رخساره ها، محیط های رسوبی و چینه نگاری سکانسی سازند دشتک در ناحیه فارس

مقدمه :

سازند دشتک از نظر سنگ پوشش مخازن گازى گروه دهرم در حوضه زاگرس حائز اهمیت است. هدف از این مطالعه تعیین رخساره ها ، محیطهاى رسوبى و چینه نگارى سکانسى سازند دشتک و مشخص کردن تغییرات رخساره اى آن در نواحى کوه سورمه ، چاه دالان-۱ ، چاه کوه سیاه-۱ و چاه دشتک-۱ است .

این برش ها از جهت جنوب شرق به شمال غرب منطقه فارس انتخاب و از برش کوه سورمه تعداد حدود ۳۰۰ نمونه میکروسکوپى جهت تعیین رخساره ها و محیطهاى رسوبى مطالعه شده است.

نام گذارى سنگها بر اساس طبقه بندى دانهام (۱۹۶۲) انجام شده است. چینه نگارى سکانسى سازند دشتک بر اساس روش ها و اصول چینه نگارى سکانسى سارگ (۱۹۸۸) ، ون وگونر و همکاران (۱۹۸۸) و ون بوخم و همکاران (۲۰۰۲) مطالعه شده است.

◊◊◊◊◊◊◊

بحث :

چینه شناسى :

سازند دشتک مربوط به گروه کازرون مى باشد ( زابو و خردپیر ۱۹۷۷). نام این سازند از چاه دشتک-۱ در تاقدیس دشتک در ۷۵ کیلومترى غرب شیراز گرفته شده است. برش نمونه این سازند در چاه کوه سیاه-۱ با ضخامت حدود ۸۱۴ متر و در مقطع سطح الارضى کوه سورمه حدود ۶۵۰ متر است. قبلاً این سازند را معادل سازند سودیر در عربستان در نظر مى گرفتند. سازند دشتک عمدتا متشکل از لایه هاى تبخیرى انیدریت به سن تریاس میانى است (زابو ، ۱۹۷۷). سازند دشتک را در برش نمونه به ۶ بخش تقسیم کرده اند که عبارتند از:

۱- بخش شیلى آغار  ۲- بخش تبخیرى A  ۳- بخش تبخیرى B  ۴- بخش تبخیرى C   ۵- بخش دولومیت سپیدار   ۶- بخش تبخیرى D

در منطقه مورد مطالعه سازند دشتک عمدتا از سنگهاى تبخیرى ، دولومیت و شیل تشکیل شده است که ضخامت آن از ۶۵۰ متر در کوه سورمه تا ۱۱۰۰ متر در چاه دشتک-۱ تغییر مى کند. مرز پایین آن با سازند کنگان به صورت هم شیب و مرز بالایى آن با سازند نیریز به صورت ناپیوسته و هم شیب است که از چاه دشتک-۱ (شمال غرب) به سمت کوه سورمه (جنوب شرق) به مقدار فرسایش قسمت فوقانى سازند دشتک (بخش تبخیرى D) اضافه مى گردد به نحوى که در کوه سورمه تمامى بخش D و قسمتى از بخش دولومیت سفیدار فرسایش یافته است ( زابو ،۱۹۷۷  و شکل هاى ۲،۳و۴).

رسوب شناسی :

بر اساس مطالعات انجام شده صحرایى و بررسى نمونه هاى سنگى سازند دشتک در برش کوه سورمه منجر به تشخیص رخساره هاى مختلف مربوط به کمربند هاى رخساره اى ساحلى ( A) ، پهنه بالاى جزر و مدى (B) ، پهنه بین جزر و مدى (C) ، تالاب (D) ، سد (E) و دریاى کم عمق جلوى سد (F) شده است. با توجه به شواهد موجود رخساره هاى سازند دشتک در پلاتفرم کربناته از نوع رمپ نهشته شده که مشابه حاشیه جنوبى خلیج فارس است (شکل هاى ۶و۷).

چینه نگارى سکانسى :

سکانس هاى سازند دشتک با توجه به خصوصیات رخساره ها ، الگوى رویهم قرار گرفتن آنها و چرخه هاى رسوبى مشخص شده است. مطالعه چینه نگارى سکانسى سازند دشتک در برش هاى مورد مطالعه سبب تشخیص ۴ سکانس رسوبى رده سوم شد که به شرح زیر است.

سکانس۱:  این سکانس به سن Ladinian و مرز زیرین سکانس از نوع SB_۲ (Type ۲ unconformity) مى باشد که بر روى رسوبات آهکى سازند کنگان قرار مى گیرد. در مرز پائین سکانس ندول هاى آهن (شکل۷) به مقدار زیاد دیده مى شود.

شکل۷ : نودول هاى آهن در سطح لایه هاى راس سازند کنگان - کوه سورمه

دسته رخساره هاى وابسته به  پیشروى سطح دریا (Transgressive system tract) متشکل از شیل هاى کم عمق بخش شیلى آغار با چند لایه دولومیتى مربوط به محیط لاگون و دولومیت هاى اوولیتى مربوط به محیط سدى است. سطح بیشترین پیشروى MFS در لایه دولومیت االیتى قرار دارد.

دسته رخساره هاى مربوط به بالاترین سطح دریا (Highstand system tract) در بر گیرنده رخساره هاى محیط سدى، لاگون و سبخاست.

مرز بالایى سکانس از نوع SB_۱ است که در برش یاد شده در رأس لایه کنگلومرایى با اکسید آهن فراوان قرار مى گیرد (شکل ۸).

شکل ۸ : لایه نازک کنگلومرائى روى بخش انیدریت توده اى A در سازند دشتک ، برش کوه سورمه

سکانس۲ :  این سکانس به سن Carnian است. دسته رخساره اى TST از تناوب طبقات انیدریت ، شیل و دولومیت تشکیل شده است که در نهایت به یک لایه ضخیم ۱۰ مترى دولومیت به رنگ زردکرم ختم مى گردد. بیشترین سطح پیشروى در داخل لایه دولومیت ضخیم لایه قرارگرفته است.

دسته رخساره اى HST از طبقات انیدریتى (بخش (B با بین لایه هایى از دولومیت تشکیل شده است که به سمت بالاى سکانس به ضخامت طبقات انیدریتى افزوده مى گردد. مرز بالایى سکانس در بالاى یک طبقه دولومیت برشى شده که روى بخش انیدریت توده اى B قرار گرفته در نظر گرفته شده است. این مرز از نوع SB_۲ است.

سکانس ۳: این سکانس به سن Late Carnian است. دسته رخساره اى TST از تناوب طبقات دولومیت ، شیل و انیدریت تشکیل شده است که در انتها به یک طبقه برجسته دولومیتى به رنگ خاکسترى روشن با لایه بندى نازک ختم مى گردد.

بیشترین سطح پیشروى در طبقه دولومیتى فوق الذکر و با حداکثر تجمع فسیلى اکینوئید / کرینوئید و تروکولینا همراه است.

دسته رخساره اى HST از تناوب انیدریت و طبقات نازک دولومیت تشکیل شده است. این رخساره ها در انیدریت
توده اى بخش C و اکثراً محیط سبخائى را در بر مى گیرد.

مرز بالایى سکانس از نوع SB_۲ است که در قسمت انتهایى انیدریت بخش C قرار دارد. در این طبقه دولومیتى آثار اکسید آهن نیز به چشم مى خورد.

سکانس ۴ : این سکانس به سن Norian است. دسته رخساره اى TST از طبقات استروماتولیت دولومیتى شده (شکل۹) مربوط به محیط سوپرتایدال ، دولومیت هاى محیط لاگون و اینترتایدال و در نهایت کنگلومراى درون حوضه اى (Intraformational conglomerate) مربوط به محیط جلوى سد تشکیل شده است (شکل۱۰).

بیشترین سطح پیشروى مربوط به طبقه کنگلومرایى فوق است. در این کنگلومرا آثار قطعات شکسته حوضه و به همراه فسیل به چشم مى خورد.

دسته رخساره اى HST بخش دولومیت سفیدار را در بر مى گیرد.

بدلیل پدیده دولومیتى شدن کلیه ساختمانهاى موجود در سنگ از بین رفته است. اما با توجه به نمونه هاى قبلى محیط تشکیل این قسمت از سد تا لاگون تغییر مى کند.

مرز بالایى سکانس از نوع SB_۱ بوده که با تجمع فراوان اکسید آهن در قسمت فوقانى دولومیت سفیدار همراه است (شکل۱۱). این مرز بین دوره هاى تریاس و ژوراسیک قرار مى گیرد.

◊◊◊◊◊◊◊

نتیجه گیرى :

۱- رخساره هاى سازند دشتک در برش هاى مورد مطالعه از انیدریت ، دولومیت و شیل تشکیل شده که در محیط هاى ساحلى ، سوپرتایدال ، اینترتایدال ، تالاب ، سد و جلوى سد نهشته شده اند

۲- تغییرات عمودى و جانبى رخساره ها و مقایسه آنها با محیطهاى امروزى نشانگر آن است که رخساره هاى سازند دشتک در برش هاى مورد مطالعه در یک پلاتفرم کربناته از نوع رمپ نهشته شده اند.

۳- مطالعات چینه نگارى سکانسى نشان دهنده وجود ۴ سکانس رسوبى رده سوم به سن لادنین تا نورین در سازند دشتک در منطقه مورد مطالعه است.

۴-در سازند دشتک مرز زیرین و بالایى سکانس اول و مرز بالایى سکانس چهارم از نوع SB۱ است. بقیه مرز سکانس ها از نوع SB۲  است.

۵- سکانس هاى با رخساره تبخیرى در سازند دشتک مى تواند نقش سنگ پوشش مناسبى را براى سازندهاى مخزنى گروه دهرم در منطقه ایفا کند. با توجه به ضخامت زیاد لایه هاى تبخیرى بخش A (سکانس۱) و تداوم آن در منطقه ، به عنوان بهترین سنگ پوشش معرفى مى گردد.

 سکانس هاى اول تا سوم در برش هاى کوه سورمه ، چاه دالان-۱ و چاه کوه سیاه -۱ و همچنین سکانس هاى اول تا چهارم در برش چاه دشتک-۱ به عنوان سنگ پوشش مناسب معرفى مى گردند.

◊◊◊◊◊◊◊

منابع فارسى :

◊◊◊◊◊◊◊

Refrences :

Szabo, F., Kheradpir, A., Khalili, M., ۱۹۷۷. Permian and Triassic study of Fars۱:place> north and adjacent areas. Rep. No. ۱۲۴۹

Szabo, F., ۱۹۷۷. Permian and Triassic lithostratigraphy Central Zagros۱:place> mountain and Lurestan. Rep. No. ۱۲۵۸

Szabo, F., ۱۹۷۷. Permian Triassic stratigraphy Zagross basin, south west IRAN۱:place>۱:country-region>. Rep. No. ۱۲۶۱

Tucker, M. E. and Wright, V.P., ۱۹۹۰. Carbonate Sedimentology. Blackwell, Oxford۱:place>۱:city>, ۴۸۲ PP.

Burchette, T.P. and Wright, V.P., ۱۹۹۲. Carbonate ramp depositional systems. In: B.W. Sellwood (Editor), Ramps and Reefs. Sediment. Geol., ۷۹: ۳-۵۷.

Sharland, Peter R. et  al.,  ۲۰۰۱. Arabian plate sequence stratigraphy. Gulf petrolink, Bahrain۱:place>۱:country-region>. ۳۷۱ p.

Flugel, Erik., ۲۰۰۴. Microfacies of carbonate rocks. Springer. ISBN ۳-۵۴۰-۲۲۰۱۶-x . PP ۹۱۵.

Sadooni, F. N. , Alshahrani, A. S. , ۲۰۰۴. Stratigraphy, lithofacies distribution and petroleum potential of the Triassic strata of the northern Arabian plate. AApg Bulletin, v. ۸۸, NO. ۴ (April ۲۰۰۴), pp. ۵۱۵-۵۳۸.

Hosseini, A., ۲۰۰۶. Micropaleontological investigation on the surface samples collected from the stratigraphic column of Kuh-e- Surmeh (Fars۱:place> province). Paleontological note # ۶۴۹

کلید واژه ها: سایر موارد