بررسی تأثیر پارامتر‌های واریوگرام بر مدل عیاری کانسار مس سونگون

در واریوگرافى بخش لیچ از عیار‌هاى بالاتر از ۵/۰ درصد مس صرف‌نظر شده است. در واریوگرافى بخش سوپرژن از عیار‌هاى کم‌تر از ۱/۰ درصد صرف‌نظر شده است.

۳- تأثیر تغییرات پارامتر‌هاى واریوگرام بر مدل‌سازى کانسار مس سونگون

در این بخش به بررسى تأثیر پارامتر‌هاى مختلف مدل واریوگرام بر مدل کانسار مس سونگون پرداخته شده است.

۳-۱- دامنه واریوگرام

براى یک متغیّر ناحیه‌اى با ساختار فضایى، توزیع طورى است که تشابه مقدار متغیّر ناحیه‌اى براى نقاط نزدیک به هم نسبت به نقاط دور از هم بیشتر است. لذا با افزایش فاصله زمانى یا مکانى بین نمونه‌ها به حدى مى‌رسیم که از آن به بعد مقدار متغیّر ناحیه‌اى در نقاط اطراف یکدیگر بر هم تأثیر چندانى ندارند و با افزایش فاصله، مقدار واریوگرام تغییر معنى‌دارى نمى‌کند. به این فاصله، دامنه یا شعاع تأثیر مى‌گویند [۲].

تأثیر دامنه واریوگرام بر مدل در جهات اصلى X، Y و Z  بررسى شده است. طول گام تغییرات ۱۰% در نظر گرفته شده و ۵- تا ۵+ گام بررسى شده است.

از شکل‌هاى ۲ تا ۴ پیدا است که حسّاسیّت مدل نسبت به دامنه واریوگرام اندک است و در تمامى حالات، تغییرات محتوى فلزى کمتر از ۱% مى‌باشد. امّا آنچه که در ارتباط با یافتن دقیق دامنه واریوگرام یا ارتباط فضایى مهم است به دست آوردن دامنه تأثیر یا فاصله جستجو از روى دامنه واریوگرام است که این پارامتر همانطور که در بالا مشاهده شد تأثیر بسیار زیادى بر مدل دارد. پس باید در یافتن دامنه تأثیر حساس بوده و از تخصّص و تجربه کافى در این زمینه بهره برد. آنچه که در این بخش بررسى شده تأثیر دامنه واریوگرام بدون تغییر فاصله جستجو بوده و در تمامى مدل‌ها دامنه جستجو مطابق با مدل مبنا مى‌باشد. همانطور که در نمودار‌ها دیده مى‌شود به دست آوردن ارتباط بین تغییرات دامنه واریوگرام و درصد تغییرات محتوى فلزى دشوار است و تنها در امتداد X ارتباط قوى به چشم مى‌خورد. در این امتداد با کاهش دامنه واریوگرام، عیار متوسّط و طبیعتاً مقدار محتوى فلزى افزایش یافته است و بالعکس با افزایش دامنه واریوگرام میزان محتوى فلزى کاهش یافته است. به عنوان مثال در زون سوپرژن به ازاى کاهش ۴۰ درصدى دامنه واریوگرام در جهت X، مقدار محتوى فلزى به میزان ۱۳/۰ درصد افزایش مى‌یابد که این میزان در امتداد Z، ۵/۰ درصد مى‌باشد که نشان از حسّاسیّت بیشتر این پارامتر در امتداد Z است.

۳-۲- واریانس فضایى واریوگرام (C)

همچنانکه طول گام‌هاى واریوگرام (h) افزایش مى‌یابد مقدار هر واریوگرام از مقادیر کم شروع شده و پس از فراز و نشیب‌هایى ممکن است به سمت ثابتى میل کند. بنابراین بعضى از واریوگرام‌ها به مقدار نسبتاً ثابتى مى‌رسند که بعد از آن هر چه فاصله بیشتر شود مقدار واریوگرام تغییر معنى‌دارى نمى‌کند. به این مقدار نسبتاً ثابت که تغییرات آن فقط تصادفى است سیل یا سقف گفته مى‌شود [۴]. اختلاف بین مقدار سقف با اثر قطعه‌اى را واریانس فضایى گویند.

نتایج تأثیر واریانس فضایى واریوگرام بر مدل در نمودار‌هاى شکل ۵ آورده شده است. طول گام تغییرات واریانس فضایى ۱۰% در نظر گرفته شده و ۵- تا ۵+ گام بررسى شده است. به دلایلى از جمله عدم تخمین بسیارى از بلوک‌ها به خاطر ساختار ماتریس‌هاى حل کریجینگ، در تمام جهات از یک واریانس فضایى استفاده شده است. نمودار‌هاى حاصله وجود رابطه توانى با درجه ۲ را بین تغییرات واریانس فضایى و درصد تغییرات محتوى فلزى نشان مى‌دهند. کاهش مقدار واریانس فضایى افزایش عیار و بالتّبع افزایش محتوى فلزى را در پى داشته و افزایش آن کاهش محتوى فلزى را به همراه دارد. با کاهش مقدار واریانس فضایى آهنگ تغییرات محتوى فلزى با سرعت بیشترى افزایش مى‌یابد. به عنوان مثال در بخش سوپرژن با ۲۰ درصد افزایش واریانس فضایى، مقدار محتوى فلزى به میزان ۰۳۷/۰ درصد کاهش مى‌یابد.

۳-۳- واریانس تصادفى واریوگرام (۰‍‍C)

از نظر تئورى مقدار واریوگرام به ازاء h=۰ باید به حداقل مقدار خود یعنى به صفر تنزّل کند ولى در عمل واریوگرام‌هاى واقعى که محصول تجربه مى‌باشند، معمولاً از چنین شرایطى تبعیّت نمى‌کنند. به مقدار واریوگرام به ازاء h=۰، اثر قطعه‌اى گفته مى‌شود [۵].

نتایج تأثیر واریانس تصادفى واریوگرام بر مدل در نمودار‌هاى شکل ۶ آورده شده است. طول گام تغییرات واریانس فضایى ۱۰% در نظر گرفته شده و ۵- تا ۵+ گام بررسى شده است. نمودار‌هاى به دست آمده (شکل ۶) ارتباط قوى بین متغیّر و تابع را نشان مى‌دهند. مى‌توان این ارتباط را خطى فرض کرد و مى‌توان از درجه ۲ نیز استفاده کرد، زیرا آهنگ تغییرات محتوى فلزى با کاهش واریانس تصادفى رو به افزایش است. نتایج نشان مى‌دهند که با افزایش واریانس تصادفى میزان محتوى فلزى افزایش یافته و کاهش واریانس تصادفى کاهش محتوى فلزى را در پى دارد. به عنوان مثال در بخش سوپرژن با ۲۰ درصد افزایش واریانس تصادفى، مقدار محتوى فلزى به میزان ۰۴/۰ درصد افزایش مى‌یابد.

۳-۴- نوع واریوگرام

شکل ۷ مدل‌هاى مختلف برازش شده بر واریوگرام تجربى بخش هیپوژن را نشان مى‌دهد. واریوگرام برازش شده بر مدل مبنا نوع کروى مى‌باشد. تأثیر دو نوع دیگر واریوگرام یعنى نمایى و گوسى بر مدل بررسى شده و نتایج آن در جدول ۲ گزارش شده است. با توجّه به نتایج به دست آمده، حسّاسیّت مدل نسبت به این پارامتر کم است. در کل، مدل نمایى برازش بهترى داشته است و میزان محتوى فلزى به دست آمده در آن مدل نیز بیشتر است.

۳-۵- ساختار واریوگرام

واریوگرام به کار برده شده در مدل مبنا نوع یک ساختاره مى‌باشد. براى بررسى تأثیر ساختار واریوگرام فرض شده است که واریوگرام دو و سه ساختار دارد و با این فرض مدل مناسب برازش شده و نتایج تأثیر این تغییرات در جدول ۳ گزارش شده است. نتایج، حسّاسیّت کم این پارامتر را بر مدل نشان مى‌دهند امّا همین حسّاسیّت در بخش سوپرژن چند برابر زون هیپوژن است و این پارامتر مى‌تواند در کانسار‌هاى دیگر از حسّاسیّت و اهمیّت بیشترى برخوردار باشد.

جدول ۲: تأثیر نوع واریوگرام اسفاده شده (برازش شده) بر روى مدل

کلید واژه ها: مدلسازی واریوگرافی مسپورفیری معدنسونگون تعیین ارزیابی سایر موارد