند. چنین شباهت و تطابقی برای کانسار طلای موته در مرکز زون سنندج – سیرجان ( رشیدنژاد عمران، ن.، 1381) و
رخداد طلای زرترشت در جنوب شرق زون سنندج – سیرجان ( راستگو مقدم، غ.، 1382) نیز
شناخته شده است.
کنترل کننده های زمین شناسی و کانی سازی با شاخصه های شناخته شده برای کانسارهای
طلای کوهزائی، بویژه در کمربندهای فانروزوئیک، تطابق کاملی را نشان می دهند. چنین شباهت و تطابقی برای کانسار طلای موته در مرکز زون سنندج – سیرجان ( رشیدنژاد عمران، ن.، 1381) و
رخداد طلای زرترشت در جنوب شرق زون سنندج – سیرجان ( راستگو مقدم، غ.، 1382) نیز
شناخته شده است.
این رخدادها در بخشی از پهنه دگرگونه سنندج – سیرجان،که منطبق با موقعیت رسوبات
بهم افزاینده در حاشیه فعال قاره ای (accretion prism) است، واقع شده اند. سنگ میزبان این رخدادها، واحدهای آتشفشانی – رسوبی دگرگونه بوده و موقعیت کانی سازی توسط پهنه های برشی شکل پذیر تا شکنا کنترل گردیده است.
بهم افزاینده در حاشیه فعال قاره ای (accretion prism) است، واقع شده اند. سنگ میزبان این رخدادها، واحدهای آتشفشانی – رسوبی دگرگونه بوده و موقعیت کانی سازی توسط پهنه های برشی شکل پذیر تا شکنا کنترل گردیده است.
کانه زائی طلا در رخداد طلا دار کرویان، در راستای پهنه ای دگرشکل و دگرسان شده بطول 5/2 کیلومتر و پهنای متوسط 60 متر گسترش دارد. در این پهنه، کانه زائی طلا در مرحله دگرشکلی
شکل پذیر(ductile) که در آن رگچه های سیلیسی کانه دار بصورت عدسی های موازی با برگوارگی گسترش دارند، رخ داده است. مقدار طلا در نمونه های برداشت شده از ترانشه های حفر شده بر روی این پهنه از 1/0 تا 7/17 گرم در تن متغییر بوده است.
شکل پذیر(ductile) که در آن رگچه های سیلیسی کانه دار بصورت عدسی های موازی با برگوارگی گسترش دارند، رخ داده است. مقدار طلا در نمونه های برداشت شده از ترانشه های حفر شده بر روی این پهنه از 1/0 تا 7/17 گرم در تن متغییر بوده است.
کانه زائی طلا در رخداد طلای قلقله، در یک پهنه برشی دگرسان شده به طول 2 کیلومتر و پهنای 40 تا 100 متر گسترش دارد. در این پهنه، کانه زائی طلا در دو مرحله رخ داده است. مرحله اول
کانه زائی در طی دگرشکلی شکل پذیر و در امتداد برگوارگی ها و کانه زائی مرحله دوم با دگرشکلی شکنا و احتمالا در طی تغییر از دگرشکلی شکل پذیر به شکنا رخ داده است. در این رخداد، عیارهای بالاتر طلا با رگچه های سیلیسی و سولفیدی قطع کننده برگوارگی ها، که در مرحله دگرشکلی شکنا تشکیل شده اند، در ارتباط است. حداکثر مقدار طلا در این رخداد، 32 گرم در تن اندازه گیری
شده است.
کانه زائی در طی دگرشکلی شکل پذیر و در امتداد برگوارگی ها و کانه زائی مرحله دوم با دگرشکلی شکنا و احتمالا در طی تغییر از دگرشکلی شکل پذیر به شکنا رخ داده است. در این رخداد، عیارهای بالاتر طلا با رگچه های سیلیسی و سولفیدی قطع کننده برگوارگی ها، که در مرحله دگرشکلی شکنا تشکیل شده اند، در ارتباط است. حداکثر مقدار طلا در این رخداد، 32 گرم در تن اندازه گیری
شده است.
کانه زائی طلا در رخداد طلای قبقلوجه، مشابه رخداد طلادار قلقله، در دو مرحله
شکل پذیر( موازی با برگوارگی ) و شکنا ( قطع کننده برگوارگی ) رخ داده است. مقدار طلا در این رخداد حداکثر 5/4 گرم در تن اندازه گیری شده است.
شکل پذیر( موازی با برگوارگی ) و شکنا ( قطع کننده برگوارگی ) رخ داده است. مقدار طلا در این رخداد حداکثر 5/4 گرم در تن اندازه گیری شده است.
پهنه های برشی در این رخدادها، با انواع دگرسانی های سیلیسی، سولفیدی، سریسیتی و کربناتی همراه می باشند. در رخداد طلای قلقله، علاوه بر دگرسانیهای ذکر شده ، تورمالین و دگرسانی پتاسیک نیز مشاهده شده است( علی یاری، ف،1385). در رخدادهای طلادار ورقه سقز ( کرویان، قلقله و قبقلوجه)، طلا بصورت آزاد در رگچه های کوارتزی موازی و یا قطع کننده برگوارگی ها مشاهده شده است( حیدری، س. م، 1383 وعلی یاری، ف،1385). مقدار طلا در کانسنگ هائی که در آنها برگوارگی ها، به توسط رگچه های سیلیسی بیشتری قطع شده و فابریک شکنا نشان
می دهند، بالاتر است (Angeles C. A.2005,). مقدار سولفید در بخش های کانه دار، عمدتا کمتر از
5 درصد بوده و سولفیدها عمدتا از پیریت و در مقادیر کم از آرسنوپیریت و پیروتیت و ندرتا از کالکوپیریت، اسفالریت، مولیبدنیت و گالن تشکیل شده اند.
می دهند، بالاتر است (Angeles C. A.2005,). مقدار سولفید در بخش های کانه دار، عمدتا کمتر از
5 درصد بوده و سولفیدها عمدتا از پیریت و در مقادیر کم از آرسنوپیریت و پیروتیت و ندرتا از کالکوپیریت، اسفالریت، مولیبدنیت و گالن تشکیل شده اند.
اگر بخواهیم با توجه به دانسته های حاصل از مطالعات اکتشافی چند سال اخیر در منطقه سقز- سردشت، عملیات اکتشاف طلا را در گستره وسیع تری ادامه دهیم، می باید به دو سئوال اساسی پاسخ دهیم تا بتوانیم با هزینه کمتر و زمان کوتاهتر ، یک برنامه اکتشافی کارآمد را طراحی و اجرا نمائیم. این دو سئوال عبارتند از:
1- با چه تیپ کانی سازی سروکار داریم ( باید به دنبال چه نوع کانی سازی باشیم )؟
2- در کجا موقعیت کانی سازی را جستجو کنیم( محل پیدایش و تمرکز کانی سازی کجاست)؟
بر اساس مطالعات انجام شده در منطقه سقز- سردشت، سیستم کانه زائی غالب، از نوع طلای کوهزائی می باشد و موقعیت آنها، توسط پهنه های برشی شکل پذیر و شکنا ی قطع کننده
سنگ های آتش فشان - رسوبی منطقه، که در رخساره شیست سبز دگرگون شده اند، کنترل گردیده است. با توجه به این ملاحظات، ادامه اکتشافات در ناحیه ای بزرگتر به وسعت حدود 5000 کیلومتر، که از نظر مشخصات زمین شناسی ( سنگ شناسی، دگرگونی، ساختاری و ...) مشابه با زمین شناسی منطقه طلادار سقز- سردشت می باشد، جهت اکتشاف کانی سازی نوع طلای کوهزائی پیشنهاد می گردد. این ناحیه، کل گستره سنگ های دگرگون شده در ورقه های سقز، آلوت، مهاباد و نقده را دربرمی گیرد. گستره سنگ های دگرگونی در ناحیه مذکور با تعدادی گسل تراستی همراه است( افتخارنژاد، ج.، 1973 و عمرانی، ج.، 1382). این گسل ها در نتیجه کوتاه شدگی پوسته در نتیجه رژیم فشارشی صفحه اقیانوسی بر رسوبات توربیدایتی حاشیه قاره ای تشکیل شده اند. چنین ساختارهائی، مؤید شرائط تکتونیکی مناسب برای تشکیل کانسارهای طلای تیپ کوهزائی در گستره سنگ های متامورفیک ناحیه شمال غرب پهنه سنندج – سیرجان می باشد ( شکل 2).
لازم بذکر است که پتانسیل تشکیل کانسارهای طلای نوع کوهزائی منحصر به بخش شمال غربی پهنه دگرگونه سنندج – سیرجان نبوده بلکه در بخش های مرکزی و جنوب شرقی این پهنه نیز شرائط تشکیل این نوع از کانسارها فراهم وجود داشته است که کانسار های طلای موته و چاه باغ( رشیدنژاد عمران، ن.، 1381، کوهستانی، ح.، 1383) و رخداد طلای زرترشت ( راستگو مقدم، غ.، 1382)
مثال هائی از آن می باشند.
سنگ های آتش فشان - رسوبی منطقه، که در رخساره شیست سبز دگرگون شده اند، کنترل گردیده است. با توجه به این ملاحظات، ادامه اکتشافات در ناحیه ای بزرگتر به وسعت حدود 5000 کیلومتر، که از نظر مشخصات زمین شناسی ( سنگ شناسی، دگرگونی، ساختاری و ...) مشابه با زمین شناسی منطقه طلادار سقز- سردشت می باشد، جهت اکتشاف کانی سازی نوع طلای کوهزائی پیشنهاد می گردد. این ناحیه، کل گستره سنگ های دگرگون شده در ورقه های سقز، آلوت، مهاباد و نقده را دربرمی گیرد. گستره سنگ های دگرگونی در ناحیه مذکور با تعدادی گسل تراستی همراه است( افتخارنژاد، ج.، 1973 و عمرانی، ج.، 1382). این گسل ها در نتیجه کوتاه شدگی پوسته در نتیجه رژیم فشارشی صفحه اقیانوسی بر رسوبات توربیدایتی حاشیه قاره ای تشکیل شده اند. چنین ساختارهائی، مؤید شرائط تکتونیکی مناسب برای تشکیل کانسارهای طلای تیپ کوهزائی در گستره سنگ های متامورفیک ناحیه شمال غرب پهنه سنندج – سیرجان می باشد ( شکل 2).
لازم بذکر است که پتانسیل تشکیل کانسارهای طلای نوع کوهزائی منحصر به بخش شمال غربی پهنه دگرگونه سنندج – سیرجان نبوده بلکه در بخش های مرکزی و جنوب شرقی این پهنه نیز شرائط تشکیل این نوع از کانسارها فراهم وجود داشته است که کانسار های طلای موته و چاه باغ( رشیدنژاد عمران، ن.، 1381، کوهستانی، ح.، 1383) و رخداد طلای زرترشت ( راستگو مقدم، غ.، 1382)
مثال هائی از آن می باشند.
از آنجا که یکی از مهم ترین عوامل کنترل کننده موقعیت کانی سازی طلا در منطقه، پهنه های برشی دگرسان شده و کانه داری می باشند که در مرحله خاصی از روند تکامل پهنه سنندج – سیرجان تشکیل شده اند، لذا بمنظور اکتشاف طلا در گستره سنگ های متامورفیک شمال غرب سنندج – سیرجان، لازم است با استفاده از مطالعات زمین شناسی در مقیاس محدوده معدنی(بمنظور شناخت کنترل کننده های هریک از رخدادهای طلادار موجود در منطقه سقز- سردشت) و بکارگیری سیستم های GIS و روش های ژئوفیزیکی مناسب در مقیاس ناحیه ای ، که بر اساس کنترل کننده های کانی سازی شناخته شده در مقیاس محدوده معدنی تعبیر می گردند، موقعیت ساختارهای اصلی و پهنه های برشی دگرسان شده را مشخص و عملیات اکتشافی را بر روی این ساختارها متمرکز ساخت.
نتیجه گیری:
پیشینه اکتشاف و معرفی کانی سازی های طلا در منطقه سقز – سردشت، کاملا جدید ( بدون هیچگونه آثار معدنکاری قدیمی و شدادی) بوده و به فعالیت های اکتشافی سازمان زمین شناسی کشور در چند سال اخیر باز می گردد. رخدادهای طلادار منطقه سقز- سردشت،از نظر مشخصات و کنترل کننده های زمین شناسی و کانی سازی با شاخصه های شناخته شده برای کانسارهای طلای کوهزائی تشکیل شده در کمربندهای کوهزائی فانروزوئیک، تطابق کاملی را نشان می دهند. سنگ میزبان این رخدادها، واحدهای آتش فشانی – رسوبی دگرگون شده در حد رخساره شیست سبز بوده و موقعیت کانی سازی ها توسط پهنه های برشی شکل پذیر تا شکنا کنترل گردیده است. شواهد زمین شناسی حاکی از آن است که سنگ های دگرگون شده واقع در شمال غرب پهنه سنندج – سیرجان، که بخشهائی از ورقه های سقز، آلوت، نقده و مهاباد را دربردارد، محیط مناسبی را برای میزبانی کانی سازی طلای تیپ کوزائی پیشنهاد می نماید، لذا ضروری است که اکتشاف طلای تیپ کوهزائی در گستره سنگ های دگرگون شده شمال غرب پهنه سنندج – سیرجان، مورد توجه جدی قرار گیرد.