میکروبیواستراتیگرافی و شناسایی اینوسرامیدهای نهشته های کرتاسه بالایی در منطقه تفرش

مقدمه :

با توجه به گسترش فراوان نهشته های کرتاسه در ایران مرکزی و عدم نامگذاری رسمی واحدهای مختلف کرتاسه در این منطقه ، لزوم بررسی بیشتر بر روی نهشته های کرتاسه پائینی و بالایی در منطقه ایران مرکزی احساس میگردد تا نهشته های کرتاسه در این منطقه مانند مناطق کپه داغ و زاگرس بعنوان سازند و یا سایر واحدهای رسمی لیتواستراتیگرافی معرفی و ثبت گردند.

بهمین منظور درغرب ایران مرکزی برش سطح الارضی اسفیج کوچک واقع دریال جنوبی ناودیس اسفیج

اسفیج کـوچک انتخاب و مورد مطالعه قرار گرفت(شکل ۱). این ناودیس در ۱ کیلومتری خاور شهـرستان

تفرش واقع است و عمده ترین رخنمونهای آن متعلق به کرتاسه فوقانی می باشد که با یک دگرشیبی بر روی آهک های اربیتولینا دار متعلق به کرتاسه پائینی قرار گرفته است. مختصات جغرافیایی این برش "۰۵  ´۰۲   °۵۰  طول شرقی و" ۴۶  ´۴۰   ° ۳۴ عرض شمالی اندازه گیری شده است. (شکل۱)

شکل ۱ : موقعیت جغرافیایی و  زمین شناسی برش مورد مطالعه ( مقیاس: ۱:۱۰۰.۰۰۰)

◊◊◊◊◊◊◊

بحث :

در برش مورد مطالعه ۳ واحد مورد شناسایی و تفکیک قرار گرفت که شرح توالی این رسوبات از قدیم به جدید بقرار زیر است( شکل ۲ ):

الف:آهک اربیتولینادار

در این مطالعه  ۷/۱۶۶ متر از توالی رسوبات مورد مطالعه قرار گرفت که ۵ مترآن متعلق به رأس آهک اربیتولینا دار(کرتاسه پائینی)،۵/۴۶ متر متعلق به آهک ماسه ای گلوکونی دار و ۲/۱۱۵ متر آن متعلق به آهک مارنی میباشد. آهک مارنی جوانترین واحد این برش میباشد و بدلیل تکرار رسوبات در یال شمالی ناودیس مذکور،نمونه برداری تا محور این ناودیس،درضخامت ۷/۱۶۶متری این برش صورت گرفته است.

در بررسی و مطالعه برش مورد مطالعه، ۵ متر از توالی رسوبات مربوط به رأس آهک اربیتولینا دار نیز مورد مطالعه قرار گرفت که لیتولوژی آن شامل آهکهای ضخیم لایه برنگ خاکستری تیره و سرشار از اربیتولیناست ، و رخساره میکروسکوپی آن پل بایومیکرایت تا میکرواسپارایت ( پکستون ) می باشد. این واحد حاوی میلیولید و قطعات آلگ و مرجان است و علاوه بر قطعات مذکور، میکروفسیلهای زیر نیز در آن دیده می شود :

Dictyorbitolina sp.

Dictyoconus sp.

Iraqia simplex Henson

Praeorbitolina cormyi Schroeder

Palorbitolina lenticularis Blumenbach

Miliolids

                                    Glaucony Sandy Limestone                            

                  Orbitolina Limestone  

شکل ۲ : تصویری از برش مورد مطالعه ( دید دوربین بسمت شمال غرب )

مجموعه فسیلی موجود نشان دهنده سن آپسین برای این واحد میباشد. مرز بالایی این واحد با واحد آهک ماسه ای گلوکونى دار بصورت ناپیوستگی زاویه دار می باشد.

ب:آهک ماسه ای گلوکونی دار

واحد آهک ماسه ای گلوکونی دار در یال جنوبی ناودیس اسفیج کوچک ۵/ ۴۶ متر ضخامت دارد . مرز زیرین آن با آهک اربیتولینا دار (آپسین) بصورت دگرشیبی زاویه دار و مرز بالایی این واحد نیز با واحد آهک مارنی(اینوسراموس دار) بصورت همشیب و با گسستگی لیتولوژیک و درگذر از آهکهای قهوه ای رنگ حاوی لکه های قرمز رنگ اکسید آهن وپوسته های هماتیتی بی مهرگان ، به آهک مارنی آبی رنگ حاوی اینوسراموس میباشد که این مرزنشاندهنده یک مرحله خروج ازآب در اثرعملکرد فاز تکتونیکی ساب هرسی نین میباشد. این واحد توسط حاجیان (۱۹۷۰)، تحت عنوانK۳ نامگذاری شده است.

لیتولوژی این واحد در قاعده شامل ۱متر ماسه سنگ کنگلومرایی گلوکونی دار نخودی رنگ تا قهوه ای روشن،حاوی ذرات سفید رنگ و گرد شده کوارتز، متوسط لایه با سیمان آهکی و سرشار از بریوزوئر می باشد که بسمت بالا در ابتدا شامل ماسه سنگ آهکی گلوکونى دار متوسط لایه برنگ خاکستری، با سیمان آهکی و حاوی بریوزوئر و اینوسراموس  Parkinson Inoceramus crippsi است و در قسمتهای رأسی تر شامل آهک ماسه ای گلوکونی دار، متوسط لایه و خاکستری رنگ با رخساره میکروسکوپی پل بایو میکرایـت تا میکرواسپارایت (وکستون ) که حاوی خار اکینید ،  Inoceramus pictus Parkinson و Inoceramus virgatus Schluter و Exogyra cf. columba می باشد که در بعضی قسمتها حاوی کنکرسیون های مدور مارنی می گردد. یک دایک دیابازی با ضخامت متوسط ۵/۱ متر با امتداد شمال غرب – جنوب شرق این واحد را قطع نموده است.

در واحد آهک ماسه ای گلوکونی دار میکروفسیل های زیر نیز دیده می شود:

Calcisphaerulids:

Calcisphaerula innominata Bonet

Stomiosphaera sphaerica Kaufmann

Pithonella trejoi Bonet

Pithonella ovalis  Kaufmann

Foraminifera:

Hedbergella  sp.

Rotalipora  sp.

Spiroplectammina  sp.

Echinoides spines

مجوعه فسیلی موجود در آهک ماسه ای گلوکونی دار وبخصوص اینوسراموس های شاخصی همچــون

همچــون  Inoceramus  pictus Parkinson  ،Inoceramus virgatus  Schluter   و Inoceramus crippsi

Parkinson ، نشاندهنده سن سنومانین برای واحد آهک ماسه ای گلوکونی دار می باشد.

 ج:آهک مارنی

این واحد که توسط حاجیان ( ۱۹۷۰ ) ، تحت عنوان K۴   نامیده می شود ، در یال جنوبی ناودیس اسفیج کوچک ،۲/۱۱۵متر ضخامت دارد. لیتولوژی این واحد عمدتاً شامل آهکهای مارنی خاکستری روشن تا آبی رنگ نازک تا متوسط لایه با رخساره بایومیکرایت(پکستون) است که در این واحد ظهور و حضور جنس های Inoceramus و Mytiloides از خانوادهInoceramidae  و بخصوص گونه های Schlotheim Mytiloides labiatus ، Mytiloides mytiloides، Inoceramus lamarcki Parkinson و        Inoceramus brongniarti Mantell را با فراوانی زیاد شاهد هستیم. مرز زیرین این واحد همانطور که گفته شد با آهک ماسه ای گلوکونی دار بصورت همشیب و با گسستگی لیتولوژیک و مرز فوقانی آن در محل محور ناودیس اسفیج کوچک در ضخامت ۷/۱۶۶  متری برش مورد مطالعه قرار دارد و بعد از این ضخامت در یال شمالی تکرار واحدهای یال جنوبی را شاهد هستیم. همچنین این واحد حاوی کالسیسفرولید های فراوان می باشد (شکل ۳ ).واحد آهک مارنی را ۵ دایک دیابازی با ضخامت های از ۵/۱ متر تا ۸ متر و در راستای شمالغربی – جنوبشرقی قطع نموده است.این واحد حاوی میکروفسیلهای زیر است:

Calcisphaerulids:

Calcisphaerula innominata Bonet,Stomiosphaera sphaerica Kaufmann, Pithonella trejoi Bonet

Pithonella ovalis  Kaufmann

Foraminifera:

Dicarinella algeriana  Caron, Dicarinella canaliculata  Reuss, Dicarinella sp., Whiteinella archaeocretacea Pessagno, Whiteinella paradubia Sigal, Whiteinella baltica Douglas & Rankin, Whiteinella praehelvetica Trujillo, Whiteinella sp., Heterohelix moremani Cushman,Heterohelix reussi Cushman,Globigerinelloides ultramicrus Subbotina, Globigerinelloides caseyi Bolli, Loeblich &Tappan,Globigerinelloides cf. Bolli Pessagno,Hedbergella cf. planispira Tappan, Hedbergella rischi Moullade , Hedbergella delrioensis Carsey, Marsonella oxycona, Spiroplectammina sp., Archaeoglobigerina cretacea d’Orbigny, Marginotruncana marginata Reuss , Marginotruncana pseudolinneiana ,Marginotruncana coronata Bolli, Marginotruncana renzi Gandolfi,Marginotruncana paraconcavata Porthault

مجموعه فسیلی موجود در واحد آهک مارنی(آهک اینوسراموس دار) سن تورونین تا اوایل کنیاسین را برای این واحد تعیین مینماید.

شکل ۳ : تصویری از میکروفاسیس آهک مارنی ( حاوی کالسیسفرولید فراوان )

د:بایواستراتیگرافی

بمنظور بررسى بایواستراتیگرافى برش مورد مطالعه، از تعداد ۱۰۰ نمونه تهیه شده از برش اسفیج کوچک، حدود ۵۵ مقطع نازک میکروسکوپى تهیه گردید و مطالعات دقیق بایواستراتیگرافى بر روى آن صورت گرفت که منجر به شناسایى ۴۸ گونه از  ۲۷ جنس گردید و با استفاده از این داده ها ، ۴ بایوزون اینوسرامیدی در آهکهای ماسه ای و آهکهای مارنی، و دو بایوزون با استفاده از فرامینیفرهای پلانکتونی در آهک های مارنی تشخیص داده شد که در ذیل به معرفی آنها می پردازیم.

د-۱- : بایواستراتیگرافی واحد آهک ماسه ای گلوکونی دار

با توجه به ظهور و حضور اینوسراموس هاس شاخص سنومانین در آهک ماسه ای گلوکونی دار و عدم حضور میکروفسیل های شاخص ، دو بایوزون زیستی ( رنج زون ) با استفاده از اینوسراموس ها در این واحد معرفی گردید.

۱ – (( Inoceramus crippsi  Range Zone

     این بایوزون ۴۰ متر ضخامت دارد و با ظهور و حضور گونه  Inoceramus crippsi Parkinson از ضخامت  ۵/۶  مترى برش مورد مطالعه شروع شده و تا انتهای آهک ماسه ای گلوکونی دار که گونه مذکور انقراض پیدا می کند، ادامه می یابد. مجموعه فسیل هاى موجود در این بایوزون و بخصوص گونه اینوسراموس ذکر شده ، سن سنومانین را براى آن مشخص مى سازد.

۲ – ( ( Inoceramus pictus  Range Zone

این بایوزون۲/۳۱ مترضخامت دارد و با ظهورگونه  Inoceramus pictus Parkinsonاز ضخامت  ۳/۱۵مترى برش مورد مطالعه شروع شده وتا انتهای آهک ماسه ای گلوکونی دار ادامه می یابد.

مجموعه فسیل هاى موجود در این بایوزون و بخصوص گونه اینوسراموس ذکر شده ، سن سنومانین را براى آن مشخص مى سازد.

د-۲- : بایواستراتیگرافی واحد آهک مارنی

با توجه به ظهور و حضور اینوسرامیدهای شاخص تورونین در آهک مارنی و همچنین حضور و ظهور فرامینیفرهای شاخص تورونین ، دو بایوزون زیستی  با استفاده از اینوسرامیدها و دو بایوزون زیستی با استفاده از فرامینیفرهای پلانکتونی  در این واحد معرفی گردید.

۱ – (( Mytiloides labiatus  Range Zone

این بایوزون ۵/۶ متر ضخامت دارد وبا ظهور و حضور گونه  Schlotheim  Mytiloides labiatus  از ضخامت  ۵/۴۶  مترى برش مورد مطالعه شروع شده وتا ضخامت ۵۳ متری برش مورد مطالعه و ضخامت ۵/۶ متری آهک مارنی با انقراض گونه مذکور خاتمه می یابد. مجموعه فسیل هاى موجود در این بایوزون و بخصوص گونه اینوسراموس ذکر شده ، سن تورونین زیرین- میانی را براى آن مشخص مى سازد.

۲ – (( Inoceramus lamarcki  Range Zone

این بایوزون ۸/۲۷ متر ضخامت دارد وبا ظهورگونه Parkinson  Inoceramus lamarcki  از ضخامت  ۵۸  مترى برش مورد مطالعه شروع شده و در ضخامت ۸/۸۵ متری برش مورد مطالعه و ضخامت ۳/۳۹ متری آهک مارنی، با انقراض گونه مذکور ، خاتم

کلید واژه ها: مرکزى