رایودلرهای پرمین پسین (جلفین پیشین) از سازند جلفا در شمال غرب ایران
| دسته | چینه شناسی و فسیل شناسی |
|---|---|
| گروه | سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور |
| مکان برگزاری | بیست و پنجمین گردهمائی علوم زمین |
| نویسنده | سید حمید وزیری |
| تاريخ برگزاری | ۰۲ اسفند ۱۳۸۵ |
چکیده
در مطالعات حاضر پانزده گونه از رادیولرهای پرمین پسین (جلفین پیشین) برای اولین بار از گرهک ها و لایه های چرتی سازند جلفا در ناحیه جلفا، شمال غرب ایران یافت شده است. سازند جلفا در مقاطع مورد مطالعه از مارن، سنگ آهک های مارنی، لایه های چرت و سنگ آهک های چرتی تشکیل شده ا ست که در محیط کم عمق دریا ته نشست یافته اند. وجود روزن بران فراوان سن جلفین پیشین را برای این سازند معرفی می نماید. رادیولرهای یافت شده شامل گونه های Ampulla tubulata, Copiellintra fontainei, Entactinia? sp. A, Entactinia? sp. B, Entactinia? sp. C, Entactinosphaera? sp., Orbiculiforma? sp. A, Orbiculiforma? sp. B, Raciditor? sp., Spherical Radiolaria A, Spherical Radiolaria B, Spherical Radiolaria C, Ellipsoidal Radiolaria A, Ellipsoidal Radiolaria B, و Ellipsoidal Radiolaria C می باشند. این رادیولر ها قابل مقایسه با نمونه های مشابه خود در چین، تایلند، ژاپن، مالزی،فیلیپین، ترکیه، خاور دور روسیه، آمریکاشمالی و ایتالیا هستند. تمام رایولرهای یافت شده قابل مطابقت با زون های رادیولری پرمین پسین شامل زونFollicucullus bipartitus - Follicucullus charveti درجنوب شرق ناحیه Guangxi، جنوب چین، زونNeoalbaillella ornithoformis در برش Dachongling، جنوب چین، زون Follicucullus charveti – Albaillella yamakitai در جنوب غرب ژاپن و زون Neoalbaillella ornithoformis در ناحیه اورگون آمریکا هستند. این رادیولرها همچنین با زون روزن بری Codonofusiella-Reichelina به سن جلفین پیشین مطابقت دارند.
Late Permian (Early Djulfian) radiolarians from the Jolfa Formation in northwestern Iran
Seyed Hamid Vaziri
Associate Professor of Geology Department, Islamic AzadUniversity, North Tehran Branch
Abstract
In the present study fifteen species of Late Permian (Early Djulfian) radiolarians were detected from nodular and bedded cherts of the Jolfa Formation in the Jolfa area, Northwestern Iran for the first time. The Jolfa Formation in the study sections consists of marls, marly limestones, bedded cherts and cherty limestones, which were deposited in a shallow marine environment. The rich foraminifer fauna indicates an Early Djulfian age of the formation. Detected radiolarians include the Ampulla tubulata, Copiellintra fontainei, Entactinia? sp. A, Entactinia? sp. B, Entactinia? sp. C, Entactinosphaera? sp., Orbiculiforma? sp. A, Orbiculiforma? sp. B, Raciditor? sp., Spherical Radiolaria A, Spherical Radiolaria B, Spherical Radiolaria C, Ellipsoidal Radiolaria A, Ellipsoidal Radiolaria B, and Ellipsoidal Radiolaria C.These radiolarians are correlative with those ofChina, Thailand, Japan, Malaysia, Philippines, Turkey, Russian Far East, North America and Italy. All detected radiolarians can be correlated with the Late Permian radiolarian zones which include the Follicucullus bipartitus - Follicucullus charveti Zone in southeast Guangxi, South China, Neoalbaillella ornithoformis Zone in Dachongling section, South China, Follicucullus charveti – Albaillella yamakitai Zone in Southwest Japan and Neoalbaillella ornithoformis Zone in Oregon, USA. Also the detected radiolarians are correlated with the Codonofusiella-Reichelina foraminiferal Zone and the age is assigned to Early Djulfian.
رایودلرهای پرمین پسین (جلفین پیشین) از سازند جلفا در شمال غرب ایران
سید حمید وزیری
دانشیار گروه زمین شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال
چکیده
در مطالعات حاضر پانزده گونه از رادیولرهای پرمین پسین (جلفین پیشین) برای اولین بار از گرهک ها و لایه های چرتی سازند جلفا در ناحیه جلفا، شمال غرب ایران یافت شده است. سازند جلفا در مقاطع مورد مطالعه از مارن، سنگ آهک های مارنی، لایه های چرت و سنگ آهک های چرتی تشکیل شده ا ست که در محیط کم عمق دریا ته نشست یافته اند. وجود روزن بران فراوان سن جلفین پیشین را برای این سازند معرفی می نماید. رادیولرهای یافت شده شامل گونه های Ampulla tubulata, Copiellintra fontainei, Entactinia? sp. A, Entactinia? sp. B, Entactinia? sp. C, Entactinosphaera? sp., Orbiculiforma? sp. A, Orbiculiforma? sp. B, Raciditor? sp., Spherical Radiolaria A, Spherical Radiolaria B, Spherical Radiolaria C, Ellipsoidal Radiolaria A, Ellipsoidal Radiolaria B, و Ellipsoidal Radiolaria C می باشند. این رادیولر ها قابل مقایسه با نمونه های مشابه خود در چین، تایلند، ژاپن، مالزی،فیلیپین، ترکیه، خاور دور روسیه، آمریکاشمالی و ایتالیا هستند. تمام رایولرهای یافت شده قابل مطابقت با زون های رادیولری پرمین پسین شامل زونFollicucullus bipartitus - Follicucullus charveti درجنوب شرق ناحیه Guangxi، جنوب چین، زونNeoalbaillella ornithoformis در برش Dachongling، جنوب چین، زون Follicucullus charveti – Albaillella yamakitai در جنوب غرب ژاپن و زون Neoalbaillella ornithoformis در ناحیه اورگون آمریکا هستند. این رادیولرها همچنین با زون روزن بری Codonofusiella-Reichelina به سن جلفین پیشین مطابقت دارند.
Late Permian (Early Djulfian) radiolarians from the Jolfa Formation in northwestern Iran
Seyed Hamid Vaziri
Associate Professor of Geology Department, Islamic AzadUniversity, North Tehran Branch
Abstract
In the present study fifteen species of Late Permian (Early Djulfian) radiolarians were detected from nodular and bedded cherts of the Jolfa Formation in the Jolfa area, Northwestern Iran for the first time. The Jolfa Formation in the study sections consists of marls, marly limestones, bedded cherts and cherty limestones, which were deposited in a shallow marine environment. The rich foraminifer fauna indicates an Early Djulfian age of the formation. Detected radiolarians include the Ampulla tubulata, Copiellintra fontainei, Entactinia? sp. A, Entactinia? sp. B, Entactinia? sp. C, Entactinosphaera? sp., Orbiculiforma? sp. A, Orbiculiforma? sp. B, Raciditor? sp., Spherical Radiolaria A, Spherical Radiolaria B, Spherical Radiolaria C, Ellipsoidal Radiolaria A, Ellipsoidal Radiolaria B, and Ellipsoidal Radiolaria C.These radiolarians are correlative with those ofChina, Thailand, Japan, Malaysia, Philippines, Turkey, Russian Far East, North America and Italy. All detected radiolarians can be correlated with the Late Permian radiolarian zones which include the Follicucullus bipartitus - Follicucullus charveti Zone in southeast Guangxi, South China, Neoalbaillella ornithoformis Zone in Dachongling section, South China, Follicucullus charveti – Albaillella yamakitai Zone in Southwest Japan and Neoalbaillella ornithoformis Zone in Oregon, USA. Also the detected radiolarians are correlated with the Codonofusiella-Reichelina foraminiferal Zone and the age is assigned to Early Djulfian.
مقدمه
سنگ های پرمین بالایی در ناحیه جلفا، شمال غرب ایران از سنگ آهک های پرفسیل چرت دار (حاویفوزولین ها، مرجان ها، بازوپایان، شکم پایان و کنودنت ها)، مارن، شیل، سنگ آهک شیلی و سنگ آهک پاراتیرولیتس دار تشکیل شده اند. این سنگ ها تحت عنوان سازند واژنان (آسلین) توسط باغبانی (1375)، سازند سورمق (مورگابین) و سازند جلفا (جلفین پیشین) توسط پرتوآذر (1374) و سازند علی باشی (جلفین پسین- دوراشامین) توسطet al. (1973) Teichertمعرفی شده اند و با سنگ های پرمین ناحیه جلفا جمهوریآذربایجان قابل مقایسه هستند. سازند جلفا هم ارز سازند نس Glaus, 1964)) در پهنه البرز(شمال ایران)، سازند آباده (Taraz, 1969, 1974) در ایران مرکزیو بخش میانی سازند دالان (Szabo and Kheradpir, 1978)در منطقه زاگرس (جنوب غرب ایران) می باشد.
در مطالعات حاضر گرهک ها و لایه های چرت موجود در توالی های آهکی سازند جلفا (بخش های سیل گرد و شامار) جهت یافتن رادیولر مورد بررسی و مطالعه قرار گرفت. بدین منظور دو برش چینه شناسی از بخش شامار (لایه های خاچیک) در جنوب سد ارس (غرب ناحیه جلفا)، یک برش چینه شناسی از بخش شامار (لایه های خاچیک) و یک برش چینه شناسی شامل بخش های سیل گرد و شامار (لایه های گینیشیک و خاچیک) و سازند علی باشی در کوه علی باشی در شرق ناحیه جلفا مورد بررسی و مطالعات چینه نگاری سنگی و زیستی قرار گرفتند. در این مطالعات 198 نمونه چرت از سازند جلفا (بخش های سیل گرد و شامار) و سه نمونه از سنگ آهک های پاراتیرولیتس دار سازند علی باشی در منطقه جلفا جمع آوری و بررسی گردید (شکل 1).
شکل 1: موقعیت جغرافیایی ناحیه جلفا در شمال غرب ایران
بحث
سنگ های پرمین ایران عمدتاً از سنگ های آواری در بخش زیرین و سنگ های کربناته فسیل دار در بخش بالایی خود تشکیل شده اند. سنگ های آواری در محیط های قاره ای (رودخانه های ماندری) و حد واسط (دلتایی و ساحلی) تشکیل یافته اند (مختارپور، 1376) و رخساره های کربناته در یک محیط دریای کم عمق حاشیه قاره ای در اقیانوس پالئوتتیس تشکیل شده اند. سنگ های کربناته حاوی روزن بران، کنودونت ها، شکم پایان، مرجان فراوان و دیگر ماکروفسیل ها می باشند.
تا کنون مطالعات چینه نگاری زیستی سنگ ها ی پرمین ایران به وسیله مطالعه فسیل های ذکر شده در بالا انجام گرفته و تصور می رفته که دریای پرمین ایران فاقد شرایط مناسبی برای زیست رادیولرها بوده و به احتمال زیاد سنگ های پرمین در ایران فاقد فون های رادیولر می باشند، اما مطالعات نگارنده (Vaziri and Yao, 2005; Vaziri et al., 2005) نشان داد که سنگ های پرمین ایران نیز حاوی فون های رادیولر می باشند. شایان ذکر است که تاکنون سنگ های پرمین پلاژیک و حتی اقیانوسی از پالئوتتیس ایران شناخته نشده است. صرفاً Kozur and Mostler (1991) بر پایه مطالعه کنودونت ها، سن رادیولاریت های قرمز رنگ موجود در بین پیلو لاوهای ناحیه فریمان در شمال شرق ایران را به کونگورین نسبت دادند. این اولین اطلاعات مربوط به بازالت های میان اقیانوسی پرمین از پالئوتتیس بود. بررسی نمونه های چرت قرمز رنگ پیلو لاوا های فوق رادیولر های نادر غیر قابل شناسایی را نشان داد.
مطالعات حاضر نشان می دهد که سنگ های پرمین ایران حاوی فونای رادیولر است اگرچه ظهور و تعداد آن کم می باشد، بخصوص در مقایسه با موارد مشابه آن در شرق و جنوب شرق آسیا نظیر چین، تایلند، فیلیپین، مالزی و ژاپن. این موضوع احتمالا به عمق حوضه رسوبی، نوع رخساره و تغییرات محیطی جهانی بستگی دارد.
سنگ های پرمیندر شرق و جنوب شرق آسیا ازرخساره های کم عمق و عمیق دریا تشکیل شده اند که رادیولرهای پرمین عمدتاً از لایه های چرت و رسوبات آواری دانه ریز متعلق به محیط های پلاژ یک، همی پلاژ یک و اقیانوسی یافت شده اند و تجمعات رادیولری دارای فراوانی و توزیع زیادی در لایه های چرت هستند. در نقطه مقابل، تمام سنگ های پرمین ایران عمدتاً از سنگ های آواری قاره ای و حد واسط در بخش زیرین و سنگ های کربناته ناحیه کم عمق در بخش بالایی تشکیل شده است که صرفاً سنگ آهک های به سن آرتینسکین تا جلفین پیشین حاوی گرهک و لایه های چرت هستند، اما توالی چرت در سنگ های فوق مشاهده نمی شود. مطالعات حاضر همچنین نشان می دهد که نسبت تعداد رادیولرها به سوزن اسفنج در نمونه های برش های مورد مطالعه متغیر است. بدین گونه که در هر نمونه ای که نسبت سوزن های اسفنج همراه با خرده سنگ ها افزایش می یابد، رادیولرها کاهش می یابند و یا به کلی ناپدید می شوند. این موضوع احتمالاً در ارتباط با تغییرات محیطی جهانی می باشد.
این احتمال وجود دارد که دریای پرمین در ایران با داشتن موجودات زنده فراوانی نظیر روزن بران، کنودنت ها، جلبک ها، بازوپایان و مرجان ها، فاقد فونای رادیولر فراوانی بوده و تعداد و پراکندگی اسکلت های رادیولر در سنگ های پرمین ایران معدود و اندک است. از این رو نمی توان انتظار داشت که فراوانی و پراکندگی رادیولرهای پرمین گزارش شده از شرق و جنوب شرق آسیا را به توان صرفاً در رخساره های کم عمق پرمین ایران مشاهده نمود. اما برای یک نتیجه گیری نهایی نیاز به انجام مطالعات بیشتر در خصوص سنگ های پرمین سایر نواحی ایران نظیر نواحی مرکزی، شرقی و جنوب غرب ایران می باشد.
نتیجه گیری
در مطالعات حاضر برای اولین بار پانزده گونه از رادیولرهای پرمین پسین (جلفین پیشین) از سازند جلفا یافت گردید. سازند جلفا در نواحی مورد مطالعه از سنگ آهک های پرفسیل چرت دار، سنگ آهک های پرفسیل و لایه های چرت تشکیل شده است و روزن بران شناسایی شده در آن سن جلفین پیشین را برای این سازند تعیین نموده است. رادیولرهای یافت شد شامل گونه های(شکل 3)
Ampulla tubulata, Copiellintra fontainei, Entactinia? sp. A, Entactinia? sp. B, Entactinia? sp. C, Entactinosphaera? sp., Orbiculiforma? sp. A, Orbiculiforma? sp. B, Raciditor? sp., Spherical Radiolaria A, Spherical Radiolaria B, Spherical Radiolaria C, Ellipsoidal Radiolaria A, Ellipsoidal Radiolaria B, and Ellipsoidal Radiolaria C
می باشند. روزن بران و جلبک های شاخص شناسایی شده در سازند جلفا سن جلفین پیشین را برای رادیولرهای یافت شده مورد تائید قرار می دهند. رادیولر ها ی فوق الذکر با نمونه های مشابه خود در جنوب و جنوب غرب چین، شرق تایلند، مرکز و جنوب غرب ژاپن، مالزی، فیلیپین، ترکیه، خاور دور روسیه، آمریکا شمالی و ایتالیا قایل مقایسه می باشند. همچنین رادیولرهای یافت شده با زون های رادیولری پرمین پایانی شامل زون Follicucullus bipartitus - Follicucullus charveti در جنوب شرق Guangxi، جنوب چین، زون Neoalbaillella ornithoformis در برش Dachongling،جنوب چین، زون Follicucullus charveti – Albaillella yamakitai در جنوب غرب ژاپن و زون Neoalbaillella ornithoformis در ناحیه اورگون آمریکا قابل مطابقت هستند (شکل 2). این رادیولرها همچنین با زون روزن بری Codonofusiella-Reichelina به سن جلفین پیشین مطابقت دارند.
سنگ های پرمین منطقه جلفا همواره با سنگ های پرمین ناحیه آباده و کوه های هم بست مقایسه شده و هم ارز گرفته شده اند. اما مطالعات سنگ شناسی، دیرینه شناسی و محیط های رسوب گذاری این سنگ ها در مناطق البرز و جلفا نشان می دهد که رخساره های پرمین در نواحی البرز و جلفا مشابه یکدیگر بوده و احتمالا رخنمون های ناحیه جلفا منتهی الیه بخش غربی کوه های البرزرا تشکیل می دهند.
شکل 2: تطابق زمانی رادیولر های کشف شده درناحیه جلفا با زون های رادیولری در جنوب چین، جنوب غرب ژاپن و اورگون آمریکا.
سپاسگزاری
مراتب تشکر و سپاس خود را نسبت به دکتر کیوکو کواآرا (دانشگاه اوساکاسیتی ژاپن) به خاطر بحث های مفید وی در خصوص رادیولرهای مقاطع مطالعه شده و دکتر تاکاموتو اوکوداریا (دانشگاه اوساکاسیتی ژاپن) به خاطر کمک محبت آمیز ایشان در خصوص عکسبرداری از رادیولر ها بوسیله میکروسکپ الکترونی(JSM-5500) ابراز می دارم.
منابع
باغبانی، داریوش (1375) چینه نگاری سنگی و چینه نگاری زیستی رسوبات پرمین در نواحی شهرضا، آباده و جلفا (مرکز و شمال غرب ایران)، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران رساله دکتری، 233 صفحه.
مختاپور، حسینعلی (1376) سنگ شناسی رسوبی و محیط های رسوب گذاری سنگ های آواری پرمین(سازند درود) در منطقه البرز، فصلنامه علوم زمین سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور، جلد ششم، شماره 25و26 ، صفحات91 -72.
پرتوآذر، حسین (1374) رسوبات پرمین در ایران، سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور،
طرح تدوین کتاب، شماره 22، 340صفحه.
Reference
Blome, C.D., and Reed, K. M. (1992): Permian and Early (?) Triassic Radiolarian faunas from the Grindstone Terrane, Central Oregon. Jour. Paleont., vol. 66(3), pp. 351-383.
Glaus, M., (1964): Trias und Oberperm im zentralen Elburz (Persien), Eclog. Geol. Relv., v. 57, No. 2, pp. 497-508, 3 figs., 3 pls.
Ishiga, H. (1990): Paleozoic Radiolarians. Pre-Cretaceous Terranes of Japan. Publication of IGCP Project. No. 224, pp. 285-295.
Kozur, H.W. and Mostler, M. (1991): Pelagic Permian Conodonts from an oceanic sequence at Sang-e sefid (Fariman, NEIran). In: the Triassic of Aghdarband, NE Iran and its Pre-Triassic Frame (ed: Ruttner, W, A.), Abhandlungen der Geologischen Bundesanstalt, Wein, vol. 38, pp. 101-111.
Kuwahara, K., Yao, A. and Yamakita S. (1998): Reexamination of Upper Permian radiolarian biostratigraphy. Earth Science (Chikyu Kagaku), vol. 52, pp. 391-404.
Sun, D., Xia, W. and Liu, D. (2002): Reexamination of Radiolarian Biostratigraphy in Permian Pelagic Chert Sequences at Dachongling Section, SouthChina, Jour. China Univ. Geosci. Bull., Vol. 39(15), pp. 1300-1304.
Szabo, F. and Kheradpir, A. (1978): Permian and Triassic stratigraphy of ZagrosBasin, Southwest Iran. Jour. Petrol. Geol., 1, 7, pp. 57-82.
Taraz, H. (1969): Perm-Triassic section in Central Iran. Amer. Assoc. Petrol. Geologists Bull., vol. 53, no. 3, pp. 688-698, 2 figs.
Taraz, H. (1974): Geology of the Surmaq-Deh Bid area, Abadeh region, Central Iran. Geol. Surv. Iran. Report no. 37, 148 p.
Teichert, C., Kummel, B. and Sweet, W. (1973): Permian-Triassic strata, Kuh-e-Ali Bashi, Northwestern Iran. Bull. Mus. Comp. Zool., 145(8), pp. 359-472.
Vaziri, S.H. and Yao, A. (2005) First record of Late Permian radiolarians from Jolfa Region, NorthwesternIran. Jour. Geosci., Osaka City Univ., Vol. 48, Art. 2, pp. 17-37.
Vaziri, S.H., Yao, A. and Kuwahara, K. (2005): Lithofacies and microbiofacies (foraminifers and radiolarians) of the Permian Sequence in the Shalamzar area, Central Alborz, North Iran. Jour. Geosci., Osaka City Univ., Vol. 48, Art. 3, pp. 39-69.
Wang, Y., Luo, H., Kuang, G. and Li, J. (1998): Late Devonian to Late Permian strata of cherty facies at Xiadong and BanchengCounties of the Qinzhou area, SE Guangxi. Acta Micropaleontologica Sinica, vol. 15(4), pp. 351-366.
شکل 3: تصاویری از رادیولرهای یافت شده در سازند جلفا، شمال غرب ایران