دگرسانی و کانی زایی در ولکانیک های غرب میانه

مقدمه :

ناحیه مورد مطالعه در ۲۱ کیلومترى غرب شهرستان میانه و در بین طولهاى جغرافیایى   ´۲۹ و ˚۴۷  تا      ´۳۳ و ˚۴۷ و عرضهاى جغرافیایى  ´۲۲ و ˚۳۷    تا  ´۲۶ و ˚۳۷   واقع شده و روستاى آقورن و داش بلاغ را شامل مى شود.

در این محدوده پدیده دگرسانى گرمابى وسیع و کانى سازى رگه اى صورت گرفته که مورد بررسى واقع شده است. منطقه دگرسان شده در امتداد توده هاى نفوذى و دایکهاى اسیدى دیده مى شود.     کانى سازى رگه اى از نوع کوارتز است که در برخى نقاط حاوى طلا هم مى باشد و رگچه هاى کوچک مس در اطراف آنها مشاهده می شود.

◊◊◊◊◊◊◊

بحث :

زمین شناسى عمومى منطقه : بر اساس مرز بندى واحدهاى تکتونیکى (نبوى ۱۳۵۵ و افتخارنژاد ۱۳۵۹ ) این منطقه در زون زمین‌ساختى البرز غربى _ آذربایجان قرار مى‌گیرد. در این ناحیه فاز کوهزایى لارامید مشخص مى باشد که به دنبال گسترده ترین فعالیت آتشفشانى که نتیجه فاز انبساطى در ائوسن بوده به وقوع پیوسته و سبب بیرون ریختن گدازه هاى آتشفشانى گردیده است.این ولکانیک ها

بیشتر از نوع گدازه هاى بازالت٬ آندزیت٬ لاتیت٬ داسیت و ریولیت همراه با سنگهاى پیروکلاستیک مى‌باشد.

ماگماتیسم بعد از ائوسن با وجود سنگهاى نفوذى داراى ترکیب گرانودیوریت تا کوارتز مونزونیت مشخص مى‌گردد. این توده هاى نفوذى گسترش زیادى ندارند. علاوه بر آن سنگهاى خروجى ائوسن توسط تزریقات نیمه عمیق به صورت گنبد یا سیل قطع شده است. این توده های نفوذی نیمه عمیق  باعث دگرسانى این ولکانیک ها شده است. این فعالیت تقریبا”  تا پایان الیگوسن ادامه داشته است.

از نظر زمین شنا‌سى اقتصادى کانى غیر فلزى کائولینیت و کانسارهاى فلزى مس و طلا مشاهده   مى شود. کانى‌سازى توسط زونهاى گسلى کنترل شده است. پاراژنزهاى غالب در رگه هاى مزوترمال کوارتز٬ پیریت٬ کالکوپیریت و طلا مى‌باشد. دگرسانى گرمابى غالب نیز از نوع آرژیلیتى است.

دگرسانى گرمابى: دگرسانى در منطقه مورد مطالعه در ارتباط با تزریقات سنگهاى نیمه عمیق با ترکیب داسیتى و ریولیتى بصورت گنبد یا سیل است.توده هاى مذکور بصورت پراکنده در امتداد سیستم درز و شکستگى هاى اصلى منطقه, شامل ۷۰-۵۰ درجه از شمال و ۱۴۰-۱۲۰ درجه از شمال مى باشد.

امتداد دایکهاى اصلى منطقه نیز ۷۰-۵۰ درجه از شمال مى باشد و پر شدگى ها به وسیله کوارتز بیشتر در امتداد ۱۴۰-۱۲۰ درجه از شمال مشاهده مى شود.

مهمترین زونهاى دگرسانى شناخته شده در این منطقه از حاشیه به سمت مرکز توده نفوذى        نیمه عمیق٬ شامل زونهاى پروپلیتى-کلریتى ٬آرژیلیتى متوسط - آرژیلیتى پیشرفته و زون سیلیسى داراى رگه‌هاى کوارتز و پیریت مى‌باشد.

زون پروپلیتى-کلریتى در دورترین فاصله از دایک دیده مى شود. شکستگى ها عمدتا” توسط  کلسیت٬

کلریت٬ اپیدوت پر شده اند و در مرز شکستگى ها سنگ مادر به شدت غنى از بلور‌هاى پیریت مى‌باشد.مطالعات میکروسکوپى نشاندهنده تجزیه شدگى پلاژیوکلاز به کلریت٬ اپیدوت٬ کلسیت و تجزیه پیروکسن به کلریت و تجزیه آمفیبول به کلریت و کلسیت مى‌باشد.

زون آرژیلیتى در حاشیه توده نفوذى حاصل تبدیل شدگى شیشه و فنوکریست هاى فلدسپات به کانى‌هاى رسى مى‌باشد که در اثر خروج عناصر آلکالن صورت گرفته است. پیریت در این زون کمتر دیده مى‌شود. شکستگى ها توسط رگچه هاى کوارتز و هماتیت پر شده‌اند. در برخى مناطق شدت این دگرسانى به قدرى زیاد است که توده هاى بزرگ کائولینیت تولید کرده است. شاهد گسترش دگرسانى آرژیلیتیک وجود معدن کائولن ابک در نزدیکى محدوده مورد مطالعه است.

 زون سیلیسى در مرز بخش آرژیلیتى به فاصله کمى از توده نفوذى نیمه عمیق دیده مى‌شود. شکستگى ها عمدتا” توسط  کوارتز با ساخت شانه اى یا استوک‌ورک پر شده‌ است. در برخى نقاط از این زون تمرکز زیاد پیریت٬ کالکوپیریت و گاهى کالکوسیت دیده مى‌شود.

کانى سازى طلا در منطقه : آثار و شواهد زیادى در منطقه بدست آمده که مى‌تواند نشانگر         کانى سازى قابل توجه طلا در این ناحیه باشد. طبق بررسى‌هاى شیمیایى تاکنون وجود مقدار ۰.۵  تا ۱ PPM طلا در زون سیلیسى و رگه هاى کوارتزى نزدیک توده هاى نفوذى نیمه عمیق گزارش شده است. کانى‌سازى طلا در منطقه شباهت زیادى با کانى سازى طلا از نوع مزوترمال در سایر نقاط دنیا دارد.

◊◊◊◊◊◊◊

نتیجه گیرى :

۱-      دگرسانى و کانى زایى مربوطه در منطقه تحت تاثیر توده هاى نفوذى نیمه‌عمیق اسیدی تا متوسط مى‌باشد که تشکیلات ولکانیکى قدیمى‌تر از خود را قطع کرده اند.

۲-      دگرسانى از حاشیه به سمت مرکز توده نفوذى نیمه عمیق شامل زون هاى پروپلیتى-کلریتی٬ آرژیلیتى و سیلیسى است

۳-      کانى هایى که بر اثر پدیده دگرسانى تشکیل شده اند عبارتند از : کوارتز٬ پیریت٬ کالکوپیریت و به مقدار کمتر هماتیت مى‌باشد.

۴-      شواهد موجود نشاندهنده کانى سازى مزوترمال طلا توسط یک محلول گرمابى داراى گوگرد زیاد مى‌باشد.

۵-      کانى‌هایى که از نظر اقتصادى در منطقه مورد مطالعه مهم هستندعبارتند از : طلا٬مس٬ کائولینیت.

◊◊◊◊◊◊◊

منابع فارسى :

موید٬ محسن٬ ۱۳۸۰ – بررسى هاى پترولوژیکى نوار ولکانو- پلوتونیک ترشیرى البرز غربى – آذربایجان با نگرشى ویژه بر منطقه هشتچین ٬ رساله دکتری٬ دانشگاه شهید بهشتی٬ ۳۱۴- ۲۱۵  صفحه.                                                     

نوگل سادات٬ على اکبر٬ ۱۳۷۳ – عناصر ساختارى اصلى شمال باخترى ایران(آذربایجان)٬ گردهمایى زمین‌شناسى معدنى شمالغرب ایران٬ دانشکده کشاورزى دانشگاه تبریز.                                                                                      

حاجى‌علیلو٬ بهزاد٬ ۱۳۷۸ – متالوژنى ترشیرى در البرز باخترى – آذربایجان (میانه – سیه‌رود ) با نگرشى خاص بر منطقه هشتچین٬ رساله دکتری٬ دانشگاه شهید‌بهشتى

◊◊◊◊◊◊◊

References:

Myron, G.,۲۰۰۱. Igeous Petrology, Department of geology Brigbam Young University.۴۵۶p.

ٌWilson, M.,۱۹۸۹. Igneous petrogenesis, Unwin Hyman Lond. ۴۶۶p.

Jeffrey, W.,۱۹۹۹. Epitermal systems and gold mineralization in volcanic arcs.۳۸-۸۹ pp.

Muller, D. and Groves۱:place>۱:city>, D.I. ۱۹۹۷. Potassic igneous rocks and associated gold – copper mineraliztion, ۲۴۲pp.

کلید واژه ها: آذربایجان شرقى