نویافته های صحرائی در باره زون گذر پرمو – تریاس جلفا – تعلق افق پاراتیرولیتس دار به پرمین فوقانی -
| دسته | چینه شناسی و فسیل شناسی |
|---|---|
| گروه | سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور |
| مکان برگزاری | بیست و پنجمین گردهمائی علوم زمین |
| نویسنده | سیروس عباسی |
| تاريخ برگزاری | ۰۲ اسفند ۱۳۸۵ |
چکیده:
منطقه مورد مطالعه با مختصات جغرافیائى ً۱۸ َ۵۵ ۳۸ تا ً۳۵ َ۵۶ ۳۸ و ً۳۵ َ۳۰ ۴۵تا، ً۲۶ َ۳۳ ۴۵ در شمالغرب ایران قرار دارد . ودر تقسیمات زمین شناسی ایران در زون البرز – آذربایجان قرار گرفته است . سنگهاى مربوط به پرمین بالائی وسعت قابل توجهى از منطقه را در شمالغرب و شمال در بر مى‌گیردو با گذر از این قسمت به افق پاراتیرولیتس دار می رسیم که در چینه شناسی ایران مرز تدریجی پرمین – تریاس در نظر گرفته می شود ولی افق پاراتیرولیتس دار حاوی فسیل های پرمین فوقانی است و این قسمت نیز به پرمین فوقانی تعلق دارد و مرز تدریجی ۲-۱ متر شیلهای آهکی سفیدتا کرمی رنگ در بالای این افق و زیر سنگ آهکهای کلاریادار تریاس زیرین ( هم ارز سازند الیکا ) قرار دارد و مرز تدریجی ( Transitional zone ) ۲-۱ متر شیلهای آهکی ذکر شده است .
Abstract :
The study aera lies in the corner of Julfa quadrangle (scale ۱:۱۰۰۰۰۰) in the north west of Iran(latitude۳۸,۵۵,۱۸-۳۸,۵۶,۳۵,longitude(۴۵,۳۰,۳۵-۴۵,۳۳,۲۶).This sheet is part ofAlborz-Azarbayjan zone.Upper Permian rocks had been remarkable extended in north and northwest in this area and paratirolites zone overlies these rocks. paratirolites zone contain upper Permian fossils and this horizon belong to upper Permian and"Transitional zone" is ۱-۲metre white to creamy calcareous shale over paratirolites zone and overlies with claraia limestone (lowerTriass) equivalent of Elica Fm. In Alborz.
نویافته های صحرائی در باره زون گذر پرمو – تریاس جلفا – تعلق افق پاراتیرولیتس دار به پرمین فوقانی -
◊◊◊◊◊◊◊
سیروس عباسی ، فوق لیسانس چینه و فسیل شناسی ، 1376 ، دانشگاه آزاد تهران شمال
کارشناس سازمان زمین شناسی مرکز تبریز
Aymon Baud‚ Phil.D
Chairman of the Global Sedimentary Geology IUGS Commmission
Chairman of the A-L Working Group,International Subcommission on Triassic
Director of the Geological Museum, BFSH2-UNIL,CH-1015 Lausanne,Switzerland
◊◊◊◊◊◊◊
چکیده:
منطقه مورد مطالعه با مختصات جغرافیائی ً18 َ55 38 تا ً35 َ56 38 و ً35 َ30 45تا، ً26 َ33 45 در شمالغرب ایران قرار دارد . ودر تقسیمات زمین شناسی ایران در زون البرز – آذربایجان قرار گرفته است . سنگهای مربوط به پرمین بالائی وسعت قابل توجهی از منطقه را در شمالغرب و شمال در بر می‌گیردو با گذر از این قسمت به افق پاراتیرولیتس دار می رسیم که در چینه شناسی ایران مرز تدریجی پرمین – تریاس در نظر گرفته می شود ولی افق پاراتیرولیتس دار حاوی فسیل های پرمین فوقانی است و این قسمت نیز به پرمین فوقانی تعلق دارد و مرز تدریجی 2-1 متر شیلهای آهکی سفیدتا کرمی رنگ در بالای این افق و زیر سنگ آهکهای کلاریادار تریاس زیرین ( هم ارز سازند الیکا ) قرار دارد و مرز تدریجی ( Transitional zone ) 2-1 متر شیلهای آهکی ذکر شده است .
Abstract :
The study aera lies in the corner of Julfa quadrangle (scale 1:100000) in the north west of Iran(latitude38,55,18-38,56,35,longitude(45,30,35-45,33,26).This sheet is part ofAlborz-Azarbayjan zone.Upper Permian rocks had been remarkable extended in north and northwest in this area and paratirolites zone overlies these rocks. paratirolites zone contain upper Permian fossils and this horizon belong to upper Permian and"Transitional zone" is 1-2metre white to creamy calcareous shale over paratirolites zone and overlies with claraia limestone (lowerTriass) equivalent of Elica Fm. In Alborz.
◊◊◊◊◊◊◊
مقدمه :
با عنایت به محدوده مورد مطالعه سنگ نهشته های سیاه رنگ کربناته پرمین متوسط تا ضخیم لایه در منطقه رخنمون دارند و بعد از واحد کربناته سیاه رنگ و بیتومینه واحدهای شیلی و مارنی با میان لایه های آهکی به سمت بالا ادامه می یابند . این واحدهای سنگی حاوی ماکروفسیلهای براکیوپود ،سفالوپود و مرجانهای شاخی و کلونی ، بریوزوئرها و کرینوئید ها می باشند . با گذر از این واحد به یک واحد قرمز رنگ با تناوبی از مارن و لایه های سنگ آهک (مادستون) رخنمون دارند که هم شیب با افق های پایینی خود می باشند 0 این افق کاملا از واحدهای زیرین و بالائی خود متمایز است و حاوی فسیلهای براکیوپود ،سفالوپود و مرجانهای شاخی و کلونی ، بریوزوئرها و کرینوئید ها می باشند ولی یک جنس از آمونیت ها بنام پاراتیرولیتس در این رخساره ظاهر می شود و خط درز سراتیتی دارد و در چینه شناسی ایران افق پاراتیرولیتس دار نامیده می شود که مرز تدریجی پرمو تریاس در نظر گرفته می شود . با عنایت به وجود ماکروفسیل های ذکر شده که هم در رخساره های قبل از افق پاراتیرولیتس و هم در خود افق پاراتیرولیتس وجود دارد تمامی این لایه ها به پرمین بالائی تعلق دارد و در بالا ی افق پاراتیرولیتس یک افق شیل آهکی حدود 2-1 متر رخنمون دارد و این افق بعنوان مرز پرموتریاس ( Transitional zone ) در نظر گرفته می شود ( Aymon Baud همکاری مشترک در کوههای علی باشی بهار 1379 ) بلافاصله وبعد از این افق لایه های سنگ آهکی Claraia دار مربوط به تریاس زیرین رخنمون دارد .
◊◊◊◊◊◊◊
بحث :
منطقه مورد مطالعه منطقه مورد بررسی با مختصات جغرافیائی ً18 َ55 38 تا ً35 َ56 38 و ً35 َ30 45تا، ً26 َ33 45 در شمالغرب ایران قرار گرفته است و دارای موقعیتی مرزی بوده و سرتاسر شمال آن مرز بین‌ایران و آذربایجان (جمهوری نخجوان ) است. بزرگترین شهرهای‌این محدوده جلفا و هادیشهر هستند و شهر مرند در فاصله حدود 70 کیلومتری از شهر جلفا در جنوب منطقه واقع شده است. این منطقه در تقسیمات زمین شناسی ایران در زون البرز – آذربایجان قرار دارد . در حدود11 تا 12 کیلومتری غرب شهرستان جلفا و در حدود 1 کیلومتری جاده به سمت کلیسای سنت استپانوس از کنار اداره هواشناسی منشعب میشود و در امتداد کانال آبیاری به سمت کوههای علی باشی ادامه یافته و از یک بریدگی به سمت بالا دست اولین دره بزرگ بعد از کوههای مرتفع تداوم می‌یابد. مسیر تا ابتدای دره از نهشته‌های مخروط افکنه‌ای deposits)fan ) تشکیل یافته و در شروع دره و در شرق و غرب آن نهشته‌های کربناته پرمین رخنمون دارند. سنگ آهکهای پرمین بیتومینه و به رنگ خاکستری تیره تا سیاه ضخیم لایه و حاوی عدسیهای سیاه چرت هستند‌این عدسیها از چند سانتی متر ی تا حدود 1 متری در داخل لایه ها گسترش دارند و سنگ نهشته‌های قدیمی‌تر در منطقه مورد مطالعه برونزد ندارند و در زیر زمین مدفون شده اند. از غرب به شرق سنگ آهکهای ذکر شده با شیب حدود 30 درجه گسترش دارند و در قسمت فوقانی لایه ها نهشته‌های آواری ( کنگلومرای ) پالئوسن بصورت کلاهک قرار دارد و به رنگ قرمز از دور مشاهده میشوند.
- سنگ نهشته‌های پرمین (واحد کربناته هم ارز سازند نسن ) :
سنگهای مربوط به پرمین بالائی وسعت قابل توجهی از منطقه را در شمالغرب و شمال در بر می‌گیردو بصورت یک واحد ستبر آهکی میانجی سازند علی باشی بصورت پیوسته زیر نهشته‌های سازند الیکا قرار می‌گیرد. سنگ نهشته های پرمین دراین ناحیه گسترشی بالا دارند ودارای چین خوردگی متوســــط وشیب بسیار کم هستند. این سنگ آهکها برنگ خاکستری تا خاکستری تیره بوده اند ودارای گرهکها ونوارهای چـــرتی هستند که اندازه نوارهای چرتی تا یک متر ویا بیشتر میرسد. برخی جاها, این واحد دولومیتی شده است . بخش سنگ آهکی وبخش دولومیتی بیتومینه است ودراثرحل شدن با اسید, بلورهای پیریت درزیرمیکروســــکپ دیده مـــــیشوند. سنگ آهکها دربردارنده اوولیت های سیلیسی است که درسطح فرسایشی بخوبی نمایان است . لایه بندی متــــــــوسط تا ضخیم وفسیلهای مرجان بصورت کلونی ومنفرد درسطح فرسایشی آن دیده میشود . فسیل شکم پا ( بلروفــــون ) به وضوح وازاندازه کوچک تا بزرگ وآثار بازوپایان درسنگ آهکها نمایان است .دربخش های با لایه بندی نازک, فسیلهایی ازخانواده فوزولینید با چشم غیر مسلح دیده میشوند. ســــــنگ های آذرین نـــیمه عمق با ضــخامت بیش از 1 تا 3 متربگونه موازی وهم شــیب با لایه بندی بگونه سیل مـــــانند و همچنین دایک با بافت دانه ریز دردرون این واحد سنگی دیده میشوند . باتوجه به رخساره زیست چینه ای وسن مربوط به اشکوب جلفین که ازلایه های بالائی بدست می آید, میتوان گفت رخساره سنگ شناختی دراین جا می تواند هم ارز بخشی ازسازند نسن انگاشته شود.از مطالعـــــه مقاطع میکروسکپی میکروفـــسیلهای زیرشناسایی وسن پرمین بالایی برای این واحد کربناته پیشنهاد شده است .
Fossils : Hemigordius sp., Agathammina sp., Geinitzina sp., Paleofusulina sp.
Schubertella sp., Vermiporella sp. Mizza sp., Textularidae, Schwagerina sp., Climacammina sp., Globivalvulina sp. Dagmartia sp., Paraglobivalvulina sp., Ichtyolaria sp., Pachyphloia sp., Staffella sp., Ostracoda , Algae. Age : Late Permian ( Djulfian )
- زون پاراتیرولیتس Paratirolites zone:
شیلهای کربناته، گل سنگها و سنگ آهکهای متوسط لایه قرمز رنگ حاوی فسیلهای پاراتیرولیتس از سفالوپودها که‌این رخساره با رخساره‌های قبلی کاملا متفاوت و فسیل شاخص پاراتیرولیتس نشانگر آشکار‌این رخساره است (زون پاراتیرولیتس ).این افق حدود 100 متر ضخامت دارد.این افقهای پرمین بصورت هم شیب و با شیب عمومی30 - 25 درجه به سمت شرق قرار دارند و در بعضی جاها گسل خوردگی و جابجائی طبقات وجود دارد.
- افق تدریجی پرموتریاس یا Transional zone :
حدود یک متر شیلهای آهکی خاکستری رنگ و شیلهای کاغذی فاقد ماکروفسیل مشخص می‌باشد و یک متر ضخامت دارد.سطح زیرین‌این واحد را رخساره پاراتیرولیتس دارو سطح بالائی را سنگ آهکهای تریاس با فسیل کلاریا تشکیل می‌دهد.
- واحد سنگ آهکی کلاریادار تریاس زیرین :
سنگ آهکهای نازک تا متوسط لایه به رنگ سفید تا کرمی‌حاوی فسیلهای کلاریا که‌این فسیلها در لایه‌های نازک به وفور یافت میشود.آثار به جا مانده از فعالیت کرمها و محل زیست و اغتفای جانوران حفار و بهم خوردگی رسوبات توسط‌این موجودات مشاهده میشود (bioturbation ). در داخل‌این سنگ آهکها و به موازات لایه بندی سیل‌های (sill ) فراوانی به ضخامت‌های حدود 6- 5 متری نفوذ کرده اند که نشانگر فازهای کششی بعد از تریاس است.دو کفه‌ایهای جمع آوری شده از افقهای تریاس عبارتند از : . Claraia claraia. , Claraia stachei
در تریاس نیز شرایط رسوبگذاری آرام بوده است ولی بعد از تریاس به سبب فازهای کششی، سیل‌های دیابازی در داخل رسوبات پرمین و تریاس نفوذ کرده است. لایه ها چین خورده و گسل خورده هستند که‌این فرایند تا زمان حال ادامه دارد در دامنه‌های دره شمالی ناحیه که رودخانه ارس در آن جریان دارد، گسل خوردگی و چین خوردگی به سبب نیروهای فشارشی که از جنوب به سمت شمال وارد میشود بخوبی مشاهده میشود. در نتیجه آن نیروهای فشارشی واحدهای سنگی از جنوب به سمت شمال رانده شده است و تراس‌های رودخانه‌ای چندین متر از محلهای قدیمی‌خودشان بالاتر دیده میشود که همه‌اینها نشانگر‌این است که تکتونیک فعال در منطقه حکمفرماست.
- واحد دولومیتی کرم رنگ تریاس :
دولومیت‌های متوسط تا نازک لایه سفید تا کرمی‌رنگ،این دولومیت ها بر روی سنگ آهکهای کلاریا دار قرار دارد و در بعضی افقها ارتوکنگلومرا دیده میشود که اولیگومکتیک بوده و قطعات از قطعه، قطعه شدن گلهای کربناته در محیط جذر و مدی بوجود آمده اند.این واحد کربناته دولومیتی هم ارز سازند شتری در‌ایران مرکزی می‌باشد.
تکتونیک منطقه :
در زمان نهشته شدن رسوبات پرمین فوقانی حوضه نسبتا آرام بوده و به جانوران دریائی آن زمان امکان زیست می‌داده و لایه ها متوسط ونازک است ولی در جاهائیکه طبقات ضخیم است فونای جانوری نمی‌توانسته اند زیست کنند و در تریاس نیز شرایط رسوبگذاری آرام بوده است ولی بعد از تریاس به سبب فازهای کششی، سیل‌های دیابازی در داخل رسوبات پرمین و تریاس نفوذ کرده است. لایه ها چین خورده و گسل خورده هستند که‌این فرایند تا زمان حال ادامه دارد در دامنه‌های دره شمالی ناحیه که رودخانه ارس در آن جریان دارد، گسل خوردگی و چین خوردگی به سبب نیروهای فشارشی که از جنوب به سمت شمال وارد میشود بخوبی مشاهده میشود. در نتیجه آن نیروهای فشارشی واحدهای سنگی از جنوب به سمت شمال رانده شده است و تراس‌های رودخانه‌ای چندین متر از محلهای قدیمی‌خودشان بالاتر دیده میشود که همه‌اینها نشانگر‌این است که تکتونیک فعال در منطقه حکمفرماست.
◊◊◊◊◊◊◊
نتیجه گیری :
بنا بر کارهای صحرائی انجام شده در بهار 1379 افق پاراتیرولیتس دار به پرمین بالائی تعلق دارد . این افق کاملا از واحدهای زیرین و بالائی خود متمایز است و حاوی فسیلهای براکیوپود ،سفالوپود و مرجانهای شاخی و کلونی ، بریوزوئرها و کرینوئید ها می باشند ولی یک جنس از آمونیت ها بنام پاراتیرولیتس در این رخساره ظاهر می شود و خط درز سراتیتی دارد و در چینه شناسی ایران افق پاراتیرولیتس دار نامیده می شود که مرز تدریجی پرمو تریاس در نظر گرفته می شود . با عنایت به وجود ماکروفسیل های ذکر شده که هم در رخساره های قبل از افق پاراتیرولیتس و هم در خود افق پاراتیرولیتس وجود دارد تمامی این لایه ها به پرمین بالائی تعلق دارد و در بالا ی افق پاراتیرولیتس یک افق شیل آهکی حدود 2-1 متر رخنمون دارد و این افق بعنوان مرز پرموتریاس ( Transitional zone ) در نظر گرفته می شود .
◊◊◊◊◊◊◊
منابع فارسی :
- نقشه زمین شناسی جلفا ، مقیاس 1:100000 ، شماره 5167 ، انتشارات سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور 1996 میلادی .
- شمیرانی احمد ، 1368 ، جزوه چینه شناسی ایران .برای دانشجویان کارشناسی ، کارشناسی ارشد و دکتری. استاد دانشگاه شهید بهشتی تهران ،
- مصطفی شهرابی ، 1378 ، تریاس در ایران ، انتشارات سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور ،
◊◊◊◊◊◊◊