مقطع تیپ سازند شال در منطقه ماسوله
| دسته | چینه شناسی و فسیل شناسی |
|---|---|
| گروه | سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور |
| مکان برگزاری | بیست و پنجمین گردهمائی علوم زمین |
| نویسنده | رضا هفت لنگ |
| تاريخ برگزاری | ۰۲ اسفند ۱۳۸۵ |
بحث :
گذشته از مقطع تیپ قدیمى که براى سازند شال(از روستایى با همین نام در دره شاه رود، خلخال- شرق آذربایجان) در مجاور شمال باختر روستاى شال معرفى شده بود (دیویس و همکاران ، ۱۹۷۲ ) تغییرات جانبى و گسترش در سازند شال در نقاط مختلف منطقه ماسوله به طور وسیع مشاهده مى گردد. از مهمترین نقاط، گسل تراستى که ناحیه دولى چال را به دو بخش شمالى و جنوبى تقسیم نموده و سازند شال در هر دو بخش شمالى و جنوبى مشاهده مى شود با این تفاوت که از نظر رخساره لیتولوژیکى این دو بخش با یکدیگر متفاوت مى باشد و فقط بر اساس نمونه هاى فسیلى و سن آنها مى توان به وجود سازند شال پى برد، ولى تراست دولى چال جاى سوال و بحث فراوانى دارد و به عنوان مقطع تیپ پیشنهاد نمى گردد.
از جمله نقاطى که سازند شال در منطقه ماسوله مشاهده شده و از آنها عکس گرفتیم (انتهاى مقاله) بر اساس اولویت کامل بودن سکانس شامل :
الف- دامنه جنوبى کوه شاه معلم، که از پایین به بالا شامل سازند شمشک – سازند شال و سنگهاى کرتاسه. (عکسهاى ۱-۱ ،۲-۱،۳-۱ )
ب- سکانس دیگرى از سازند شال که نظرمان را جلب کرد، به لحاظ لیتولوژى خیلى خوب ولى گسل هاى متعددى در آن مشاهده مى شد، به تفصیل در مورد این سکانس نیز که به دقت مطالعه شد مى پردازم، از نظر موقعیت جغرافیایى در ۷ کیلومترى و در کنار جاده ماشین رو ماسوله به خلخال(در کنار رانش زمین ) قرار دارد. در این سکانس ستبراى سازند شال ۳۴ متر است که اولین واحد آن با ماسه سنگ آهکى گلوکونیت دار به ستبراى ۱ متر به رنگ فرسایشى نخودى و سطح تازه خاکسترى مایل به سبز شروع مى شود، در ادامه سنگ آهک خاکسترى چرت دار داراى رگه هاى کلسیت به ستبراى ۲ متر، نمونه فسیل شناسى برداشت شد، که پس از مطالعه سن اواسط ژوراسیک را مى توان به آن انتساب نمود، به سمت بالا ماسه سنگ آهکى و آهک ماسه اى گلوکونیتى منظم و نازک لایه مشاهده مى شود. سپس مارن به رنگ سبز روشن تا خردلى و کرم به ستبراى ۵ متر به صورت میان لایه دیده مى شود. تناوب لایه هاى مارن به ستبراى ۱۰ سانتى متر ، سنگ آهک ماسه اى و ماسه سنگ آهکى به رنگ نخودى و سطح شکسته خاکسترى به ستبراى ۵ متر وجود دارد، از بخش سنگ آهک ماسه اى ، نمونه دیگرى برداشت شد، پس از مطالعه سن آلبین – سنومانین براى این واحد در نظر گرفته شد. به سمت بالا تناوبى از مارن قرمز و سنگ آهک ماسه اى گلوکونیت دار به ستبراى ۲ متر، سپس ماسه سنگ گلوکونیت دار به رنگ سبز روشن و سنگ آهک به ستبراى ۵ متر، نمونه فسیل شناسى از بخش سنگ آهکى برداشت شد که سن سنومانین – کونیاسین را نشان مى دهد. به ظاهر ماسه سنگها شبیه مارن به جهت سست بودن هستند سپس تناوب ماسه سنگ آهکى و مارن گلوکونیتى به رنگ سبز به ستبراى ۱۵ متر مشاهده مى شود. از این بخش یک گسل نرمال با سطح گسل ۲۹۵/۴۵ مى گذرد که عامل اصلى زمین لغزش اشاره شده در بالا را مى توان به این گسل نسبت داد همچنین چندین گسل نرمال به صورت پوششى در این واحد دیده مى شوند. مرز زیرین سازند شال در این سکانس با سازند شمشک خرد شده و پوشیده است و مرز بالایى آن با کرتاسه به صورت هم شیب است. (عکس ۱-۲ )
ج- در فاصله حدود ۱۰ کیلومترى شمال غرب ماسوله سکانس دیگرى از این سازند دیده مى شود که با بررسى هاى انجام شده این سکانس نیز به دلیل گسلیده بودن، نمى توان به عنوان سازند در نظر گرفت . (عکس ۱-۳ )
د- در مجاورت شمال شهرک ماسوله سازند شال به صورت صخره ساز مشاهده مى شود که به دلیل ستبراى کم و گسلیده بودن کامل نیست. (عکس ۱-۴ )
ه- در شمال غرب ماسوله در ادامه راه پیاده رو امامزاده، آبشارى لایه هاى شال را قطع مى کند و چون مرز زیرین آن گسل خورده است، بنابراین نمى توان به عنوان سازند در نظر گرفت . (عکس ۱-۵ ) . و گسترش سازند شال در بخشهاى شمالى روستاى رکن آباد نیز مشاهده مى گردد.
بنابراین با بررسى هاى دقیق به عمل آمده، سکانس دامنه جنوبى کوه شاه معلم به عنوان مقطع تیپ مورد بررسى قرار مى گیرد :
در این سکانس بالاترین بخش سازند شمشک، ماسه سنگهاى میکاسه و اندکى آهکى، خرد شده به رنگ سبز متمایل به خاکسترى است که روى آن یک افق سنگ آهک میکرواسپارایتى خاکسترى متمایل به نخودى مشاهده مى گردد که از نظر لایه بندى متوسط لایه بوده و اولین افق از سازند شال را شامل مى شود. ستبراى سنگ آهک حدود ۳ متر است که نمونه فسیل برداشت شده از بخش سنگ آهکى، از نظر میکروفاسیس، بایواسپارایت یا بایو میکرواسپارایت است و حاوى میکروفسیلهاى :
Cristelaria Sp., Echinoid& Crinoid debris& Spine. است به سن مزوزوئیک.
به سمت بالا بخش نرم فرسا که پوشیده از واریزه است دیده مى شود ستبراى این بخش ۱۰۳ متر است . بندرت برونزدهایى از ماسه سنگهاى آهکى برنگ خاکسترى تیره که در قسمت هاى زیرین بصورت ماسه سنگهاى قرمز رنگ است که به نظر مى رسد گلوکونیت داشته باشد . مشاهده مى شود. در بالاترین بخش نرم فرسا، برونزد برجا از ماسه سنگ آهکى خاکسترى تیره متمایل به بنفش با شیب لایه بندى ۰۲۵/۳۰ و لایه هایى از ماسه سنگ با رخساره میکرواسپارایت و از نظر مطالعه پتروگرافى، فلدسپاتیک آرنایت داراى آثار کربناته ، مشاهده مى شود . از ماسه سنگ آهکى نمونه فسیل شناسى برداشت شد که از نظر میکروفاسیس، بایومیکرواسپارایت with Sands(Slightly Ferraginous)
مى باشد و حاوى میکروفسیلهاى:
Protoglobigerina helvetojurassica?,Cristelaria Sp., Ammodiscus Sp. Lagenidae, Crinoid debris, Shell fragments
است که سن ژوراسیک(باژوسین؟) را مى توان براى این واحد در نظر گرفت.
سپس به سمت بالا، شروع بخش سخت فرسا که شامل ماسه سنگهاى آهکى بسیار ریز دانه سبز روشن متمایل به کرم به ستبراى ۵۶ متر و سنگ آهک ماسه اى گلوکونیت دار خاکسترى مایل به بنفش به ستبراى ۳۴ متر داراى لایه بندى نازک تا متوسط است مى رسیم. شیب لایه بندى نسبت به نقطه قبل تغییرى نکرده و همان ۰۲۵/۳۰ مى باشد و شیب مورفولوژى در حدود ۳۵ درجه است. از قسمت سنگ آهک ماسه اى نمونه اى جهت مطالعه فسیل شناسى برداشت شد، که از نظر میکروفاسیس، فسیل و سن مورد ارزیابى قرار گرفت و یافته هاى زیر از این نمونه سنگ، بدست آمد:
Microfacies:Fossiliferous microsparite- Sparite with Sands&Glauconite.
این نمونه حاوى میکروفسیلهاى زیر به سن مزوزوئیک مى باشد:
Cristelaria Sp., Ammodiscus Sp., Milolidae, Textularidae, Echinoid&Crinoid debris&Spine, Algal fragments, Shell fragments.
به سمت بالا سنگ آهکهاى نازک تا متوسط لایه خوب لایه بندى شده کرم رنگ نمونه اى جهت مطالعه فسیل شناسى برداشت شد که به نظر مى رسید شروع کرتاسه باشد.
از نظرمیکروفاسیس، بایومیکرواسپارایت براى این نمونه تشخیص داده شد و حاوى میکروفسیلهاى :
Calpionella elliptica, Calpionella alpina, Lorensiella, Hungarica, Tintinnopsella Carpathica, Calpionellopsis Sp., Calpionella Sp., Lenticulina Sp., Spong Spiculs.
است، این میکروفسیلها سن اواخر ژوراسیک (تیتونین ؟) اوایل کرتاسه (بریازین).
آخرین افق ماسه سنگ آهکى به رنگ سطح تازه تیره و داراى آثارى از پیریت است (سنگ حاوى سیلیس و کربنات، احتمالا سنگ آهک به شدت سیلیسیته شده) به سمت بالا سنگ آهک و سنگ آهک ماسه اى کرتاسه گسترش دارد.
مرز بین سازند شال و کرتاسه بصورت تدریجى است. شیب لایه بندى در مرز ۰۲۰/۲۰ است. لایه هاى سنگ آهک(ماسه اى) کرتاسه که سطح برخى از آنها داراى رنگ خاکسترى روشن و گاهى متمایل به سبز است، در این سنگها قطعات فسیل آمونیت به صورت پراکنده دیده مى شود. قطر برخى از آمونیت ها به حدود ۱۵ سانتى متر مى رسد.
نتیجه گیرى:
مقطع تیپى که براى سازند شال در مجاورت شمال باختر روستاى شال معرفى شده بود( توسط دیویس و همکاران ۱۹۷۲ ) داراى نواقصى است که از جمله آنها مى توان به ستبراى کم این سازند(حدود ۴۰ متر) در شمال باختر روستاى شال، تاثیر گسل بزرگ چپ بر برروى این سازند که خش لغزهاى آن در لایه هاى ضخیم سنگ آهک ماسه اى، به وضوح مشاهده مى شود، اشاره نمود، بنا به دلایل فوق، رخنمونهاى دیگرى از این سازند در منطقه ماسوله که داراى تنوع لیتولوژیکى بیشترى بودند، مورد بررسى قرار گرفت تا در نهایت پیشنهاد مى شود که سکانس دامنه جنوبى کوه شاه معلم به عنوان مقطع تیپ سازند شال در نظر گرفته شود.
منابع :
۱- در اجراى نقشه هاى ۲۵۰۰۰/۱ زمین شناسى (تهیه نقشه ۲۵۰۰۰/۱ ماسوله).
۲- R. G. Davies, C. R. Jones, B. Hamzepour, and G. C. Clark(۱۹۷۲) Geology of the Masuleh Sheet ۱:۱۰۰۰۰۰ Northwest Iran.
رضا هفت لنگ
کارشناس گروه چینه شناسی، سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور
چکیده:
لایه زمین شناسی یک بیست و پنج هزارم ماسوله از نظر مختصات جغرافیایی بین 30،07،37 تا 37،15،00عرض شمالی و 48،52،30 تا 00،49،00 طول خاوری قرار دارد. منطقه ماسوله از توابع شهرستان فومن است که از شمال و غرب با آذربایجان شرقی و از جنوب با زنجان و از شرق با شهرستان فومن همجوار است .
ستبرای سازند شال در دامنه جنوبی کوه شاه معلم تقریبا 196 متر است که شروع آن با سنگ آهک متوسط لایه به رنگ خاکستری متمایل به نخودی به ستبرای 3 متر است، سپس از دو بخش نرم فرسا و سخت فرسا تشکیل می شود . لیتولوژی بخش نرم فرسا که توسط واریزه پوشیده شده است شامل برونزدهایی از ماسه سنگ و ماسه سنگهای آهکی خاکستری تیره متمایل به بنفش به ستبرای103 متر، سن تعیین شده برای این بخش توسط نمونه های فسیل باژوسین ؟ می باشد. بخش سخت فرسا با لیتولوژی ماسه سنگ قرمز رنگ گلوکونیت دار اندکی کربناته و ماسه سنگهای آهکی سبز رنگ و کرم رنگ سپس سنگ آهک ماسه ای خاکستری مایل به بنفش با لایه بندی نازک تا متوسط، به ستبرای 90 متر، توسط نمونه فسیل به سن اواخر ژوراسیک (تیتونین) و اوایل کرتاسه (بریازین) مشاهده می شود. مرز زیرین سازند شال با سازند شمشک بصورت پوشیده است و مرز بالایی آن با واحدهای کرتاسه به صورت تدریجی و هم شیب است.
نکته حائز اهمیت این است که قبلا مقطع تیپ سازند شال در مجاورت شمال باختر روستای شال به ستبرای 40 متر اندازه گیری شده بود(توسط دیویس و همکاران1972 )که از نظر لیتولوژی شامل سنگ آهک ماسه ای خاکستری مایل به سبز و همچنین مایل به ارغوانی که بصورت متوسط تا ضخیم لایه با میان لایه های نازک ماسه سنگ مشاهده می شود، وجود گلوکونیت باعث رنگ سبز آنها شده است. از این منطقه یک گسل بزرگ چپ بر عبور می کند که خش لغزهای آن در مقاطع لایه های ضخیم سنگ آهک ماسه ای دیده می شود، آثار فسیل آمونیت نیز در لایه های فوق مشاهده می گردد. بررسیهای انجام شده، نشان می دهد این سکانس کامل نبوده و کاملترین سکانس(در این منطقه) از سازند شال در دامنه جنوبی شاه معلم کوه واقع شده است .
Abstract
Geological sheet of Masuleh in 1.25000 Scale is located in 37,07,30 to 37,15,00 geographic latitude and 48,52,30 to 49,00,00 geographic longitude .
Masuleh region is a part of Fuman province which is limited to Eastern Azarbayjan from North and west and to fuman province from Soutn.
The thickness of Shal Formation in Southern part of Shah moalem mountain is about 196 meters which is Started with gray to buff medieum bedded limestone with 3 m thickness and then includes Soft- erosive and Hard- erosive.
The lithology of Soft- erosive part which is Covered by scree (debries) included outcrops of Sandstone and dark gray to purple Calcareous Sandstone with 103 m thickness. Dertermined age for this part is Bajocian ? from fossil Samples. Hard- erosive part with glauconite, Carbonate red Sandston and green- cream Calcareous Sandston , then gray to purple thin- medium bedded Sandy limestone with 90 m thickness is seen and the determined age for this part is late Jurassic(Tithonian) and early Cretaceous(Berriasian) by fossil Samples. The Lower boundry of Shal Formation with Shemshak Formation is Covered and the Upper boundry with Cretaceous units is Graduated.
The point which must be Considered is the Shal Type Section in North- West Shal Village had been measured as a 40 m(Davies & et al.1972) beding which is included gray to green and purple medium- thick bedded Sandy limestone with thin interbedded of Calcareous Sandstone. The green Colore is due to the glauconite. A large- Scale left lateral fault Crosses from this area and its Striae is Seen in thick bedded Sandy limestone Sections. Fossil trace of Amonite is Seen also in these layers Recent Studies illustrate that its not a Complete Sequences and the most Complete Sequences(in the region) from Shal formation is located in the Southern part of Shah Moalem Mountain.