بررسی چگونگی مرز پرموتریاس در میدان گازی پارس جنوبی

مقدمه:

میدان گازی پارس جنوبی که از اکتشافات شرکت ملی نفت ایران و بزرگترین منبع گاز جهان می­باشد، بر روی خط مرزی مشترک ایران و قطر در خلیج فارس قرار دارد. سنگ مخزن اصلی این میدان سازندهای دالان به سن جلفین  و کنگان به سن آنیزین می باشد.تا کنون در حدود ۱۴ حلقه چاه در میدان پارس جنوبی توسط شرکتهای مختلف داخلی و خارجی حفر گردیده است. این میدان در موقعیت º۵۲ تا º۵/۵۲ درجه شرقی، و º۵/۲۶ تا º۲۷ درجه شمالی ،در ۱۰۰ کیلومتری جنوب غربی بندر عسلویه ، ۱۷۵ کیلومتری کیش و ۱۰۵ کیلومتری سواحل قطر ، در آبهای خلیج فارس واقع شده است. ساختمان زمین‌شناسی میدان پارس جنوبی که بخش شمالی گنبد پارس جنوبی – گنبد شمالی را تشکیل می‌دهد، دارای یال‌های ملایم است  که خود تشکیل دهنده یکی از چند قله ساختمانی برآمدگی قطر- پارس جنوبی بر روی پلاتفرم کربناته منطقه می‌باشد. این ساختمان در واقع تداومی از پلانچ شمال‌شرقی ساختمان گازی گنبدی شکل، در شمال‌شرق امیر نشین قطر می‌باشد که تحت عنوان "گنبد شمالی قطر"(Gatar North Dome) شناخته‌شده است

هدف از این مطالعه این است که با ادغام نتایج حاصل از بررسیهای میکروسکوپی فرامینیفرهای بنتیک در مقاطع نازک ، بتوان محل دقیق مرز پرموتریاس و نیز چگونگی پیوستگی مرز را تعیین کرد.

در این پژوهش  نمونه برداری از ۲۰ متر فوقانی سازند دالان و ۲۰ متر تحتانی سازند کنگان  به صورت تحت الارضی از دو چاه ۵ و ۱۳  میدان گازی پارس جنوبی  و با فواصل ۳۰ سانتی متری صورت گرفت و   تعداد ۲۳۶ مقطع نازک از چاه sp-۱۳ و ۱۱۷ مقطع نیز از چاه sp-۵ در منطقه فوق الذکر مورد بررسی های بایواستراتیگرافی قرار گرفت. 

        ۳- چینه شناسی و زیست چینه ای پرمو تریاس در پارس جنوبی:

رسوبات پرموتریاس در منطقه مورد مطالعه  شامل دو سازند دالان و کنگان از گروه دهرم می باشد که از لحاظ لیتولوژیکی عمد تآ  از سنگهای کربناته شامل سنگ آهک و دولومیت همراه با لایه هائی از  ژیبس و انیدریت  تشکیل شده اند .از لحاظ محیط رسوبی ، سکانس مورد مطالعه  شامل میکروفاسیسهای محیط  رمپ،  پشت ریف و لاگونال توآم با رسوبات تبخیری می باشد به گونه ای که در آنیزین ، میدان پارس جنوبی حتی در منطقه سبخا قرار گرفته است.در  زیر هر سازند به طور جداگانه مورد بررسی قرار گرفته است.

۱-۳-  چینه شناسی و زیست چینه ای سازند دالان:

نام این سازند از تاقدیسی به همین نام واقع در ۱۱۰ کیلومتری جنوب غرب شیراز گرفته شده است و در چاه شماره۱۳  پارس جنوبی دارای ضخامتی بالغ بر  ۳۷۵  متر می باشد.. از لحاظ لیتولوژی این سازند مجموعه ای از ردیفهای کربناته – تبخیری است و قسمت اعظم آن شامل دولومیت با میان لایه های آهک و انیدریت  بوده و  به سه بخش قابل تقسیم می باشد: بخش کربناته زیرین: شامل آهک و دولومیت - بخش تبخیری نار: شامل انیدریت و دولومیت- و بخش کربناته فوقانی  که شامل آهک و دولومیت است. سازند دالان با یک ناپیوستگی بر روی سازند فراقون واقع شده و مرز فوقانی آن نیز با سازند کنگان به صورت ناپیوسته می باشد. لازم به ذکر است که در  بخش عربی خلیج فارس، سازند دالان به نام سازند خوف شناخته می شود. .  میکروفسیلهای شاخصی که از این سازند به دست آمده، عبارتند از:

a- Globivalvulina vonderschmitti

b- Paraglobivalvulina mira

c- Mizzia velebitana

d- Discospirella minuta,  D. minima,  D. plana

e- Baisalina pulchra

f- Pachypholia iranica,  P. pedicula,  P.cukurkoyi

g- Ichtyolaria latilimbata,  I.۱:place> perimitiva

h- Cryptoseptida anatoliensis

بر مبنای میکروفسیلهای یاد شده، ۲۰ متر فوقانی سازند دالان  به سن جلفین ( پرمین فوقانی) می باشد.

۲-۳- چینه شناسی و زیست چینه ای سازند کنگان:

سازند کنگان با ضخامتی در حدود ۱۵۰ متر دارای لیتولوژی عمده آهک و دولومیت می باشد..  این سازند به دو قسمت قابل تقسیم می باشد: بخش آهکی که در زیر بوده و بخش دولومیتی که در قسمت فوقانی قرار دارد.  سازند کنگان با یک ناپیوستگی بر روی سازند دالان واقع شده و خود توسط شیل، ا نیدریت و کربناته های سازند دشتک پوشانده می شود. و نیز  مرز فوقانی آن  با واحد  شیلی آغار از سازند دشتک  به صورت  پیوسته و هم­شیب است. سازند کنگان در بخش عربی خلیج فارس  تحت عنوان سازند سودیر Sodair  شناخته می شود. سازند کنگان از لحاظ  محتوای فسیلی فقیر  است و میکروفسیلهای شاخص آن عبارتند از:

a- Spirorbis phlyctaena

b- Ammodiscus parapriscus

c- Pilammina densa

d- Pilamminella kathani ,  P. semplanai

e- Glomospirella facilis

f- Amphorella subsphaerica

بر مبنای میکروفسیلهای ذکر شده، سازند کنگان در منطقه پارس جنوبی دارای سن آنیزین  ( تریاس میانی) می باشد.

۴- بحث و نتیجه گیری:

 به طور کلی در تشکیلات بنیادی پرمین، رسوبگذاری در دو مرحله و با دو نوع فاسیس مختلف صورت گرفته است:

۱-      رسوبات قبل از بسته شدن پالئوتتیس

۲-   رسوبات بعد از بسته شدن پالئوتتیس یا ادامه رسوبات پرمین: در نتیجه بسته شدن پالئوتتیس،تنها یک گودال یا تراف باقی می ماند که در آن محل گذر پرموتریاس به صورت تدریجی و همراه با پیوستگی رسوبگذاری است. این تراف که از منطقه دوراشام در جنوب نخجوان آغاز شده و تا کوههای همبست در ناحیه آباده کشیده می شود، شامل رسوبات دوراشامین می باشد.

مطالعات زیست چینه ای که بر روی ۲۳۶ مقطع نازک از چاه SP-۱۳ و نیز ۱۱۷ مقطع نازک از چاه SP-۵ در میدان پارس جنوبی انجام گرفت، نشان داد که مرز پرمو تریاس  در این منطقه دارای یک نبود چینه ای isconformity) ) از رسوبات دوراشامین و حتی نبودی از رسوبات Low Ter می باشد ، به طوری که سازند کنگان در میدان پارس جنوبی با همان لیتولوژی شاخص، سن آنیزین  را نشان می دهد . یعنی  بر روی رسوبات اشکوب جلفین، لایه های اشکوب آنیزین مربوط به mid Ter قرار دارد، حال آنکه در رشته جبال البرز و چندین منطقه دیگر، نبود چینه شناسی مربوط به نبود رسوبات دوراشامین می باشد و شروع رسوبات تریاس از low Ter است. علت وجود این عارضه و نبود رسوبات تریاس زیرین در میدان پارس جنوبی ، معلول وضع توپوگرافی خاص ناحیه و شدت فشارشی است که در آن زمان از طرف سپر عربستان به پیکره زاگرس وارد شده و باعث uplift منطقه گردیده به گونه ای که میدان پارس جنوبی نه تنها در دوراشامین بلکه در زمان اسکتین نیز به زیر آب نرفته است.

مطالعات میکروفاسیس و بایواستراتیگرافی  در منطقه فوق، منجر به شناسائی ۸ ویژگی بارز  گذر پرموتریاس گردیده که شامل موارد زیر است:

۱- mass extinction :در گذر پرموتریاس نابودی و آشفتگی زیستی عظیمی رخ داد به گونه ای که ۹۵ درصد فونای پالئوزوئیک از بین رفته و در تریاس generation  جدیدی به وجود آمد.

۲- پیدایش جنس و گونه های جدید در تریاس

۳- افزایش کربنات کلسیم  در تریاس میانی نسبت به پرمین بالائی

۴- کاهش دولومیتی شدن در تریاس میانی نسبت به پرمین بالائی

۵- ظهور شیل و کربنات کلسیم در تریاس میانی

۶- کاهش فرایندهای دیاژنتیکی در تریاس میانی نسبت به پرمین بالائی

۷-وجود یک ناپیوستگی در گذر پرمو تریاس

۸- حضور ساختمان استروماتولیتی در قاعده رسوبات تریاس

کلید واژه ها: پارسجنوبی پرموتریاس فرامینیفر چینه شناسی و فسیل شناسی سایر موارد