ولکانیسم ائوسن در شمال منطقه انارک (شمال شرق استان اصفهان)

دسته	پترولوژی
گروه	سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور
مکان برگزاری	بیست و پنجمین گردهمائی علوم زمین
نویسنده	محمد سیاری
تاريخ برگزاری	۰۱ اسفند ۱۳۸۵

◊◊◊◊◊◊◊

مقدمه :

در منطقه انارک آثار فعالیت آتشفشانى ائوسن به صورت نک هاى کوچک، گدازه و گنبد به ابعاد چند مترى تا ابعاد چند صد مترى با روند تقریبى شرقى- غربى به چشم مى خورد که عموما از روند گسل هاى منطقه تبعیت مى کنند. این ولکانیک ها، در معلى، شمال عشین – زوار، سرخشاد، سفى آباد و درختک رخنمون دارند. ولکانیک هاى چاه گربه، معلى و سفى آباد قدیمى ترین سنگ هاى منطقه یعنى شیست ها و افیولیت انارک به سن پرکامبرین[۹] و در ناحیه عشین – زوار و سرخشاد، ولکانیک ها افیولیت ملانژ عشین - زوار به سن مزوزوئیک [۱] را قطع نموده اند.

هدف از ارائه این مقاله شناسایى و تعیین نوع سرى ماگمایى مواد سنگ هاى آتشفشانى ائوسن در شمال منطقه انارک و همچنین تعیین سنگ منشا ماگما مى باشد.

منطقه انارک در فاصله ۲۲۰ کیلومترى شمال شرق اصفهان و ۷۶ کیلومترى شمال شرقى شهرستان نایین قرار گرفته است. این منطقه در حاشیه جنوبى دشت کویر (کویر مرکزى)، بین طول هاى جغرافیایى ۵۴-۵۳ درجه شرقى و عرض هاى جغرافیایى ۳۴-۳۳ درجه شمالى واقع شده است.

منطقه انارک در تقسیمات زون هاى زمین شناسى ایران در زون ایران مرکزى قرار دارد[۲] و [۱۰]. شکل۱ نقشه زمین شناسى کلى منطقه انارک و موقعیت سنگ هاى مورد مطالعه را نشان مى دهد.

پتروگرافى:

بر اساس مطالعات پتروگرافى، سنگ هاى مورد مطالعه، به طور کلى، به سه دسته تقسیم مى شوند.

۱- آندزیت ها و آندزى بازالت ها: این سنگ ها عمدتا از فنوکریست هاى پلاژیوکلاز، آمفیبول و کمى کلینوپیروکسن که در زمینه اى شیشه اى و میکرو کریستالین از پلاژیوکلاز قرار گرفته اند، تشکیل شده اند. سنگ هاى آندزیتى در حوالى عشین، معلى، سفى آباد و چاه گربه حاوى انکلاو هایى هستند که ترکیب کانى شناسى مشابهى با سنگ میزبانشان دارا مى باشند. ۲- داسیت ها و ریولیت ها: این سنگ ها حاوى پلاژیوکلاز، کوارتز و سانیدین هستند. کوارتزها داراى حاشیه واکنشى و پلاژیوکلازها غبار آلودند که نشانى از اختلاط ماگمایى دارند. حالت اسفرولیتى پلاژیوکلازها نیز دلالت بر سرد شدن سریع ماگما دارد. وجود کوارتز با خوردگى خلیجى در این سنگ ها حاکى از کاهش ناگهانى فشار در زمان فوران است.

۳- آندزیت هاى بیوتیت دار: این سنگ ها که فقط در حوالى معلى یافت مى شوند، تفاوت عمده اى که با آندزیت هاى گروه اول دارند وجود بیوتیت در آنها است.

◊◊◊◊◊◊◊

بحث :

۱۲ نمونه از سنگ هاى آتشفشانى از رخنمون هاى مختلف، به روش فعال سازى نوترونى دستگاهى (I.N.A.A) آنالیز گردیدند. محل هاى نمونه بردارى در جدول ۱ مشخص شده، نتایج آنالیز شیمیایى نمونه ها نیز در جدول ۲ آورده شده است.

در شکل ۶ تقسیم بندى و نام گذارى سنگ هاى مورد مطالعه بر اساس روش [۵] آورده شده است. همان طور که در شکل نیز مشخص است نمونه ها دو ترکیب عمده را نشان مى دهند. یکى نمونه هاى اسیدى با ترکیب ریولیتى و دیگرى سایر نمونه ها با ترکیب تراکى آندزیت و تراکى بازالت.

جدول ۱ راهنماى نشانه ها

محل نمونه بردارى	عشین	معلى	سفى آباد	سرخشاد	درختک	چاه گربه
نشانه	■	♦	▲	●	ж	х

بر اساس دیاگرام TAS که در شکل ۷ آورده شده است مى توان دو سرى ماگمایى مجزا را از هم تفکیک نمود. بر روى دیاگرام هاى تفکیک سرى هاى کالک آلکالن، شوشونیتى و تولئیتى (شکل۸) نمونه ها به سرى شوشونیتى تمایل نشان مى دهند. نا هماهنگى نمونه بر روى این دو دیاگرام، نتیجه اثر اختلاط و آلایش ماگمایى است. این دیاگرام ها نشان مى دهند که سنگ هاى متعلق به سرى شوشونیتى از عناصر Ta, Th و Ce غنى هستند، این غنى شدگى نشان دهنده اشتقاق آنها از یک سنگ منشا غنى شده است.

جدول ۲ نتایج آنالیز شیمیایى سنگ هاى آتشفشانى ائوسن شمال انارک

Sample

X۳۱

X۲۵

X۲۲

X۷

۴۳

۸۰

۸۱

۱۴۶

۱۴۷

۱۵۰

۳۰۳

۴۰۱

Symbol

■

●

■

●

♦

▲

SiO_۲

۵۰.۷۳

۷۹.۹۲

۵۱.۳۵

۵۱.۲۳

۷۴.۷۲

۵۷.۹۱

۵۷.۱۱

۵۹.۳۸

۵۸.۹۹

۵۸.۸۵

۶۳.۹۴

۷۲.۳۸

TiO_۲

۰.۳۸

۰.۲۲

۰.۹۲

۱.۲۰

۰.۳۳

۰.۷۸

۱.۱۲

۰.۵۳

۰.۳۸

۰.۴۰

۰.۳۵

۰.۱۲

Al_۲O_۳

۱۶.۴۴

۹.۵۶

۱۶.۳۵

۱۵.۶۷

۱۱.۹۶

۱۵.۳۸

۱۶.۳۹

۱۸.۱۶

۱۸.۰۷

۱۸.۶۰

۱۵.۸۲

۱۴.۰۸

Fe_۲O_۳

۲.۹۸

۰.۵۰

۲.۸۱

۲.۶۹

۰.۶۰

۱.۳۸

۱.۵۴

۱.۵۲

۱.۳۳

۱.۶۷

۱.۲۳

۰.۵۷

FeO

۸.۵۲

۱.۰۱

۸.۰۲

۷.۶۹

۱.۲۱

۳.۴۴

۳.۸۶

۳.۸۰

۳.۳۴

۴.۱۸

۲.۴۷

۱.۱۳

MnO

۰.۱۸

محمد سیاری، کارشناس ارشد پترولوژی گروه زمین شناسی، دانشگاه اصفهان

ایرج نوربهشت، عضو هئیت علمی گروه زمین شناسی، دانشگاه اصفهان

قدرت ترابی، عضو هئیت علمی گروه زمین شناسی، دانشگاه اصفهان

◊◊◊◊◊◊◊

چکیده:

سنگ های آتشفشانی با ترکیب آندزیتی، آندزی بازالتی تا داسیتی به سن ائوسن در شمال منطقه انارک به صورت توده های کوچک و پراکنده رخنمون دارند. رخنمون این سنگ ها عمدتا از روند گسل های منطقه تبعیت می کند.

بر اساس روند ژئوشیمی این سنگ ها در دیاگرام های هارکر و همچنین دیاگرام های عنکبوتی عناصر نادر خاکی ولکانیسم ائوسن در شمال منطقه انارک با دو سری متمایز مشخص می شود. بر اساس دیاگرام های تفکیک سری های ماگمایی, این دو سری, ویژگی های سری های انتقالی را دارا می باشند و تمایل به سری شوشونیتی را نشان می دهند. نا هماهنگی و تغییرات زیاد در غلظت برخی عناصر نظیر K, Ce, Th و Ta نقش آلایش و اختلاط ماگمایی را در تکامل ولکانیسم ائوسن در شمال منطقه انارک مشخص می نماید.

Abstract :

Eocene volcanic rocks, with Andesite, Andesibasalt to dacite composition, in north of the Anarak area expose as small and scattered masses. Exposures of these rocks mainly follow faults direction.

On the base of geochemistry trends in the Harker and spider diagrams for rare earth elements, Eocene volcanism in north of Anarak area is specified with two distinctive magmatic series. On the base of magmatic series segregation diagrams, these two series have transitional characteristics and tend to shoshonitic. Anomaly and gap range in concentration of some elements such as Ta, Th, Ce and K is effect of contamination and magma mixing in Eocene volcanism in north of Anarak area.

کلید واژه ها: اصفهان