پتروگرافی و ژئوشیمی گزنولیتهای اولترامافیک بازالتهای جوان ایران: مثالهایی از شبه جزیره سارای، منطقه بیجار- قروه، دماوند و قلعه حسنعلی راین

در میوسن بالایی و پلیوکواترنر چند نقطه از ایران صحنه فعالیتهای آتشفشانی آلکالن پتاسیک و غالباٌ تحت اشباع از سیلیس بوده که عبارتند از: لوسیت بازانیت، لوسیت فنولیت و تراکیتهای شبه جزیره سارای (7/8 میلیون سال)، بازانیتهای بیجار- قروه (0/7 تا 1/6 میلیون سال)، گدازه های پتاسیک دماوند (38000 سال) و لامپروفیرهای راین (احتمالاٌ هلوسن). از لحاظ شیمیایی سنگهای غنی از پتاسیم و تحت اشباع مناطق فوق در گروه I (آبساروکیتی) و گروه III (مافوریتی) هال (1991) قرار می گیرند که کم و بیش متحمل تفریق شده اند. در بازانیتهای شبه جزیره سارای، بیجار، قروه و شوشونیتهای دماوند گزنولیتهای اولترامافیک یافت می شود که از نظر بافت، ترکیب کانی شناسی و ترکیب شیمیایی به لامپروفیرهای قلعه حسنعلی راین شباهت کامل دارند. بافت گزنولیتها گرانولار بوده دارای مختصری شیشه به صورت فاز بین بلوری است. اولیوین در گزنولیتها از نوع فورسیتریت- کریزولیت (91-84 = Fo) کلینوپیروکسن از نوع دیوپسید- سالیت، میکای سیاه از نوع فلوگوپیت- بیوتیت و فلدسپات ها در صورت وجود از نوع سانیدین (بیجار- قروه) یا آنورتوز و الیگوکلاز (دماوند) است. آپاتیت، اسفن و تیتانوماگنتیت نیز بصورت درشت بلور یا بلورهای ریز در ساخت گزنولیتها شرکت دارند. در گزنولیت شبه جزیره سارای، پارگازیت که در سنگ میزبان غایب است، به مقدار ناچیز وجود دارد. فلوگوپیت و کلینوپیروکسن حجم بیشتری از گزنولیتها را می سازد. الیوین، آپاتیت و اسفن در درجه دوم اهمیت قرار دارند.