اطلس زمین شناسی راه های کشور

  مقدمه :

کشورهایى که قابلیت‌هاى زمین‌شناسى ویژه‌اى دارند، اکنون براى توسعه صنعت توریسم و تبدیل این قابلیتها به جاذبه‌هاى گردشگرى تلاش مى‌کنند.«زمین شناسی راه های ایران» یکى از جدیدترین انواع گردشگری است که مورد توجه قرار گرفته و برای نخستین بار اطلس راه های زمین‌شناسى ایران از سوى پایگاه ملى داده هاى علوم زمین کشور در سال ۱۳۸۳ و با همکارى تنى چند از زمین شناسان و کارشناسان گردشگری با توجه به مطالعات و بازدید صحرایی و تهیه عکس و فیلم و...،در کشور تدوین گشته است.تهیه این اطلس شامل چندین مرحله می باشد که همسان سازی نقشه های مختلف مانند نقشه های ۱:۱۰۰۰۰۰ و ۱:۲۵۰۰۰۰ ، استفاده از نقشه اطلس راههای کشور و استفاده از نقشه های محلی از جمله مراحل آن است.سپس این اطلاعات به صورت لایه های مجزا در این اطلس به کار گرفته می شود ، لژاند این اطلس در تمامی نقشه ها یکسان و با علائم اختصاری کاملا یکسان تهیه گشته است. در تمامى مسیرهاى این اطلس زمین شناسی و گردشگری ، رخنمون هاى بسیار جالب زمین شناسى به همراه مناظر طبیعى زیبا , اماکن مذهبى , ابنیه هاى تاریخى , آبشارها , دریاچه هاى مصنوعى و طبیعى و ... می توان مشاهده نمود.(شکل۱)

معرفی :

مرحله اول تهیه اطلس زمین شناسی راه های ایران شامل مسیرهای زیر می باشد: (شکل ۲)

۱-      تهران – چالوس

۲-      تهران – آمل

۳-      تهران – قم

۴-      قم – اصفهان

۵-      اصفهان – آباده

۶-      آباده – شیراز

۷-      قم – ازنا – خرم آباد

۸-      خرم آباد – اهواز

۹-      کرمان – سیرجان

۱۰-   سیرجان – بندرعباس

۱۱-   شیراز – بوشهر

در تهیه اطلس ژئوتوریسم راه هاى زمین شناسى ایران موارد زیر در نظر گرفته شده است :

استفاده از بهترین چشم اندازهاى طبیعى زمین شناسى و گردشگرى در نزدیکی جاده ها ، استفاده از تمامى اطلاعات لازم در هنگام سفر براى تمامى اقشار اعم از زمین شناسان ، گردشگران داخلی و خارجی و مردم بومی، بهره گیرى از اطلاعات تاریخى و زمین شناسى و نمایش مناطق جذاب و مشخص کردن عوارض زمین شناسى در روی نقشه ، تهیه کتاب راهنماى مسیر همراه با تصاویر جالب و دیدنى از پدیده هاى زمین شناسى و تاریخى ، مدل پروازى اطلس زمین شناسی راه های کشور ، حمل آسان این نقشه ها .

با استفاده از نقشه هاى مورد نظر که به فاصله نزدیکی از دو  سوى جاده تهیه می شود ، علاوه بر پدیده هاى زمین شناسى مى توان ویژگیهاى جغرافیایى و تاریخى را نیزبررسی کرد. نقشه هاى مذکور همراه با شرح مختصر زمین شناسى در پشت نقشه به چاپ خواهند رسید .

مراحل تهیه نقشه ها به شرح زیر مى باشد :

رقومى کردن نقشه اورجینال همراه با مختصات صحیح جهانى

 استفاده از تمامى عوارض سطحى و خطى و توریستى مورد نیاز

 طراحى لژاند مخصوص نقشه

  استفاده از رنگها و زیپاتونها و علائم مناسب

 تهیه مطلب و عکس از مسیر مورد نظر

 تهیه مدل پروازى بر فراز مسیر

تهیه کتاب ژئوتوریسم مسیر

اطلس شماره ۱ تهران – چالوس

جاده کوهستانى و پر پیچ و خم چالوس یکى از نادر ترین جاده هاى کوهستانى ایران است . جدا از دیدنى هاى طبیعى زیبا ، در طول این جاده ۸۵ کیلومترى مى توان بسیارى از پدیده هاى زمین شناسى را مشاهده نمود و با زمین شناسى البرز آشنا شد.(شکل۳)

از جمله دیدنی های این مسیر می توان به :

پل شاه عباسى ابتداى جاده کرج – چالوس روى رودخانه کرج ، چین های لغزشی سازند کرج در نزدیکی میدان امیر کبیر کرج ، سد امیرکبیر(سد کرج)، اولین سدچند منظوره ایران در ۲۵ کیلومترى محور کرج به چالوس که تکیه گاه راست سد بر روى یک توده مونزوگابرویى بین ائوسن – اولیگوسن و تکیه گاه چپ آن سازند توفى کرج می باشد ،چین های ثقلی که نشانگر ژرفای زیاد حوزه رسوبی سازند کرج هستند ، معدن گچسر به سن ائوسن ،آبشار هریجان نزدیکى گردنه هزارچم در جاده تهران ـ چالوس ، چین های بسیار فشرده در توف های شیلی سازند کرج،  تونل کندوان با سنگهاى سستى  که از نگاه زمین شناسى پایدارى چندانى ندارد ، بهمن گیرها برای جلوگیری ازریزش بهمن و همچنین بهمن های شنی به داخل جاده ، دریاچه کوهستانى ولشت ، حاصل یک زمین لغزش بزرگ ناپایدار ، کاخ چایخوران داراى تزئینات گچ برى و کاشیکارى بسیار زیبا ، پارک جنگلى فین در کیلومتر ۵ جاده چالوس به تهران در کنار جاده و رود چالوس  ، شهرک توریستى نمک آبرود واقع در کیلومتر ۱۲ چالوس به تنکابن از امکاناتى نظیر تله کابین ، رستوران ، کافى شاپ ، هتل پنچ ستاره ،  دریاچه، و ... بر خوردار است ، اشاره نمود.

اطلس شماره ۲ تهران – آمل

از جمله دیدنی های این مسیر می توان به :

زمین لغز آب على از زمین لغزهاى بزرگ جاده هراز، رسوبات یخچالى بعد از روستاى آبعلى و قبل از پیچ درّه مبارک آباد، که خاستگاه این روانه ها سیلابى- یخچالى میباشد، گابروى مبارک آباد که به میزان در خور توجهى پدیده تجزیه شدگى را پذیرا شده و یکى از نفوذى هاى جاى گرفته در سازند توفى کرج به سن ائوسن- الیگوسن است که در شکل گیرى آن رویداد کوهرایى پیرنئن نقش اساسى داشته است ، دایک رودهن از نفوذى هاى وابسته به رویداد پیرنئن، به سن ائوسن- اولیگوسن، که در درون سازند توفى کرج جاى گرفته و میتوان در کنار رودخانه رودهن و در مقابل درمانگاه این شهر آن را دید ، درّه گسلى مُشاء که یکى از ساختارهاى فرو افتاده است و در شکل گیرى آن گسل مُشاء- فشم نقش اساسى داشته است. در پهلوى جنوبى این درّه کنگلومراهاى سازند فجن (فاجان) و توفیت هاى سازند کرج برونزد دارد. در پهلوى شمالى درّه (از کف درّه تا محل امام زاده هاشم)، سازندهاى لالون، کمى میلا و مبارک را میتوان دید که در نتیجه عملکرد راندگى مشاء به سمت جنوب رانده شده اند ، بازالت دماوند که توانسته یک سد طبیعى بر روى رودخانه هراز باشد و در این محل بخشى از گدازه هاى ساخت بالشى دارند که حضور چنین ساختى دور از انتظار است ولى این احتمال وجود دارد که بالش هاى مذکور مربوط به فوران هاى جوان ترى باشند که به درون دریاچه مفروض سرازیر شده اند و در محل آبشار پلور، روانه بازالتى آتشفشان دماوند بر روى نهشته هاى آبرفتى کواترنرى روان شده اند. قرارگیرى روانه ها بر روى آبرفت تأثیر گرمایى آن که به صورت خاک هاى سرخ، دیده میشود به فوران جوان دماوند اشاره دارند.

آب شُره پلور که شرایط اقلیمى پربارش و تنش هاى حاکم بر ناحیه که با ناپیوستگى هاى گسلى و درزه شدگى شدید سنگ کربناته باعث به وجود آمدن چشمه های کارستی شده است.گِل لغز بایجان (Baijam Solifluction) که بخشى از ناپایدارى هاى دامنه جاده هراز اشباع نهشته هاى ریز دانه ارژیلى و حرکت بسیار بطئى (۵/۰ تا ۵ سانتیمتر در سال) توده هاى اشباع شده است که به آن واژه گِل لغز (Solifuetion) گفته میشود که در اثر اشباع نهشته هاى رسى- ارژیلى سازند شمشک و حرکت بسیار آرام آن ایجاد شده ، زمین لغز لاسم بتداى راه خاکى پلور- لاسم شواهدى از یک زمین لغز بزرگ که حاصل لغزش رسوبات دریاچه به درون رودخانه لاسم همراه با ایجاد یک سد طبیعى می باشد ،زمین لغز امامزاده على حاصل زمین لغزهاى ناشى از ناپایدارى دامنه هاى پرشیب و پویاى زمین که موجب ویرانى امامزاده و تشکیل دریاچه گردیده و تراورتن هاى افقى کنار زمین لغز نشانه وجود چشمه هاى آهکى است که در آبگیرى و ناپایدارى زمین لغزیده نقش داشته اند.سدلار حدود ۸۵ کیلومترى شمال خاورى تهران و به منظور تأمین بخشى از آب مورد نیاز تهران بر روى رودخانه لار احداث گردیده است. تکیه گاه چپ روى روانه هاى آتشفشانى دماوند و قسمتى از رسوبات دریاچه اى کهن و تکیه راست بر روى سازند آهکى لار (ژوراسیک پسین) قرار دارد.

تنش هاى زمین ساختى اثر گذار بر سنگهاى تکیه گاه و دریاچه سد موجب ایجاد پهنه خرد شده و ناپیوستگى پر شمار گردیده اند ، نفوذ آب هاى فرو رو در ناپیوستگى ها ، در انحلال سنگ هاى کربناته و ایجاد غارها و حفره هاى انحلالى نقش به سزایى داشته و به همین لحاظ فرار آب یکى از معضلات این سد است، آتشفشان دماوند قله نمادین فلات ایران ، شاخص ترین آتشفشان چینه اى کواترنرى ایران است که قله آن ۵۶۷۰ متر از سطح دریا بلندى دارد. سنگ هاى بازیک، کهن ترین روانه هاى دماوند اند که به ویژه در نواحى پلور و تینه دیده میشوند. بیشتر سنگهاى این آتشفشان از نوع حد واسط و مقدار کمترى نیز از نوع اسید هستند که به صورت گدازه اى و آذر آوارى رخنمون دارند. داده هاى مستند موجود حاکى است که آخرین فعالیت دماوند ۳۸۵۰۰ سال پیش بوده  است.

کلید واژه ها: سایر موارد