پالینوفاسیس و محیط رسوبی سازند نیزار در حوضه کپه داغ

مقدمه :

داینوسیست ها در کرتاسه بالایی از تعداد و تنوع خوبی برخوردار می باشند و برای تعیین سن ، فاسیس و محیط رسوبی کاربرد زیادی دارند. برش مورد مطالعه در شرق روستای چهچهه در مسیر جاده مشهد به کلات نادری و بافصله ۳۴ کیلومتری از جاده اصلی و با مختصات ۶۰,۲۰ ,۲۱ طول شرقی و ۳۶ ,۳۸ ,۱۵ عرض شمالی قرار گرفته است دارای ۲۴۶ متر ضخامت است و لیتولوژی آن شامل:

-۱ ماسه سنگ ضخیم لایه سبز رنگ و گلاکونیتی -۲ ماسه سنگ سبز رنگ و گلاکونیتی با حفرات فراوان -۳ شیل آهکی سبز رنگ و سخت-۴ ماسه سنگ سبز رنگ و گلاکونیتی-۵ شیل آهکی سبز رنگ-۶ ماسه سنگ متوسط لایه به رنگ سبز و گلاکونیتی و سخت -۷شیل آهکی سبز روشن با میان لایه های بسیار نازک آهک فسیلدار -۸ تناوبی از شیل آهکی خاکستری با میان لایه های نازک فسیل دار -۹ آهک ماسه ای کرم رنگ با فسیل نسبتا زیاد -۱۰ شیل آهکی و خاکستری تیره با میان لایه های بسیار نازک اهکی  مى باشد.

پزوهش ارائه شده در ردیف نخستین مطالعات مشروح پالینولوژیکی بر مبنای داده های حاصل از پالینومرف های داینوفلاژله در واحدهای کرتاسه فوقانی حوضه رسوبى کپه داغ است، که طى مراحل زیر انجام شده است: 

۱- برداشت صحرایی ۲ – مطالعات آزمایشگاهی، شامل تهیه ۵۰ اسلاید پالینولوژیکی، تشخیص نمونه ها در حد جنس و گونه، شناسایی عناصر پالینولوژیکی ( از قبیل ماسرال ها، SOM، پالینومرفهای دریایی و پالینومرفهای غیر دریایی، قطعات چوبی، و ...) ۳- استخراج نتایج  با بهره گیری از روشهای ترسیمی، نمودار، درصد گیری و تصویر برداری از جنس ها و گونه و پالینوفاسیس ها.

◊◊◊◊◊◊◊

بحث :

در تفسیر های محیطی و تعیین پالینوفاسیس محتویات ارگانیکی اسلایدهای پالینولوژیکی شامل قطعات نابرجا (Allochthonus) و قطعات بر جا ( (Autochthonus مورد استفاده قرار می گیرد.قطعات نابرجا شامل انواع چهار گانه پالینوماسرال ها، پولن های بدون باله و دو باله، اسپور ها و جلبک های آب شیرین و اسپور قارچ ها می شود، قطعات برجا شامل داینوسیست ها، اکریتاش ها، جلبک های سبز دریایی، پوسته داخلی میکروفرامینیفرها و SOM یا اجزای ارگانیکی بدون ساختمان (که حاصل تجزیه باکتریایی مواد ارگانیکی است)می باشد.

برای تعیین و تفسیر پالینوفاسیس سازند نیزار (تکیه بر قسمتهای شیلی) از عناصر نامبرده با توجه به مراحل ۲ و ۳ روش کار و طبقه بندی و اندرزوان(Van Der Zwan,۱۹۸۹) استفاده شده است و ۲ پالینوفاسیس به شرح زیر پیشنهاد می گردد:

۱-      پالینو فاسیس نوع I

در این پالینوفاسیس مقدار پالینو ماسرال ها ۷۰ درصد است و شامل هر چهار نوع پالینوماسرال با ابعاد نسبتا درشت می باشد.میزان فاکتور Lability (نسبت پالینوماسرال های قهوه ای(b) به پالینوماسرالهای اپک (OP) (زیاد است که نشان دهنده حفظ شدگی قطعات چوبی بسیار بالا است.SOM بین ۱۵ – ۱۰ درصد متغیر و نسبت SOM  شفاف به SOM تیره (SOM تیره نشان دهنده تجزیه بالای مواد ارگانیکی است) کم است. مقدار پالینومرف های دریایی خصوصا داینوسیست ها بین ۱۰-۲ درصد متغیر است و در تعدادی از نمونه ها آستر آلی فرامینیفرها (Foraminiferal test lining) دیده می شود که نشان دهنده شرایط هوازی و وجود اکسیژن است.

۲-      پالینوفاسیس نوع II

این نوع پالینوفاسیس با درصد بالای از پالینوماسرال ها یعنی حدود ۸۰ درصد شناخته می شود که عموما از نوع ۴ و هم بعد، با اندازه متوسط می باشد.SOM بین ۱۵- ۰ درصد متغیر است و در اکثر نمونه ها بسیار کم است. مقدار پالینومرفهای دریایی بسیار کم و از ۰ تا ۴ درصد متغیر است.فاکتور Lability در این پالینوفاسیس بسیار کم در نتیجه حفظ شدگی آن بسیار پائین است.تعیین و تفسیر محیط رسوبی سازند نیزار با توجه به محتویات اسلاید های پالینولوژیکی و تعیین در صد های فیتوکلاست ها، SOM و پالینومرف دریایی و با استفاده از دیاگرام سه گانه تایسون (Tyson , ۱۹۸۹) انجام شده است. مقدار فاکتور Lability از قاعده سازند به سمت بالای آن مرتبا افزایش می یابد که نشان دهنده حفظ شدگی خوب عناصر پالینولوژیکی است و عمق بسیار کم حوضه رسوبی و محیط ساحلی را نشان می دهد. از طرفی اندازه درشت مارسال ها نشان دهنده تغییر و جابجایی کم آنها است. در نمونه هاى بالایى این سازند وجود آستر آلی فرامینیفر ها نشان دهنده شرایط اکسیژن دار محیط می باشد و وجود و عدم وجود آنها در نمونه ها شرایط متناوبی از محیط اکسیژن دار و بدون اکسیژن را در توالی رسوبات نشان می دهد. هر چند نسبت عناصر پالینولوژیکی خشکی به دریایی (k=C.E/M.E) مرتبا از قاعده سازند به طرف بالای آن افزایش می یابد اما دلیلی بر محیط خشکی نیست زیرا وجود داینوسیستها محیط دریایی را نشان می دهد پس محیط بسیار کم عمق و ساحلی بوده است .در تعداد زیادی از نمونه ها ، Fungal spore , Fungal body مشاهده می شود که حاکی از شرایط گرم محیطی است. وجود Spiniferites به همراه تعداد زیاد ماسرال ها نشان دهنده پسروی دریا و عمق کم محیط است. وجود گونه هایی از Galaphyrocysta , Cribroperidinium , Paleocystodinium در بعضی از نمونه ها، محیط نریتیک داخلی را نشان می دهند. در بسیاری از نمونه ها Thalassiphora pelagica دیده می شود که مبین جریان مختلف از جمله آب سرد و شیرین و تغییرات اکسیژن و شوری در محیط می باشد.در نمونه های شماره ۳ و ۹ وجود Cannosphaeropsis utinensis  نشانی از محیط دریایی باز می باشد. برای تعیین محیط رسوبی از دیاگرام سه گانه تایسون (Tyson ,۱۹۸۹) استفاده شده است. فراوانترین خرده های ارگانیکی در این نمودار شامل SOM و فیتوکلاستها Phytoclast و پالینوفرمها Phalynomorph می باشند و برای تفسیر محیط با استفاده از این دیاگرام محتویات اسلایدهای پالینولوژیکی شناسی و سپس شمارش شده و درصدگیری شده اند و در هر نمونه مقدار درصد محتویات یاد شده به دیاگرام سه گانه تایسون منتقل شده است. نمونه شماره ۳ در فاسیس IVb قرار می گیرد که حوضه Shelf to basin transition است و نمونه های ۱و۲و۴و۵ تا ۱۸ و ۲۰ در فاسیس II قرار می گیرند که محیط حوضه حاشیه ای با اکسیژن کم و فاقد اکسیژن (Marginal dyoxic – anoxic basin) می باشد. نمونه شماره ۱۹  در فاسیس شماره  VI  قرار مى گیرد که محیط (proximal suboxic-anoxice shelf) مى باشد. همانگونه که ملاحظه می شود اکثر نمونه ها در محیط II  قرار می گیرند که نشان دهنده محیط حاشیه ای و کم عمق است.با توجه به نتایج دیاگرام سه گانه تایسون و شرایط محیطی فسیلهایی که در بالا به آنها اشاره شد محیط رسوبی سازند نیزار در برش چهچهه، محیط ساحلی ( نریتیک  داخلی ) تا بخشی از دریای باز که در بعضی مواقع دارای اکسیژن و گاهی بدون اکسیژن وبا انرژی متوسط بوده است پیشنهاد می شود.  

تعیین پالینوفاسیس سازند نیزار بر حسب درصد گروه عمده پالینولوژیکی و بر مبنای دیاگرام سه گانه تایسون (Tyson,۱۹۸۹)- برش چهچهه.

۱-      Glaphyrocysta marlboroughensis  (Cookson, ۱۹۶۵)  Stover and Evitt, ۱۹۷۸.

۲-      Cribroperidinium  orthoceras  (Eisenack)Davey,  ۱۹۶۹  emend Sarjeant, ۱۹۸۵.

۳-      Thalassiphora  pelagica  (Eisenack,۱۹۵۴)  Eisenack  and  Gocht,  ۱۹۶۰ emend.

۴-      Cannosphaeropsis  utinensis  O.Wetzel, ۱۹۳۳ b.emendations: May, ۱۹۸۰; Duxbury , ۱۹۸۰; Sarjeant, ۱۹۸۵; Marheinecke, ۱۹۹۲.

۵-      Oligosphaeridium reticulatum Davey and Williams, ۱۹۶۶.

۶-      Podocarpidites ellipticus, Cookson, ۱۹۴۷.

۷-      Angiosperm pollen.

۸-      Foraminiferal test lining.

۹-      Fungl body. 

◊◊◊◊◊◊◊

نتیجه گیرى :

۱- با توجه به محتویات اسلایدهای پالینولوژیکی برای سازند نیزار۲ پالینوفاسیس پیشنهاد شده است.

۲- محیط رسوبی سازند نیزارمحیطی ساحلی(نریتیک داخلی)تا بخشی ازدریای باز با انرژی متوسط درنظر گرفته شده است.

۳- وجود SOM تیره و آستر آلی فرامینیفرها نشان دهنده شرایط هوازی می باشدکه عدم وجود انها در بعضی نمونه ها شرایط متناوب محیط اکسیژن را در توالی رسوبات این سازند نشان می دهد.

کلید واژه ها: سایر موارد