چینه نگاری سکانسی سازند داریان: نهشته های دور از پلاتفرم در تاقدیس های اشگر و ماماتین، جنوب باختر ایران

پیش درآمد

سازند داریان یکی از سنگ های مخزن هیدروکربور در جنوب باختر ایران است. این سازند را نخستین بار (James & wynd, ۱۹۶۵) در برش نمونه آن (کوه گدوان، شمال دهکده داریان) نام گذاری و اندازه گیرى کردند. این سازند در برش نمونه ۲۸۷ متر ستبرا دارد و از آهک هاى قهوه اى تا خاکسترى ستبر لایه با فسیل اربیتولین فراوان ساخته شده است. مرز زیرین آن با سازند گدوان تدریجی و مرز بالایی آن با سازند کژدمی ناپیوسته است (James & wynd, ۱۹۶۵). سازند داریان در جنوب باختر ایران (به جز جنوب و جنوب باختر لرستان) گسترش دارد و هم ارز سازند شوئیبا در کشورهای عربی است (مطیعی، ۱۳۷۲).

بررسی های پیشین بر روی سازند داریان به طور عمده از دید چینه نگاری سنگی و فسیل شناسی بوده است (.(e. g., Golestaneh, ۱۹۶۵; Wells, ۱۹۶۵; Kheradpir, ۱۹۷۵; Sissingh, ۱۹۷۷ محیط های رسوبی سازند داریان در بخش هایی از جنوب باختر ایران مطالعه شده است (برای نمونه: ناصرى، ۱۳۸۱؛ معطری کازرونی، ۱۳۸۳). این پژوهشگران پلاتفرم کربناته رمپ را براى نهشته های سازند داریان پیشنهاد کردند. لاسمى و سیاهى (۱۳۸۴) محیط های رسوبی و چینه نگاری سکانسی این سازند را در بخش جنوبی فروافتادگی دزفول (چاه سولابدر ۳) و زون ایذه (تاقدیس خامی) بررسی کردند و بر پایه تغییر جانبى و عمودى رخساره ها، پلاتفرم آن را یک شلف کربناته تشخیص دادند.

محیط رسوبی و چینه نگاری سکانسی سازند داریان در برش رو زمینی اشگر و چاه ماماتین ۱۰ تا کنون مطالعه نشده است. برش اشگر (شمال باختر تاقدیس اشگر) و چاه ماماتین ۱۰ (جنوب خاور تاقدیس ماماتین) به ترتیب در زون ایذه و بخش شمالی فروافتادگی دزفول قرار دارند (شکل ۱).

هدف از این مطالعه بررسی رخساره ها، شناسایی محیط رسوبی و چینه نگارى سکانسى سازند داریان در منطقه یاد شده است. بررسى کارهاى پیشین نشان مى دهد که زمین شناسان، در مورد نوع پلاتفرم کربناته سازند داریان دیدگاه یکسانى ندارند. این مطالعه نه تنها به شناسایى محیط رسوبى و سکانس هاى این سازند مى انجامد بلکه نوع پلاتفرم آن را نیز مشخص مى نماید.

این پژوهش بر پایه بررسی های صحرایی و میکروسکوپی انجام شده است. نام گذارى سنگ هاى کربناته به روش دانهام (Dunham, ۱۹۶۲) وتقسیم بندى رخساره ها و ارائه مدل رسوبى بر پایه روش Carozzi, ۱۹۸۱; Carozzi, ۱۹۸۹) & (Lasemi انجام شده است. شناسایی سکانس هاى رسوبى با به کار گیرى روش ها و اصول چینه نگارى سکانسى (براى نمونه: لاسمى، ۱۳۷۹؛; Pomar,et al. ۲۰۰۵ Miall, ۱۹۹۷, ۲۰۰۰  (Emery & Myre, ۱۹۹۶; انجام شده است.

◊◊◊◊◊◊◊

شرح رخساره ها

سازند داریان در منطقه مورد مطالعه تنها دربردارنده رخساره های دریای ژرف (گروه های رخساره ای شیل/آهک پلاژیک و آهک دوباره نهشته شده) است. گروه رخساره ای پلاژیک در بردارنده رخساره های وکستون تا پکستون بیوکلستی رادیولر و اسپیکول اسفنج دار، وکستون بیوکلستی گلوبیژرین دار و گلسنگ آهکی بیوکلستی (دارای لاله وش و دوکفه ای پلانکتون) است.

گروه رخساره ای آهک دوباره نهشته شده در بردارنده رخساره های وکستون/پکستون ببوکلستی دوکفه ای/خارپوست دار، وکستون تا گرینستون بیوکلستی اربیتولین دار است. این رخساره ها دارای ساخت دانه بندی تدریجی هستند و در آن ها آمیخته ای از بیوکلست های محیط کم ژرفا (فرامینیفرهای تکستولاریا و اربیتولین، دوکفه ای، گاستروپد، خارپوست و جلبک سبز) و ژرف (اسپیکول اسفنج، رادیولر، گلوبیژرین، لاله وش و دوکفه اى پلانکتون) و دانه هاى غیر اسکلتى پلوئید/اینتراکلست دیده می شود.

محیط رسوبی و چینه نگاری سکانسی

بودن بیوکلست های پلانکتون وابسته به دریاى ژرف و میکریت فراوان نشانگر رسوب گذارى این گروه رخساره اى در محیط دریاى ژرف است (e. g., Wilson۱:place>۱:city>, ۱۹۷۵; Lasemi, ۱۹۹۵; Bernaus, ۲۰۰۲). ساخت دانه بندی تدریجی در رخساره های آهک دوباره نهشته شده، بین لایه ای بودن آن ها با رخساره های پلاژیک و آمیخته بودن دانه های محیط کم ژرفا و ژرف نشان دهنده نرخ بالای رسوب گذاری، ریزش کربنات از بخش حاشیه پلاتفرم با شیب تند و نهشته شدن آن در بخش ژرف دریا است Lasemi, ۱۹۹۵; Bernaus et al., ۲۰۰۲) ۱۹۹۴;  .(Schlager,رخساره های ژرف سازند داریان با رخساره های ژرف سازند های مزدوران و چمن بید (Lasemi, ۱۹۹۵; Askari & Lasemi, ۱۹۹۷)، سازند مبارک (لاسمی و مصدق، ۱۳۷۸)، سازند سروک (لاسمی و کاوسی، ۱۳۸۴) و رخساره های دور از پلتفرم باهاماس (Boardman & Neumann, ۱۹۸۴; Wilber et al., ۱۹۹۰; Eberli, ۱۹۹۱; Schlager, ۱۹۹۴) همسان است. سکانس های رسوبی با بررسی رخساره ها، محیط رسوبی و تغییر عمودی آن ها که وابسته به افت و خیز سطح نسبی دریاهاست مشخص می شوند (لاسمی، ۱۳۷۹). بررسی تغییر عمودی سازند داریان در برش های مورد مطالعه به شناسایی یک سکانس رسوبی انجامیده است. مرز های این سکانس از نوع مرز سکانسی ۲ (SB۲) است.

دسته رخساره ای TST در بردارنده رخساره های آهک دوباره نهشته شده با میان لایه های شیل/آهک پلاژیک است که به سوی بالا با رخساره های شیل/آهک پلاژیک وابسته به زون بیشترین پیشروی (mfz) پایان می پذیرد. دسته رخساره ای HST، در بر گیرنده رخساره های آهک پلاژیک با بین لایه های آهک دوباره نهشته شده است که به سوی بالا ستبرای آهک دوباره نهشته شده افزایش می یابد.

◊◊◊◊◊◊◊

نتیجه گیرى

سازند داریان در منطقه مورد مطالعه تنها در بردارنده گروه های رخساره ای پلاژیک و و آهک دوباره نهشته شده است. این سازند در برش های دیگر (برای نمونه برش آنه و چاه سولابدر ۳) در بردارنده رخساره های پلاتفرمی و دور از پلاتفرمی است (لاسمی و سیاهی، ۱۳۸۴). به سوی جنوب باختر منطقه مورد مطالعه تنها رخساره های پلاتفرمی شناسایی شده است (۱۹۸۲ e.g., Sedaghat,). این بررسی نشان می دهد که سازند داریان مانند پلاتفرم شلف فلوریدا  (Read, ۱۹۸۵)در یک پلاتفرم نوع شلف نهشته شده است. در برش اشگر بخش عمده سازند فهلیان از رخساره های پلاژیک و آهک دوباره نهشته شده ساخته شده است که در یک حوضه بین شلفی، پدید آمده با تکاپوهای تکتونیکی سیستم گسلی کازرون، نهشته شده است (فیضی، پایان نامه در دست تهیه & Feizi, ۲۰۰۷; Lasemi). سازند گدوان که در بین سازند های فهلیان و داریان جای دارد نیز تنها از رخساره های ژرف ساخته شده است (احمدی، پایان نامه در دست تهیه). بنابراین، سازند داریان هم در یک حوضه ژرف بین شلفی نهشته شده است.

◊◊◊◊◊◊◊

منابع فارسى

لاسمى، ی.، ۱۳۷۹. رخساره ها، محیطهاى رسوبى و چینه نگارى سکانسى نهشته سنگهاى پرکامبرین بالایى و پالئوزوئیک ایران. انتشارات سازمان زمین شناسى کشور، ۱۸۰ ص.

لاسمی، ی.، سیاهی، م.، ۱۳۸۴. محیط های رسوبی و چینه نگاری سکانسی سازند داریان در بخش جنوبی فروافتادگی دزفول (برش خامی و چاه سولابدر ۳). فشرده مقالات نهمین همایش انجمن زمین شناسی ایران،۵۶۸-۵۶۴.

لاسمى، ی.، و کاوسى، م.، ۱۳۸۴. چینه نگارى سکانسى سازند سروک در جنوب خاور لرستان و شمال زون ایذه و کاربرد آن در اکتشاف هیدروکربور، نهمین همایش انجمن زمین شناسى ایران، ۵۹۸-۵۹۵.

لاسمى، ی.، و مصدق، ح.، ۱۳۷۸. میکروفاسیس ها و محیط هاى رسوبى سازند مبارک در البرز مرکزى و معرفى پشته هاى گلى (Waulsortian) در محیط رسوبى رمپ عمیق: فشرده مقالات سومین همایش انجمن زمین شناسى ایران، ۵۴۸-۵۴۶.

معطرى کازرونى، ا. ۱۳۸۳. بررسى میکروفاسیس و محیط رسوبى سازندهاى گدوان و داریان در کوه لار در ناحیه شمال گچساران. پایان نامه کارشناسى ارشد، دانشگاه آزاد اسلامى واحد تهران شمال. ۹۲ ص.

مطیعى، ه.، ۱۳۷۲. زمین شناسى ایران (زمین شناسى نفت زاگرس)، طرح تدوین کتاب زمین شناسى ایران، سازمان زمین شناسى و اکتشافات معدنى کشور، ۵۳۶ ص.

ناصری، ز. ۱۳۸۱. بررسی ویژگی های مخزنی و محیط رسوبی سازند داریان در خلیج فارس (از تنگه هرمز تا بلندای قطر). پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران. ۱۷۲ ص.

◊◊◊◊◊◊◊

References:

Askari, Z. & Lasemi, Y., ۱۹۹۷. Highstand shedding of a carbonate platform: evidence from the Middle–Upper Jurasic Chaman Bid Formation (Lower Zuni A Sequence) of the Kopet۱:placename> Dagh۱:placename> Basin۱:placetype>۱:place>, northeast Iran۱:place>۱:country-region>. CSPG–SEPM Joint Convention, Calgary۱:place>۱:city> Canada۱:place>۱:country-region>, Abstr., p. ۲۸.

Bernaus, JM., Vanneau, A., Caus, E., ۲۰۰۲. Carbonate platform sequence stratigraphy in a rapidly subsiding area: the Late Barremian–Early Aptian of the Organya۱:placename> Basin۱:placetype>۱:place>, Spanish Pyrenees, Sed. Ged., ۱۵۹, pp. ۱۷۷–۲۰۱.

Boardman, M.R. & Neumann, A. C., ۱۹۸۴. Sources of periplatform carbonates: Northwest providence channel, Bahamas۱:place>۱:country-region>. J. of Sed. Pet., ۵۴: pp. ۱۱۱۰–۱۱۲۳.

کلید واژه ها: سایر موارد